بخشی از مقاله
چکیده
هدف از تحقیق حاضر، بررسی و تحلیل محتوای فصل دوم کتاب فیزیک پایه دهم به دلیل مباحث محاسباتی گسترده در کنار مفهوم، با تکنیک ویلیام رومی و فراهم آوردن اطلاعات و ارائه پیشنهاداتی به برنامه ریزان، به منظور بهبود و اصلاح این کتاب بوده است.
براساس این تحقیق، ضریب درگیری دانش آموزان در سه مولفه ی متن، تصاویر و سوالات فصل دوم کتاب مورد توجه قرار گرفته است. روش مطالعه از نوع تحلیل محتوای کمی بوده و برای بررسی داده ها و اطلاعات از روشهای مناسب آمار توصیفی - فراوانی، درصد فراوانی، میانگین - و محاسبه ضریب درگیری براساس فرمول ویلیام رومی که مقادیر بین 0/4 تا 1/5 را فعال و کمتر از 0/4 یا بیشتر از 1/5 را غیرپژوهشی میداند، استفاده شده است و نتایج نشان داد، متن این فصل با ضریب درگیری 0/130 غیرفعال و تصاویر آن با ضریب درگیری 0/6 به صورت فعال ارائه شده و در حالیکه سوالات با ضریب درگیری 8 می باشد . نکته قابل توجه اینکه، متن این فصل دانش آموزان را درگیر مباحث علمی نمی کند و بیشتر بارش اطلاعات می باشد.
-1 مقدمه
کتاب درسی یکی از مهم ترین مراجع و منابع یادگیری دانش آموزان در نظام کنونی آموزشی محسوب میشود که در ایران یکی از مهمترین نقشها را ایفا میکند. بعبارت دیگر در کشور ما، بیشتر فعالیتهای آموزشی در چارچوب کتاب درسی صورت می گیرد. مانند:
-تحقق هدف های کلی و جزیی آموزش و پرورش از طریق محتوای کتاب امکان پذیر است.
-در تمام کشورها برای هر ماده درسی و در هر پایه ای یک کتاب درسی تالیف میشود.
-در نظام آموزشی، ارزشیابی در مدارس و حتی برای ورود به دانشگاهها، براساس کتاب درسی صورت می گیرد.
کتاب درسی به عنوان اساسی ترین جز برنامه درسی مشتمل بر بخشهای متعددی است که همه آنها بر اساس طراحی های انجام شده پیشین، تشکیل شده و از آنجا که در رویکرد مذکور تمامی محورهای مختوا از قیل طراحی شده اند، بنابراین انتظار میرود که محتوای ندوین شده کاملا در ارتباط با یکدیگر،مبین نظامی پیوسته،آشکار و منطقی باشد. بر این اساس است که صاحب نظرانی چون سیلور و همکارانش معتقدند که محتوا مهم ترین عنصر در برنامه درسی است، زیرا اهداف بوسیله محتوا تامین می شوند.
در روشهای تدریس فعال که اغلب دانش آموز محور هستند، ویژگیهای زیر را می توان مشاهده کرد:
• به استقلال یادگیرنده در جریان یادگیری بسیار اهمیت داده می شود.
• دانش آموز می نواند براساس تجارب و اطلاعات شخصی خود نقشی موثر و فعال در فرایند یادگیری داشته باشد.
• معلم نیز به همان اندازه از دانش آموز یاد میگیرد که دانش آموز از وی و دیگر دانش آموزان می آموزد.
• یادگیرنده از طریق خود ارزشیابی، میزان پیشرفت خود را در جریان یادگیری مورد بررسی و ارزیابی قرار می دهد
در برنامه های درسی جدید فیزیک وروشهای آموزش آن، تاکید اساسی به روشهایی است که در آنها دانش آموز نقش فعالی دارد. در این روشها نقش اصلی در فرایند یادگیری به عهده دانش آموز است، و اوست که این فرایند را به پیش میبرد، بنابراین سایر عوامل مانند محتوای اموزشی، تجهیزات و ابزارهای آموزشی، همگی در ارتباط دانش آموز معنی و مفهوم پیدا میکند.
-2 روش تحلیل محتوای رومی
در این روش میزان درگیری مقوله ها بررسی میشود ویلیام رومی یکی از صاحب نظران تعلیم و تربیت،کتاب خود را به نام - تکنیک های پژوهشی در آموزش علوم - در سال 1986 ارائه کرد. مراحل اصلی تحلیل محتوا عبارتست از: تعیین هدف، نمونه گیری، رمزگشایی، مقوله بندی و طبقه بندی مقوله ها و ارزشیابی عینی طبقه ها می باشد.
درباره هدف روش نحلیل محتوای ولیام رومی میتوان گفت که هدف آن بررسی این موضوع است که آیا کتاب و تحلیل محتوای مورد نظر، دانش آموزان را به طور فعال با آموزش درگیر می نماید؟
در نمونه گیری نیز همانند سایر روشهای پژوهشی، اگر در جامعه آماری وسیع باشد مجبوریم دست به نمونه گیری یزنیم اما اگر حجم مطالب وسیع نباشد نمی توان کل جامعه آماری را در نظر گرفت.
براساس روش ویلیام رومی سه مقوله را تعریف میکنیم:
-1 متن های کتاب درسی همراه با متن های موجود در پرسش ها و فعالیت های کتاب درسی
-2 عکس ها و تصاویر کتاب درسی
-3 سوالات کتاب درسی همراه با سوالات موجود در پرسش ها و فعالیت ها
مقوله های ما در این پژوهش به سه دسته فعال، غیرفعال، خنثی تقسیم میشوند که جداگانه به نوضیح هر یک می-پردازیم:
-1 مقولههای فعال: مقوله هایی که دانش آموزان را با فعالیت های علمی و به طور کلی با یادگیری و آموزش درگیر می نماید، چون مستلزم مناسب فراگیر است و یادگیری فعال را ارائه می نماید.
-2 مقوله های غیرفعال: در این مفوله، دانش آموزان مشغول فعالیت های علمی به معنی واقعی نمی شوند.
-3 مقوله های خنثی: مقوله هایی هستند که نقش مهمی در ارزشیابی و تحلیل کمی کتب و متون درسی ایفا نمی کنند
-1-2 ارزشیابی متن
- a بیان حقیقت: بیان ساده مفروضات و یا مشاهداتی که به وسیله فرد دیگری غیر از دانش آموز انجام پذیرفته است. - b بیان نتایح یا اصول کلی: نظرات ارائه شده توسط نویسندگان کتاب درباره ارتباط بین مفروضات و موضوعات مختلف - c تعاریف: جمله یا جملاتی که برای توصیف و تشریح یک واژه یا اصطلاح آورده می شود.
- d سوالاتی که در متن مطرح شده و پاسخ آنها بلافاصله بوسیله مولف داده شده است.
- e سوالاتی که ایجاب می کند دانش آموز برای پاسخ به آنها مفروضات داده شده را تجزیه و تحلیل نماید. - f از دانش آموزان خواسته شده که نتایجی را که خود او بدست آورده بیان نماید.
- g از دانش آموزان خواسته شده که آزمایشی را انجام داده و نتایج حاصل از آن را تحلیل نماید و یا اینکه مسائل مطرح شده را حل نماید.
- h سوالاتی را که بمنظور جلب توجه دانش آموز ارئه شده و جواب آنها بلافاصله توسط نویسنده کتاب در متن نیامده است.
- i از دانش آموز خواسته شده که تصاویر یا مراحل انجام یک آزمایش را مورد ملاحظه قرار دهد و بطور کلی جملاتی که در هیچکدام از مقوله های فوق نگنجد در این مقوله جای می گیرد.
- j سوالات مربوط به بیان معانی از مقوله های ده گانه فوق، مقوله های a، b، c، d جزو مقوله های غیرفعال به حساب می ایند و مقوله های e، f، g جزو مقوله های فعال و مقوله های i و j از مقوله های خنثی هستند که نقش مهمی در ارزیابی کتاب ندارند و می توان از آنها در ارزشیابی چشم پوشی کرد.
-2-2 ارزشیابی تصاویر
- a تصویری که فقط از آن برای تشریح موضوع خاصی استفاده شده است.
- b تصویری که از دانش آموز می خواهد تا با استفاده از موضوعات داده شده، فعالیت یا آزمایشی را انجام دهد.
- c تصویری که برای تشریح شیوه جمعآوری وسایل یک آزمایش آمده است.
- d تصویری که در هیچکدام از مقوله های فوق نگنجد.
از مقوله های چهارگانه فوق، مقوله ی a غیرفعال و مقوله ی b فعال و مقوله های c وd خنثی هستند.
جدول-1 نمونه ای از طبقه بندی تصاویر فصل دوم فیزیک 1
