بخشی از مقاله
چکیده
بازار تاریخی ایرانی ف ضایی ا ست، برای خرید و فروش ، تولید و عر ضه کالاهای گوناگون با م سیرهای ارتباطی وکیفیت ف ضایی متنوع برای ا صناف ،ک سبه ومشتریان و یکی از اجزاء اصلی هسته مرکزی شهرهای سنتی، امروزه نیز بازارها کانون مبادله، تولید کالا و تجمع فعالیتهای اجتماعی هستند و از نظر جایگاه قلب شهرهای ایرانی بشمار میروند . بهطورکلی، بازارها با عملکردهای گوناگون اقتصادی، اجتماعی و مذهبی، نماد کاملی از بنیانهای مدنی محسوب میشوند که طی سدهها شکل گرفتهاند.
در گذشته کسانی در چارچوب وقف در بازارها به تأسیس بناهای عمومی، همچون مسجد، مدرسه، خانقاه و دارالشفاء، برای استفاده مردم اقدام میکردند و برای اداره، نگهداری و تعمیر آنها، تعدادی مغازه، کارگاه و یا کاروانسرا وقف آنها میکردند. شاهعباس صفوی ، بازار قیصریه و تمام بازارهای اطراف میدان نقش جهان اصفهان و کاروانسرا و حمام نزدیک میدان را وقف پیغمبر اسلام کرد.
از مشکلات اساسی در مناطق تاریخی شهرهای ایران، عدم انطباق طرح های توسعه شهری معاصر با بافت تاریخی میباشدمداخلات شهرسازانه در دوره اخیر، در نبود رویکردی زمینه گرا و بدون شناخت زمینه های کالبدی موجود، منجر به انزوای ساختاری فضایی بافت های تاریخی خواهد گردید و از طرفی ممکن است طرح های نوسازی و بهسازی درحال اجرا، به دلیل عدم توجه به ساختار فضایی بافت تاریخی با رویکردیصرفاً پوسته ای و کمی، نتواند در رفع مشکلات ساختاری کالبدی مناطق تاریخی و ارزشمند، تأثیر بسزایی داشته باشند
.این مشکل در هسته تاریخی به دلیل عدم شناخت ساختار و شکل شهر، منجر به حذف تدریجی ساختار قدیمی شهر و تحمیل ساختار شبکه ای جدید در پی احداث خیابان ها می باشد.این پژوهش با هدف بررسی تأثیر طرح های توسعه شهری معاصر بر ساختار فضایی هسته تاریخی بازارارومیه وبررسی وهم پیوندی تحلیل ساختار فضا های معاصرپیرامون بازار خواهد پرداخت این رویکرد جدید، ساختار و پیکره بندی فضایی را در شهرها به صورتی روشمند مورد بررسی قرار می دهد.از آنجایی که تغییرات ارزش همپیوندی با مفهوم انسجام ساختاری در ارتباط است، این متغیر - ارزش همپیوندی - به عنوان مهمترین مفهوم در این روش به منظور بررسی انسجام و هماهنگی ساختار منطقه تاریخی شهر وارزیابی ارزش و اهمیت راسته های تاریخی بافت قدیم مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است روش تحقیق توصیفی تحلیلی وگرداوری اطلاعات اسنادی کتابخانه ای،میدانی می باشد.
مقدمه
ناحیهی تاریخی شهرهاغالباً، در بر گیرنده ی بازارهای سنتی، مراکز تاریخی و فرهنگی بهعنوان مراکز گردشگری و مرکز کارکردی هر شهر را تشکیل می دهند . این نواحی شاملفعالیت های متنوع با غلبهی فعالیت های اداری و بازرگانی می باشند. به همین دلیل جاذبهبیش ترین مراجعات وسفرهای روزانه، ضرورت اساسی تداوم حیات اقتصادی آن است.
این ویژگی « قابلیت احیاء و باززنده سازی »، کارآمدی فعالیت های ناحیهی قدیمی شهر، مهم ترینعامل مؤثر در تصمیمات مکانی استفاده کنندگان از زمین های مرکز شهر است. در گذشتهناحیه ی قدیمی شهرها بر پایهی مقیاس های انسانی و حرکت پیاده و اقتصاد پیشه وری شکلمی گرفته اند، در حالی که اساس توسعهی جدید، بر پایهی تولید صنعتی و گسترش شبکهیسواره است. این وضع، نوعی عدم تجانس ساختاری میان ناحیهی تاریخی شهر و محیط همجوار آن پدید آورده که رفع این تناقض و تعارض، از مشکلات موجود در شهرهای بزرگ وقدیمی می باشد
ساختار فضایی شهرهای قدیمی ایران بر پیوند فضایی میان عناصر مجموعه شهر شامل مرکز شهر ومراکز محلات استوار بوده است که از طریق یک رشته فضاها و عناصر ارتباطی شامل گذرهای اصلی و میدان به یکدیگر مرتبط می شده اند . -
بافت در شهرسازی عبارتست از مفهوم فضایی ارگانیک و هم پیوند که در طول دوران حیات شهری در داخل محدوده شهر یا حاشیه آن در پیوند با شهرشکل گرفته باشد. بافت می تواند از بناها، راهها،فضاها، تأسیسات و تجهیزات شهری و یا ترکیبی ازآنها تشکیل شده باشد
از حدود هشتاد سال پیش تا کنون دگرگونی در شکل شهرهای در حال رشد ایران سرعت یافته است . وقتی پاسخ به تغییرات،فرآیندی آهسته و تدریجی باشد، توسعه کالبدی جدید دردرون ساختار موجود شهر، راحت تر خواهد بود؛ اما ا گر سریع ودر مقیاس کلان باشد، بسیار دشوار است
در جنوب شرقی ارومیه و در بافت قدیم شهر، بازار قدیمی و سرپوشیده با 27000 مترمربع مساحت و طول 100 و عرض 300 متر واقع شده است. این بازار مستطیلی شکل با نمایی ساده از آجر و کاربری تجاری و اجتماعی محصور بین خیابان های امام، عسگرآبادی، اقبال و مهاباد، متعلق به دوره صفویه بوده و شامل راسته بازارها، تیمچه ها، مسجد و چندین حمام قدیمی می باشد. بازار قدیمی ارومیه در سال 1362 به ثبت آثار تاریخی ملی رسیده ...
مجموعه بازار ارومیه بخش عمده ای از بازار پیشین این شهر است . احداث خیابانهای عسگر آبادی ، امام - پهلوی سابق - ، خیابان منتظری، خیابان مطهری، به ترتیب بخشهایی از آن را جدا کرده است .مسجد جامع ارومیه در کنار بازار شکل گرفته است و راسته عطاران واقع در جنوب که امروزه میدان گندم نامیده می شود ارتباط دارد . ساختار کنونی بازار از دوره صفویه شکل گرفته است و در دوره افشار راستههای جدید به وجود آمده اند و در دوره قاجار راسته های متعدد دیگری در غرب بازار به راسته عطاران افزوده شده است
بازار ارومیه دارای سرا و کاروانسراهای متعددی بوده است از جمله سرای حاج ابراهیم و کاروان سرایی واقع در شمال مسجد جامع محلی بارانداز فرش بوده و سرای شجاع الدوله که محل بارانداز سایر مصنوعات مورد نیاز سایر راسته های دیگر را تامین می کردند که امروزه این کاروانسراها با تغییراتی اندک به حیات اقتصادی خود در شهر ادامه می دهند .
راسته های مسگران ، حلبی سازان ، چاقوسازان ، زرگران ، فرش فروشان ، کفاشان ، بلور فروشان ، بذرفروشان و عطاران از راسته های سنتی و پر رونق بازار می باشند که این راسته با چهار سوقهایی با یکدیگر متصل و در ارتباط با سراهای بازار می باشند . در بین راسته ها حمام هایی قدیمی از جمله حمام آخوند ، حمام تجلی ، حمام قائم و قراجه موجود است.
تخریب های نا شی از بمباران های جنگ تحمیلی و موقعیت مرکزی محدوده در سطح شهر ارومیه درارا ضی شرق میدان امام خمینی محدوده ای با مساحت حدود 20 هکتار توسط چهار محور خیابانهای امام خمینی، بعثت، شهید باکری و شهید منتظری ، فرصتی را فراهم آورد تا مسئولین و نهادهای محلی و ملی در صدد تعریف کانونی شهری برآیند که هویت فردای ارومیه را از خود متأثر نماید .
تصویر 1 بازار ارومیه - منبع نگارنده -
جهت نوسازی و بهسازی سایت اطراف بازار در پروژه حاضر براساس فرایند برنامه ریزی و طراحی شهری راهبردی، ابتدا تدوین »چشم انداز مقدماتی« برای تعیین محورهای توسعه آینده انجام گرفته وسپس با انجام مطالعات سلسله مراتبی در دو مقیاس حوزه راهبردی و حوزه محلی، سنجش وضعیت انجام شده، تحلیل های بخشی اعم از ماهوی و رویه ای در قالب تحلیل یکپارچه تدقیق می گردند . در ادامه فرایند فوق الذکر »بیانیه چشم انداز« با تکیه بر آرای گروه های ذینفع و ذی نفوذ و نتایج حاصل از سنجش وضعیت تهیه شده، هدف گذاری در سطوح کلان و خرد صورت می پذیرد . وچارچوب طراحی شهری تهیه گردیده و در قالب لایههای فرم شهری ارائه شده به عنوان سند قابل اتکا مطرح است ودر عین پاسخگویی به الزامات قانونی از عهده تعریف کیفیات طراحی شهری نیز برمیآید. در گام بعد نوبت به تهیه طرح جامع سهبعدی میرسد
