بخشی از مقاله
چکیده
به منظور بررسی اثر تنش خشکی و محلول پاشی اسید سالیسیلیک بر روي برخی شاخص هاي رشد گیاه کرچک در شرایط آب و هواي شهرکرد آزمایشی به صورت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوکهاي کامل تصادفی و با سه تکرار انجام گرفت. تیمارهاي آزمایش شامل تنش کم آبی در سه سطح بدون تنش - - w1 ، تنش ملایم - w2 - و تنش شدید - w3 - به ترتیب آبیاري پس از 80، 100 و 120 میلیمتر تبخیر از تشتک کلاس A و به عنوان فاکتور اصلی و فاکتور فرعی شامل محلول پاشی اسید سالیسیلیک در سه سطح S1 :محلول پاشی با آب، :S2محلول پاشی 250 میکرومول و :S3 محلول پاشی 500 میکرومول بود. نتایج نشان داد که خشکی باعث کاهش تمام شاخصهاي رشد از جمله LAI، CGR، RGR، NAR و تجمع بیوماس کرچک شد. اما در مقابل محلول پاشی اسیدسالیسیلیک باعث بهبود صفات فوق شد.
-1 مقدمه
کرچک گیاهی علفی، یک ساله و روز بلند است که در مناطق گرمسیري و نیمه گرمسیري به خوبی رشد می کند. کرچک یکی از دانه هاي روغنی است که میزان روغن در ارقام مختلف آن متغیر و بین 35 تا 55 درصد گزارش است - امید بیگی، . - 1998 کمبود آب عمده ترین عاملی است که باعث کاهش رشد می گردد. این مساله به ویژه در مناطق خشک و نیمه خشک که بارندگی کافی ندارند یک مشکل جدي است. تنش آبی در اوایل رشد رویشی به طور ملایم سطح برگ، ارتفاع گیاه، سرعت رشد محصول و جذب نیتروژن را کاهش میدهد
بالجانی و شکاري - - 1391 گزارش کردند که خشکی باعث کاهش شاخص سطح برگ، سرعت جذب خالص و بیوماس کل در گیاه گلرنگ گردید. شاخص سطح برگ در تعیین درصد تابش خورشیدي جذب شده به وسیله هر گیاه مهم است و بنابراین رشد گیاه و عملکرد نهایی ماده خشک را تحت تاثیر قرار می دهد.
نتایج به نقش اسیدسالیسیلیک در تنظیم پاسخ خشکی گیاهان دلالت میکند و پیشنهاد شده است که اسیدسالیسیلیک میتواند به عنوان یک تنظیمکننده بالقوه رشد براي بهبود رشد گیاه تحت تنش خشکی مورد استفاده قرار گیرد
قاصدي و هادي - 1392 - به این نتیجه رسیدند که محلول پاشی اسید سالیسیلیک به خصوص در غلظت نیم میلی مول باعث افزایش برخی شاخص هاي رشد از جمله، سرعت رشد محصول - CGR - ، سرعت رشد نسبی - RGR - ، شاخص سطح برگ - LAI - و سرعت جذب خالص - NAR - در گیاه ماش تحت تنش خشکی شد. تحقیق حاضر نیز جهت ارزیابی اثر غلظتهاي مختلف اسید سالیسیلیک بر برخی شاخص هاي مهم رشد گیاه کرچک تحت شرایط کم آبی و تعیین مناسب ترین غلظت آن به اجرا درآمد.
-2 مواد و روشها
این آزمایش در سال 1391 در مزرعه تحقیقاتی دانشگاه شهرکرد - با عرض جغرافیایی 33 درجه و 21 دقیقه شمالی و طول جغرافیایی 50 درجه و 49 دقیقه شرقی و ارتفاع از سطح دریا 2116 متر - اجرا شد. این آزمایش به صورت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوکهاي کامل تصادفی و با سه تکرار انجام گرفت. تیمارهاي تنش خشکی در سه سطح بدون تنش - w1 - ، تنش ملایم - w2 - و تنش شدید - w3 - به ترتیب آبیاري پس از 80، 100 و 120 میلی متر تبخیر از تشتک کلاس A و به عنوان فاکتور اصلی و فاکتور فرعی شامل محلول پاشی اسید سالیسیلیک در سه سطح، S1 محلول پاشی با آب، S2 محلول پاشی 250 میکرومول و S3 محلول پاشی 500 میکرومول و مقدار محلول براي هر تیمار شش لیتر بود.
تیمارهاي آبیاري از ابتداي مرحله 4 برگی در تاریخ ششم تیر ماه اعمال شدند. به منظور تشخیص زمان آبیاري میزان تبخیر روزانه از تشتک کلاس A از سازمان هواشناسی شهرکرد دریافت و پس از رسیدن به حد مورد نظر صبح روز بعد آبیاري انجام گرفت - محلوجی و همکاران،. - 1379 محلول پاشی اسید سالیسیلیک هم 10 روز بعد از اعمال تیمارهاي آبیاري انجام شد.
خاك محل آزمایش هم رسیلومی با پیاچ 7/6 بود، ظرفیت زراعی مزرعه 27 درصد و نقطه پژمردگی دائم مزرعه هم 13 درصد بود. در این تحقیق براي آنالیز رشد نمونه برداريها به صورت تخریبی در شش مرحله انجام شد، و براي بدست آوردن برخی شاخصهاي رشد وزن خشک بیوماستولیدي، وزن خشک برگها و سطح برگ هم به روش وزنی - کریمی و سدیک، - 1991 اندازهگیري شد، و از اعداد بدست آمده سرعت رشد محصول - CGR - ، سرعت رشد نسبی - RGR - ، شاخص سطح برگ - LAI - و سرعت جذب خالص - NAR - با استفاده از معادلاتشان در Microsoft Excel بر حسب روز بدست آمد.
-3 نتایج و بحث
با افزایش شدت تنش تجمع بیوماسکل کاهش یافت، بهطوري که تیمار شاهد آبیاري در تمام مراحل رشد بیشترین تجمع بیوماس را داشت و تیمار تنش شدید خشکی هم کمترین بیوماس را به خود اختصاص داده بود - شکل . - 1 همچنین با توجه به این شکل در انتهاي دوره رشد یعنی 100 روز بعد از تاریخ کاشت، در هر سه تیمار آبیاري مقدار بیوماسکل با شدت یکسان کاهش یافته بود که این میتواند به دلیل ریزش برگهاي پیر و قسمت هایی از میوه گیاه باشد. محلول پاشی اسیدسالیسیلیک باعث افزایش بیوماس در طول دوره رشد شده بود بطوري که تیمار 250 میکرومول بیشترین بیوماس را داشت و تیمار هاي 500 میکرومول و تیمار شاهد هم در رتبه هاي بعدي قرار داشتند.
شکل-1 تاثیر خشکی - راست - و اسید سالیسیلیک - چپ - بر روي تجمع بیوماس - گرم بر مترمربع - گیاه کرچک.
تنش آب به طور مستقیم میتواند بر فرایند هاي بیوشیمیایی مربوط به فتوسنتز اثر گذاشته و به طور غیرمستقیم ورود CO2 به داخل روزنهها را که به علت شرایط کم آبی بسته شدهاند کاهش دهد و باعث کاهش فتوسنتز شود. بدیهی است که با محدود شدن فرآوردههاي فتوسنتزي در شرایط کمبود آب، رشد گیاه و نهایتاً عملکرد آن دچار نقصان میشود
در این آزمایش با افزایش تنش آبی مقدار ماده خشک کل کاهشیافته است که با گزارش پاندي و همکاران - - 1978 نیز مطابقت دارد. نومن - - 1995 اظهار داشت نخستین پاسخ گیاه به تنش خشکی متعاقب بسته شدن روزنهها، کاهش رشد برگها و در نتیجه کاهش تولید اسمیلات خواهد بود که در نهایت باعث کاهش وزن خشک کل گیاه میشود.
بیات و همکاران - - 1389 گزارش کردند که محلولپاشی اسیدسالیسیلیک بر روي ذرت در شرایط تنش خشکی باعث افزایش تجمع ماده خشک در گیاه شد. قاصدي و هادي - 1392 - به این نتیجه رسیدند که محلول پاشی اسید سالیسیلیک با غلظت هاي نیم و یک دهم میلی مول در شرایط خشکی بر روي گیاه ماش باعث افزایش روند تجمع بیوماس شد که با نتایج این تحقیق مطابقت دارد.
شاخص سطح برگ بهترین معیار در مورد ظرفیت یک گیاه زراعی براي تولید زیستتوده است و به همین دلیل آن را سرمایه تولیدي گیاه مینامند.
