بخشی از مقاله
چکیده
پس از ورود علم و تفکر جدید از غرب به ایران در دوران قاجار، همانطور که کمکم ظاهر ایرانیان به سمت غرب گرایش پیدا کرد، فرهنگ و تفکرات نیز تغییر کرد. تغییر در فرهنگ و تفکر در تمام زمینههای اجتماعی و تمدنی تاثیر میگذارد در نتیجه این تغییرات خود را در هنر، افکار، سیاست، نحوه زندگی وجزئیات نشان داده است. معماری از مهمترین بخشهای تمدنی است و تغییرات در آن بروز خارجی دارد.
با تغییراتی که در معماری ایران از دارالفنون آغاز شد ساختمانها، مصالح و روش ساخت نیز متحول شد. بهترین نمونه این ساختمانها که از نظر الگوها، نوع سیستم ساخت مصالح و کارکرد آن تغییر داشته تکیهدولت بوده است.
ساختمانی عظیم با مصالح و سیستم جدید چون خرپا در سقف، طبقات 4 گانه و کارکرد اتاقکهای جدید در حول بنا سبب گشت این ساختمان الگوی تغییرات بسیاری در معماری ایران شود به شکلی پروتوتایپ تغییر در روش های معماری جدید و استفاده از مصالح و سیستم های نوین .این تحقیق با هدف شناخت تاریخی و تحلیلی ساختمان تکیهدولت، بر آن است تا بتواند تاثیرات این بنا از معماریهای گذشته در غرب و ایران را بشناسد و اینکه، تکیه دولت چه تاثیراتی از معماری غرب، چه معماری کلاسیک غرب و چه معماری جدید گرفته است؟ و نیز معماری تکیه دولت چه تاثیراتی بر معماری های پس از خود داشته است؟
با بررسی و مطالعات تاریخی و تفسیری، نتایج و نمودهای فرمال و کاربردی از معماریهای دوران کلاسیک غرب در روم باستان و دوران مدرن به دست آمد که به صورت جزئی در طی تحقیق به آن اشاره شده است.
-1 مقدمه
در دوران قاجار پس از تغییرات عظیمی که در سیر تفکر جهان به وجود آمده بود و همچنین این تغییر در روند تحولاتی که درسیر اندیشه غرب به وجود آمد به کلجهان گسترانده میشد، این تحولات فکری و اجتماعی کمکم در مسیر ورود به ایران نیز قرار گرفت.
"در آغاز سلطنت ناصرالدینشاه در ایران 1264 ه.ق تحولات بنیادین بسیاری در دیار عرب اتفاق افتاده بود. اروپاییان نیمه قرن 19 با اروپاییان قرون وسطی چه از نظر ذهنی و چه از نظر اجتماعی و تکنیکی بسیار متفاوت بودند. اروپای قرن نوزده - دوره رنسانس، عصر رو شنگری و انقلاب صنعتی را پشت سرگذاشته بود با توسل بر علم و تکنولوژی جدید، قصد چیرگی بر طبیعت و جهان پیرامون خود را اعلام کرده بود
این تغییرات پس از ورود در بخشهای مختلف پزشکی و نظامی کمکم وارد معماری نیز شد. به طور اخص با سفرهای ناصرالدینشاه به غرب و درخواست او از معماران برای ساخت ساختمانها به سبک جدید و اروپایی که در سفرهایش به تحولی درمعماری سنتی ایران پدید آمد. ناصرالدینشاه اولین پادشاه ایران بود که جهت سیاحت و نه جنگ به فرنگ سفر کرد.
وی در طی دوران سلطنت خود سه سفر به اروپا کرد و همچنان که به تدریج لباسهای خود را با کتوشلوار اروپایی عوض نمود، ظاهر دربار و ساختمانهای آن را نیز به سبک و سیاق کاخ هایفرنگ تغییرداد - همان،. - 51 به مرور زمان معماری ایران دچار تغییرات بسیاری از نظر نوع مصالح کاربردی، روشهای ساخت، فضاهای جدید و نیز مبانی نظری شد. برخی چون پیرنیا این نوع معماری را انحطاط معماری دانسته و اما برخی اهمیت این دوره از معماری ایران را به لحاظ تلفیق معماری سنتی ایران با معماری نئوکلاسیک غرب برای نخستین بار می داند
-2 بیان مسئله
کلیه صاحبنظران به این نظر اعتقاد دارند، که این دورهی معماری بسیار تحت تاثیر معماری غرب بوده و معماری به شکل سابق در شهرها به تاریخ پیوسته است. حال که این تغییرات رخ داده است، شاه خواستار اجرای بناهایحکومتی با روشها و شکلهای جدید شد، که اولین آن در سال 1266، در تهران، توسط میرزارضا مهندسباشی، بهنام دارالفنون بنا شد و پس از آن بناهای حکومتی دیگر چون شمس العماره.
یکی از ساختمانهای مهمی که در این دوره بنا شد، تکیه دولت بود. تکیه دولت نمونهای عالی، از معماری دوره تغییر و به شکل التقاطی دوره ناصری است. این بنا از معماری غرب بسیار تاثیر گرفته و نمونه بارزی از تکنولوژی معماری آن دوره است. در این ساختمان علاوه بر المانها و نمادها، فضاها نیز تقلیدی از معماری غرب است. در تکیه دولت از روشهایساخت و مصالحنوین استفاده شده و به گونهای یک سکوی پرش در معماری نوین ایران بوده است. تکیه دولت تاثیر زیادی بر معماری پس از خود از نظر سازهای، زیباییشناسی، ایجاد فضاهای جدید و کاربرد مصالحنوین در معماری عصر جدید داشته که قابل بررسی است.
حال با توجه به این که، معماری دوره قاجار نقطه عطفی در گذر معماری گذشته به معماری نوین ایران است و هنوز در خدمت و خیانت این دوره به معماری ایران نظرات مختلفی وجود دارد به طوری که امیر بانیمسعود مینویسد: »معماری قاجار به حق اصول، مبانی و الگوهای قدیم معماری ایران را ارتقا بخشید و با جسارتی تحسینبرانگیز نوآوریهایی از نظر فضا به وجود آورد. لیکن به نظر میرسد قوت لازم خلق معماری نوین را نداشت. - «بانی مسعود، - 75:1391 با توجه به این گفته، نمونه های التقاطی این دوره باید بررسی شود تا به نتیجه علمی ومنطقی درستی رسید.
در این تحقیق به بررسی کلی بنای تکیه دولت که از اولین ساختمانهای بنا شده به سبک جدید در دوره ناصری است پرداخته میشود واین مقاله در پی پاسخ به این سوالات است که؛
-1در بنای تکیه دولت از چه نمادها و روشهای ساخت معماری غربی در ترکیب با معماری سنتی بهره گرفت شده است؟
-2 این بنا پس از ساخت چه تاثیراتی بر معماری پس از خود در معماری ایران داشته است؟
-3 روش تحقیق
این تحقیق به روش تحقیق کیفی با روند مطالعه سیر تاریخی ومقایسه تطبیقی نمونههای پیش و پس از تکیهدولت و شناخت سیرتاریخی و روند ساخت و تفسیر الگوهای معماری موجود در ساخت آن و مقایسه این عوامل با معماری بومی و سنتی ایران با نمونه-های غربی و الهام گرفته شده از این گونه معماریها و هم چنین با مطالعه منابع اصلی و مقالات علمی و پژوهشی و کتب مرجع و مطالعات کتابخانهای سعی بر پاسخگویی سوالات تحقیق دارد.
-4 تعریف برخی اصطلاحات:
-4-1 معماری التقاطی
معماری تلفیقی یا التقاطی معماری است که ترکیبی از معماریهای دوران مختلف در یک ساختمان دیده شود و در یک بنا از الگوهای دورههای مختلف و سبکهای مختلف استفاده میشود. به نظر قبادیان، شیوه تهرانی در عصر قاجاریه، عمدتا تلفیق شیوه اصفهانی با سبک نئوکلاسیک بود
این شیوه در دورههای مختلف چه در ایران و چه در اروپا دیده شده است و به گونهای درهم تنیدگی معماری و فرهنگها را با هم نشان میدهد. بیشتر، تلفیق نوعی معماری جدید یا سنتی بامعماری نئوکلاسیک در معماری التقاطی دیده میشود یکی از نمونه های اصیل آن مجلس شورای ملی در میدان بهارستان است
معماری دوره ناصری به گونهای التقاطی از معماری سنتی ایران که عمدتا شیوه اصفهانی بوده است و معماری صنعتی آن دوره در غرب میباشد، در اکثر موارد ذیل شیوه تهرانی قرار دارد.
-4-2 انقلاب صنعتی
پس از عصر روشنگری و رنسانس طی قرن شانزده تا نوزده تغییرات زیربنایی در جهانبینی غرب به وجود آمد. انسان هدف تفکر و علم قرار داشت و تاکید بر قوه عقل و تفکر انسان بود. ابداعات جدید در علم رخ داد و رفتهرفته پیشرفت علمی سبب اختراعات جدیدی شد، به طور خاص در سال 1769 ماشین بخارتوسط جیمز وات در انگلستان اختراع شد و طلیعه انقلاب صنعتی و تکنولوژی مدرن ظهور کرد
پس از آن با پیشرفت سریع صنعت و علم، رشد سریع شهرنشینی، صنعتیشدن شهرها و ایجاد شغلها و کارخانجات جدید تغییرات زیر-بنایی در شهرسازی و معماری به وجود آمد و در نهایت دنیا با یک تغییر اصلی در معماری و شهرسازی مواجه شد. اتومبیل مقیاس شهرها را عوض کرد و مقیاس انسانی تبدیل به مقیاس اتومبیل شد
