بخشی از مقاله
چکیده
امروزه مدیریت شهری تحول یافته است .شهرها برای رفاه و آسایش بیش تر شهروندان مدیریت می شوند.مدیریت شهری،نقش مهمی در موفقیت برنامه ها و طرح های توسعه شهری، به عهده دارد.این موضوع، به خصوص در ارتباط با توسعه بیش تراهمیت می یابد.شهرها به علت دارابودن جاذبه های طبیعی، تاریخی و فرهنگی،از مقاصد گردشگری محسوب می شوند . توسعه گردشگری شهری آثار مثبت و منفی اقتصادی،اجتماعی، فرهنگی و زیست محیطی به دنبال دارد، ایجاد تعادل در این زمینه، به گونه ای که آثار مثبت بیش ازآثار منفی باشد، نیازمند اتخاذ سیاستهای مدیریتی قوی است شهرها و فضاهای شهری نیز به مشابه بسیاری از مصنوعات بشری و در اثرگذشت زمان شرایط و موقعیت های اقلیمی، اتفاقات و حوادث گوناگون دست خوش فرسودگی درکالبد ودر برخی موارد عملکرد خود گشته اند .
توجه به بهسازی و نوسازی بافت های تاریخی شهرو به طورکلی دخالت دربافت قدیم همواره یکی از مسائل اساسی شهرهای تاریخی و شهرهایی که دارای هویت و روحیه خاص بوده اند می باشد.متخصصین، کارشناسان مسائل شهری، مسئولین امور در شهر سال هاست که در جهت بهسازی و نوسازی بافت قدیم تلاش نموده و راهکارهایی نیز ارائه کرده اند، که وضعیت فعلی بافت کهن بازتاب همین راهکارهابوده است.اصلی ترین هدف و راهبرد اساسی اقدامات مداخله ای برای بهسازی و نوسازی بافت تاریخی و طراحی آنهابازگرداندن این مجموعه به چرخه زندگی است .زنده ماندن بافت در گرو فعالیت و مشارکت آن در زندگی جاری درشهر است، و تنها از این رو می توان به امور نوسازی و احیا بافت های تاریخی شهر و طراحی در محورهای تاریخی رابا رویکرد توریسم محوری اجرا و موفقیت این امر را تضمین کرد و می تواند در جذب و فعال سازی گردشگری شهرتاریخی چون گرگان بسیار موثر واقع گردد.هدف این مقاله، توان های محورهای تاریخی، فرهنگی و گردشگری شهر گرگان در جذب گردشگر مورد بررسی قرار گرفته است.
کلمات کلیدی: بافت کهن، بهسازی و نوسازی، بافت تاریخی، گردشگری، گرگان،توسعه.
.1 مقدمه
امروزه گردشگری را به عنوان یکی از مهمترین صنایع توسعه پایدار در هر جامعه ای باید دانست، که از تحرک بالایی در تغییرات اقتصادی، سیاسی، اجتماعی، شهری و محیطی برخور دار است، تمرکز بر جنبه های مختلف صنعت گردشگری، همراه با برنامه ریزی های مدیریت محلی و ملی هرجامعه ای نقش بسیار با اهمیتی در فرایندهای بین المللی و ملی هر جامعه ای می تواند ایفاء کند .گردشگری شهری در واقع بخشی از این صنعت توسعه مند و پایدارجهانگردی است. گردشگری شهری، یکی از مهمترین و پیچیده ترین فعالیت های فضایی و مکانی انسان درجامعه شهری است، به نظر صاحبنظران، جهانگردی شهری یک فرصت بزرگ فرهنگی،اجتماعی و اقتصادی برای کلان شهرها وشهرهای جهانی بوجود می آورد، که این فرصت نقش بسیار موثری در ارتقاء کیفیت زندگی شهروندان در ابعاد مختلف می تواند ایفاء کند.
فضاهای شهری بویژه، محدوده بافت های تاریخی وقدیمی به علت وجودجاذبه های نوستالژیک،معماری،فرهنگی وبناهای ارزشمندی که نمادی از شرایط اقتصادی ،اعتقادی واجتماعی آن دوران می باشد ازمقاصد مهم گردشگری به شمارمی روند.شهر تاریخی گرگان به عنوان یکی از مهمترین جاذبه هاومقاصد گردشگری شناخته شده و به صراحت جایگاه این شهر و اهمیت شاخص ترین ابنیه های تاریخی آن به عنوان یکی ازجاذبه های شناخته شده کشوردردنیامی باشد.گرگان با توجه به قدمت و ویژگی های خاص جغرافیایی، شیوه های معماری و ساختاری خاصی است و در کالبد شهرهای تاریخی نقش بسیار مهمی بر عهده دارد و هر ساله پذیرایی تعدادزیادی توریسم داخلی و خارجی است .
مرمت شهری و نوسازی و احیاء فضاهای تاریخی جهت بازگرداندن این محورها به چرخه زندگی با رویکرد توریسم محوری در شهر می تواند از جمله جالب ترین جاذبه های شهری قرارگیرند و گردشگران را به سوی خود جذب کنند . آنچه باید مورد توجه قرار بگیرد این است که هدف نوسازی بافت های تاریخی شهری چیزی فراتر از اقدامی کالبدی -فضایی با رویکرد صرفاً سکونتی است .نوسازی و احیا شهری عملی فرهنگی است که سعی در انتقال ارزش های کالبد یافته به آینده دارد و این انتقال همراه حفظ ارزش های پایدار کهن و ابنیه های تاریخی در بافت های تاریخی است .توجه به نوسازی و احیا بافت ها ضرورتی است که نه تنها به لحاظ کالبد و عملکرد بلکه به لحاظ اقتصادی اجتماعی، فرهنگی و گردشگری از اهمیت قابل توجهی برخوردار می باشد . محورهای تاریخی گردشگری شهر گرگان از قابلیت ها و توان های بالایی جهت جذب گردشگر را دارند،
اگر با رویکرد توریسم محوری در این محورها اقدامات نوسازی و احیا صورت گیردمی توانند به صورت فضای پویا قرار گرفته و پاسخگوی نیازهای گردشگران شهر می باشند.مرمت، نوسازی واحیا وباز زنده سازی بناهای تاریخی محورها با تغییر کاربری آن ها یا بدون تغییر کاربری در آن نقش بسیار مهمی در زمینه توریسم شهر خواهد داشت.اقدامات نوسازی و احیا بافت های تاریخی با هدف جذب گردشگر در شهر اصفهان فراگیرنبوده و خلاء هایی در این زمینه مشاهده می شود، نوسازی و احیا بافت های تاریخی محورهای تاریخی، فرهنگی وگردشگری گرگان به صورت تک بنا صورت گرفته است.عدم امنیت،کمبود خدمات و تاسیسات شهری عدم برخورد مناسب با توریسم توسط مردم ساکن بافت، عدم مشارکت مردم،عدم حسن تعلق مردم ساکن بافت ها دربرخی محورها سبب بروز مشکلاتی شده و سبب شده تا اقدامات نوسازی و احیا آن ها را با مشکل و موانع برخورد کنند.گردشگری شهری در چارچوب الگوهای فضایی خاصی عمل می کند. نواحی شهری به علت آنکه دارای جاذبه های تاریخی و فرهنگی بسیاری می باشند، غالباً مقاصد گردشگری محسوب می گردند.
شهرها معمولاً با جاذبه های متنوع و بزرگ که دارای موزه ها، بناهای یادبود، تئاترها، استادیوم های ورزشی، پارک ها، شهربازی، مراکز خرید، مناطقی با معماری تاریخی و مکانهایی مربوط به حوادث مهم با افراد مشهورو... را دارا بوده، نقش بارزی در شکل گیری گردشگری شهری، جذب گردشگران بسیار دارد. با توجه به این ویژگی های شهری، گردشگران شهری در فضای شهری در راستای انگیزه های متفاوتی که شامل"دیدار دوستان و خویشان،مسافرت های تجاری- حضوردرنمایشگاه ها وکنفرانس ها،بازدید از میراث فرهنگی- سفرهای مذهبی و تفریحی،به منظورحضوردر حوادث،خریدهای تفریحی،سفرهای روزانه،دلایل شخصی و..."
به شهرهای بزرگ وکلان شهرها سفر می کنند، بر مبنای این انگیزه های کنشگری، فضای شهری چند بعدی است. از این رو در راستای یک الگوی فضای شهری، گردشگری شهری را می توان به این صورت تعریف کرد »گردشگری شهری، کنش متقابل گردشگران- میزبان و تولید فضای گردشگری پیرامون سفر به مناطق شهری با انگیزه های متفاوت و بازدید از جاذبه ها و استفاده از تسهیلات و خدمات مربوی به گردشگری گه آثارمتفاوتی رادرفضای شهری برجای می نهد. - سقایی،. - 1388با توجه به این ابعاد امروزه یکی از مهمترین کاربری های شهرهادر چند دهه اخیر ارائه خدمات گردشگری نوین ازجمله ارائه خدمات به گردشگران شهری است، چراکه شکل گیری عصرپسامدرنیته باگزاره اصلی آن یعنی فرایندجهانی شدن ،نیازمنداطلاعات درفضاهای مختلف می باشد،که گردشگری شهری یکی ازپارامترهای اساسی این فراینددرچنین عصری امروزه می باشد.
-2-1اهمیت موضوع
امروزه گردشگری شهری برای بسیاری از مدیران و مسئولان شهری به صورت یک امر اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و نمادین بسیار با اهمیت درآمده است.گردشگری شهری به نوعی فرایند رقابتی در هر جامعه ای میان شهرهای آن جامعه تبدیل شده که مدیریت وقت شهری آن با ارائه تعاریف، تعیین اهداف، داوری میان گزینه های گوناگون در زمینه سرمایه گذاری و آمایش و ایجاد ساختار مدیریت مناسب و تجاری کردن فرآورده های گردشگری شهری باید سعی کنند، در جهت توسعه پایدار محلی گام موثری بردارند. مفهوم گردشگری شهری از دهه 1980 به این سمت وارد پروژه های تحقیقی و ارزیابی توسعه پایدار کشورها گردیده شده است. ازهنگامی که اوقات فراغت برای زندگی شهرنشینی اهمیت بسیاری یافت و تعداد گردشگران شهری به طور روز افزون در حال افزایش بود،گردشگری شهری به عنوان یک مقوله مهم در توسعه پایدار محلی و شهری تبدیل گشت.درک گردشگری شهری و نتیجه چرخه زندگی - Life Cycle - در اهداف شهری، روش های پیچیده ای را برای تحلیل اشکال و عملکردها در بردارد. تحقیق و روش های جدید برای عملکرد گردشگری و گردش کنندگان در محیط شهری درحال حاضر با سرعت در حال پیشرفت است و هدف بسیاری از بررسی های مقابله ای است. - دیناری،. - 3 :1389
وجود جاذبه های متنوع که در شهرها استقرا یافته بود در کنار موقعیت مکانی، شکل شناسی شهر، اماکن ساخته شده تاریخی و میراثی، فضاهای سبز، مراکز فرهنگی - اعم از موزه ها،سالن های تئاتر ،جشنواره ها،نمایشگاه های مختلف و... - ، امکانات ورزشی، فضاها و بخش های سرگرم کننده، وجود امکانات در بخش مهمان نوازی - رستوران ها،هتل ها و... - ،مراکز خرید و بازراها و.. جزءپارامترهای مهم شکل گیری گردشگری شهری می باشد.در جامعه ایران هم وجود این پارامترها درساختارکلان شهرها، منجربه این شده که گردشگران شهری داخلی بسیاری را به عنوان گردشگر به سمت این شهرها روانه کند . در واقع گردشگری شامل تمام خدمات و ویژگی هایی است که در کنار یکدیگر قرار می گیرند تا آنچه جهانگرد می خواهد،فراهم آورند و انواع مختلفی دارد.صاحب نظران گردشگری در دنیا بر اساس فضا 4 فضای کلی را برای انواع گردشگری مشخص کرده اند:
1. فضای روستایی یا جهانگردی سبز.
2. فضای کوهستانی برای ورزش های کوهستانی.
3. فضای ساحلی با ویژگی های منحصر به فرد ساحل مورد نظر..
4. فضای شهری." سرآمد انواع این نوع گردشگری ها بر اساس فضاء فضای شهری است » این نوع گردشگری پر مشتری ترین
نوع گردشگری در فضاء است. بطوریکه با توجه به جایگاه ویژه شهر، در بسیاری از کشورهای موفق در این صنعت، شهر پایه و اساس توسعه گردشگری است. ایجاد و توسعه فضاهای شهریمناسب، بازسازی فضاهای متروک و مرده به قصد زنده کردن جنبه های کهن جامعه از جمله آثار توسعه گردشگری شهری است. بدین منظور بسیاری از شهرها در صددند تا از ویژگی ها و امکانات خاص شهرخود سود برده و از مزایای جلب توریست شهری بهره گیرند. فضاهای شهری در شهرهای معاصر را می توان به دو دسته تقسیم نمود : الف:فضاهای مدرن یا جدید نظیر پارک ها، مراکز فروش مدرن، فرهنگسراها، میادین و پلاژها. ب: فضاهای سنتی نظیر بازارها، امام زاده ها- گورستان ها، باغ ها، مساجد، و سایر اماکن تاریخی. از این منظر، تأثیر گردشگری بر کالبد فضاهای شهری نیز قابل تقسیم به صورت ذیل است: الف:گردشگری و ایجاد و توسعه فضاهای شهری و مدرن و جذاب. ب:گردشگری و احیاء و باز زنده سازی بافت های تاریخی و فضای کهن شهری. - « انوری، نساج،. - 1378
-3-1 سوالات تحقیق
1. آیا توسعه گردشگری مذهبی، افزایش کیفیت زندگی خانوارهای محدوده موردمطالعه را در پی داشته است؟
2. آیاتوسعه گردشگری مذهبی،چه تغییراتی رادرسرمایه اجتماعی خانوارهای شهری محدوده موردمطالعه رادرپی داشته است؟
3. آیاشرایط و زیر ساخت های لازم جهت دستیابی به توسعه در شهر گرگان برای تقویت بخش گردشگری کدامند؟
4. آیا هماهنگ شدن برنامه های توسعه شهری و گردشگری می تواند به پایدار شدن هر دو بینجامد؟
-4-1اهداف تحقیق
1. شناخت عوامل و زمینه های قدرت،ضعف،فرصت وتهدید موثر بر توسعه گردشگری شهر گرگان.
2. تبیین الگویی مناسب جهت توسعه گردشگری شهرگرگان.
-5-1روش تحقیق
این پژوهش بر پایه دو روش توصیفی و تحلیلی است.جمع آوری بخشی از داده ها ی پژوهش به روش اسنادی و با استفاده از کتب،اسناد،مقالات و نشریات در زمینه گردشگری شهری و بخشی از داده های مورد نیاز به روش پیمایشی از طریق مشاهده و بازدید از مکان های گردشگری شهر گرگان ،تهیه عکس وفیلم برداری از اثر می باشد.
-6-1فرضیه تحقیق
هدف پژوهش حاضر بررسی نقش مدیریت هماهنگ و نیز همکاری های متقابل مدیریت شهری و مردم محلی در رسیدن به توسعه پایدار گردشگری شهری است بر این اساس، دستیابی به پاسخ فرضیه های زیرمورد نظر خواهد بود:
1. بین مدیریت یک پارچه شهری و دستیابی به توسعه پایدار گردشگری شهری رابطه وجود دارد.
2. بین همکاری های متقابل مدیران شهری ومردم محلی و دستیابی به توسعه پایدار گردشگری شهری رابطه وجود دارد.
3. عدم سرمایه گذاری در بستر گردشگری شهری گرگان تاثیر گذار است.
4. اطلاع رسانی صحیح و کافی در مورد امکانات و توانمندیهای گردشگری گرگان در توسعه گردشگری این شهر موثر است.
