بخشی از مقاله
چکیده
یک بنای تاریخی با گذشت زمان و بروز تغییرات در نیازهای جامعه دچار دگرگونیهای فراوانی میشود. گاه، این دگرگونیها ترد و ترک بنا توسط ساکنان یا حتی تخریب آن را سبب میگردد. در چنین شرایطی است که اثر تاریخی از نظر فیزیکی نیز به سرعت روند تخریب، فرسودگی و زوال را میپیماید و نیاز به حفاظت از آن پیش میآید. طراحی داخلی در فرآیند حفاظت از یک بنای تاریخی ملاحظات زیادی را در بر میگیرد، کارکردن در یک بنای تاریخی طراح را بر آن میدارد که پاسخگوی ارزشها و شرایط حاکم بر اثر تاریخی باشد. از میان راهکارهای بیشماری که برای حل مشکلات موجود کار بر روی یک اثر تاریخی وجود دارد، مسیری را باید پیمود که به ارزشهای فرهنگی موجود در اثر تاریخی توجه بیشتری نشان داده باشد.
بر همین اساس با توجه به شرایط موجود، خواست کارفرما و وضعیت بنای تاریخی، حفاظت از آن به چند دسته تقسیم میشود، که باززندهسازی یکی از آنهاست. بررسی چگونگی برخورد با موضوع با انتخاب یک نمونه داخلی انجام خواهد شد. مقاله حاضر به بررسی جایگاه معماری داخلی در فرآیند باززندهسازی بناهای تاریخی و یک نمونه موردی - تغییر کاربری خانه ناصحزاده تبریز به موزه موسیقی - پرداخته و معماری داخلی در مواجه با بنای تاریخی ضمن رعایت اصول بازگشتپذیری در پی ایجاد بستری مناسب در بنای تاریخی خواهد بود.
مقدمه
در طی یک قرن اخیر، گرایشهای موجود برای حفاظت از بناهای تاریخی تغییرات بسیاری داشته است. به تدریج در این زمینه اصول و دستورالعملهای مدونی تهیه شد تا بدین ترتیب آثار تاریخی جوامع مختلف بشری مورد حفاظت و نگاهداری قرار بگیرند. از قرن بیستم بود که قطعنامهها، منشورها و مصوبات مهمی در مورد مرمت شهری تدوین شدند. - عالی و تاجیک، - 1393 اما نکته مهم در موردشان این است که این قطعنامهها روندی تکاملی داشتهاند و به تدریج به جنبههای بیشتری از مسائل مرمت باززندهسازی توجه کرده و کاملتر شدهاند.
حفاظت از آثار تاریخی و تاکید بر اهمیت حفاظت نسبت به بازسازی از موارد مهم مورد توجه میباشد. از موضوعات بسیار مهم در امر حفاظت از بنای تاریخی، طراحی داخلی متناسب با عملکرد جدیدی است که در طرح باززندهسازی به آن تخصیص داده شدهاست. برای باززندهسازی یک بنای تاریخی از شناخت آن آغاز میشود. شناختی جامع و کامل در رابطه با بنا و نحوه ارتباط آن با بافت و محیط اطراف که دربرگیرنده پیشینه دگرگونیها تا رسیدن به وضع موجود میباشد. در نتیجه شناخت آسیبهای وارد آمده به اثر تاریخی، کمبودها و نیازها و راهکارهای برطرف ساختن آنها مورد بررسی قرار میگیرد. هدف از آن رسیدن به شناخت و فهم بنیانها و معیارهای طراحی داخلی در بناهای تاریخی میباشد. - ضیاشهابی و آذرنوش، - 1390
روش تحقیق
در راهبرد تحقیق، از تلفیق راهبرد کیفی و راهبرد تفسیری - توصیفی - تحلیلی - استفاده خواهد شد. از راهبرد تفسیری - توصیفی - تحلیلی - جهت بررسی مبانی نظری استفاده خواهد شد و از راهبرد کیفی برای مطالعات میدانی و مصاحبه به عنوان مکمل راهبرد تفسیری برای تحلیل سایت وجمعآوری دادههای لازم و بررسی نمونههای داخلی برای طراحی استفاده خواهد شد. - نگارنده -
-1 تعاریف و مفاهیم
-1-1 باززندهسازی
باززندهسازی در واقع نوعی مرمت است که قصد دارد فرسودگی عملکردی را از بین ببرد. لازم به ذکر است که این کار با حداقل میزان مداخله در کالبد اثر یا تاکید بر تغییر کاربری انجام میپذیرد. - عالی و زبانآور، - 1395
-2-1 طراحی داخلی
طراحی داخلی در روند حفاظت از یک بنای تاریخی ملاحظات زیادی دربر میگیرد، کار کردن در یک بنای تاریخی طراح را بر آن میدارد که پاسخگوی ارزشها و شرایط حاکم بر اثر تاریخی باشد. از این میان راهکارهای بیشماری که برای حل مشکلات موجود کار بر روی یک اثر تاریخی وجود دارد، مسیری را باید پیمود که به ارزشهای فرهنگی موجود در اثر تاریخی توجه بیشتری نشان داده باشد. بر همین اساس با توجه به شرایط موجود، خواست کارفرما و وضعیت بنای تاریخی یکی از عوامل مهم در طراحی داخلی محسوب میشود. - انصاری و اسلامی، - 1392
-3-1 تغییر کاربری سازگار
تغییر کاربری سازگار، تغییری است که به بستر و جایگاه ویژه بنا احترام بگذارد و هماهنگ با آن حرکت کند به نوعی که وجود کاربری جدید برای مخاطب و بستر آزار دهنده نباشد و در یک تعامل پایاپای بتواند جنبههای جدید خود را عرضه نماید. از نگاه معماری و ارزش زمانی، یک تغییر کاربری سازگار باید بتواند ارزشهای بنا را از گذشته به حال انتقال دهد. این ارزشها خواه فرهنگی و خواه اجتماعی است که تاثیر مستقیم بر مخاطب دارد. نقش معماری داخلی در این بخش بسیار مهم است.
چرا که طراحی مناسب داخلی باید درخور کاربری جدید باشد. و بر ارزشهای فعلی بنا بیفزاید، تا مخاطب بتواند با نیازهای امروزی با بنا ارتباط برقرار کند و بنا شکوه گذشته خود را داشته باشد. همچنین تغییر معماری داخلی در راستای تغییر کاربری یک بنا میبایست از جنبه ارزشهای مکانی نیز مورد بررسی قرار گیرد. اولین عنصری که در شروع برای یک تغییر کاربری سازگار باید مد نظر قرار گیرد، عملکرد و نحوه استفاده ار فضای داخلی است. - حناچی و مهدوی نژاد، - 1389
-4-1 خانه
توجه به ابعادی از خانه که نشان از گستردگی تاثیرپذیری و تاثیرگذاری مفهوم خانه در مفاهیم و موضوعات دیگر دارد، از مباحث متداول محققان است. بسیاری از محققان به جنبه های فرهنگی و اجتماعی خانه پرداختهاند. هیوارد خانه را ساختاری وسیع میداند که مضامین و مفاهیمی چون قلمرو، خویشتن، هویت، پایداری، محرمیت و امنیت را پوشش میدهد و در واقع واحدی فرهنگی و اجتماعی است. - Hayward, 1997 - به نظر رپوپورت، خانه پیوند میان الگوهای زندگی و کالبد معماری را به وضوح نشان میدهد و بیان مستقیم ارزشها، تصورات، ادراک و شیوه زندگی در حال تغییر است. خانه نهادی اجتماعی است. خانه به فرهنگسازی و حفظ ارزشهای جامعه کمک میکند و هویت و جایگاه اجتماعی افراد را نشان میدهد. - Rapoport, 1969 -
-5-1 موزه
در اساسنامه شورای بینالمللی - ایکام - موزهها به این ترتیب تعریف شده است: موزه موسسهای دائمی و بدون هدف مادی بوده که درهای آن به روی همگان گشوده است و به منظور حفظ میراث فرهنگی و هنری و ارتقاء فرهنگی جامعه است که به شکلهای مختلف و خصوصا از طریق نمایش، آموزش و تفریح مجموعههای هنری، تاریخی، علمی، تکنولوژی و غیره برای عموم مردم فعالیت میکند. - نفیسی، - 1382
-6-1 موسیقی
موسیقی، به هر نوا و صدایی گفته میشود که شنیدنی و خوشآیند باشد و انسان یا موجودات زنده را دچار تحولی کند. موسیقی - با تعریف کلاسیک - یعنی هنر بیان احساسات توسط صداها، صدا در صورتی موسیقی نامیده میشود که بتواند ارتباط میان اذهان ایجاد کند و مرزی از جنس انتزاع آن را محدود نکند. در مجموع صداهای آلات صدادار که بتوان یک صدای دلنشین ایجاد کرد را موسیقی میگویند. و در آخر موسیقی عبارت است از علم اصوات و هنر تزئین و ترکیب و عرضه آنها به نحوی که برای گوش عادی و متوسط مطبوع باشد. - سراج، - 1390
-2 موزه صبا، نمونه طراحی معماری داخلی در تغییر کاربری بنای تاریخی به موزه موسیقی
موزه صبا، خانه شخصی استاد ابوالحسن صبا بودهاست و از آثار دوره پهلوی اول که در میدان بهارستان، خیابان ظهیر السلام، شماره 94 بنیاد شده است. بر اساس وصیت او در 29 آبان 1353، توسط دانشکده هنرهای زیبا به موزه تبدیل شد. این مجموعه کوچک در حال حاضر توسط دفتر موسیقی معاونت امور هنری وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامی اداره میگردد. موزه صبا از دو قسمت تشکیل شده است که در امتداد هم در بخش مسکونی خانه صبا قرار گرفتهاند.
بخش نخست شامل سازها، لوازم شخصی و آثار استاد صبا از جمله ردیفهای موسیقی است و بخش دوم به کارهای دستی خانم صبا اختصاص دارد که شامل مجموعه تندیسهای بومی و لباسهای محلی و سنتی ایران است. نمای خارجی خانه مطابق با شکل زندگی اولیه و فضای داخلی آن متناسب با شکل جدید زندگی بازسازی و نوسازی شده و به تناسب آن معماری داخلی به منظور فراهم ساختن کیفیت فضایی مناسب نمایش آثار و فعالیت نمایشگاهی تغییرکرد. با تغییر شکل زندگی روحی تازه در این بنای تاریخی صورت گرفت. - نگارنده -
