بخشی از مقاله
چکیده
یکی از ویژگی هاي مثبت سیستم آموزش و پرورش کشور ما برخورد مناسب با دانش آموزان در مدارس است . در سیستم آموزش و پرورشی هر ملتی براي رسیدن به اهداف، از ابزارها و روشها استفاده می شود از آنجا که این ابزارها و روشها وسیله اي براي نیل به هدف هاي درازمدت تربیتی است باید به طور مرتب محک زده شود و سخت مورد ارزشیابی قرار می گیرد تا معلوم شود که این ابزارها و روشها تا چه اندازه دست اندرکاران امر تعلیم و تربیت را براي رسیدن به هدفها یاري می دهد و چگونه می توان اثربخشی آنها را بیشتر کرد به علاوه باید بررسی کرد که نقش کار کجاست و فهمید که آیا خود ابزار و روش غلط یا ناقص است یا روش پیاده کردن آن درست نیست براي رفع نواقص باید چکار کرد؟
از جمله این ابزارها و روشها که در آموزش و پرورش کاربرد فراوان دارد تشویق و تنبیه است و بکارگیري تشویق و تنبیه که شیوه هاي گوناگون شاید پیشینه اي به قدمت خود تعلیم و تربیت داشته باشد بنابراین ضروري است که این نوع ابزار تربیتی نیز به نوبه خود مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرد تا در جهت ارتقا آنها گامی برداشته باشد.
مقدمه
در ابتدا این سؤال مطرح می شود که هدف اصلی از بکارگیري تشویق در مدارس چست؟
پاسخ این سؤال خیلی خلاصه و ساده عبارت است از بالا بردن سطوح یادگیري و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و تمجید رفتار آنان است بنابراین در هر جا تمام مراحل و مراتبی که یکی از روشهاي تشویق بکار گرفته می شود باید این مسئله را مدنظر قرار داد که آیا اعمال تشویق در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان مؤثر خواهد شد یا خیر؟ تقریباً همه در مورد تشویق چیزهایی می دانند زیرا یا خود آنها را اجرا کرده اند یا کسی آنها را اجرا کرده است والدین در خانه و معلمان در سطوح گوناگون تحصیلی بیشتر با تشویق سر و کار دارند. تشویق گاه با برنامه و گاهی بدون برنامه هیچ برنامه و وقت قبلی صورت می گیرد. اما احتمالاً کمتر از ماهیت، طرز صحیح کاربرد دلیل مؤثر فی اثر بودن و سرانجام نتایج و عواقب واقعی آن اطلاع دارند.
شاید براي عده اي تصور اینکه بتوان در مدرسه اي از تشویق استفاده کرد کمی دشواراست اما واقعیت این است که می توان در سنگر مدارس ، شاهد حضور با شکوه معلمان وشاگردانی بود که با سرمایه از محبت وچهره هاي متبسم ومصمم در تلاش هستند که در کارهاي خود موفق بوده اند. پس باید رنگ مدرسه اي یادآور زیبائیها و نیکوئیها باشد. چرا که هم انسانها بالاخص نوجوانان محبت پذیر می باشند.
ولذا نیاز به محبت از اساسی ترین نیازهاي هر انسان می باشد. تشویق نیروها واستعدادهاي دانش آموزان را به کار می اندازد واستقامت آنها را در کارها زیاد می کند وموجبات سرعت در کارهاي بدنی را فراهم می کند ودر کارهاي فکري موجب سعی وکوشش بیشتري می گردد . - 2 - تشویق وتقویت رفتارمثبت کودکان سبب شکل گیري عادات مطلوب در آنان می شود. به عبارت دیگر از آنجا که از طریق رفتارهاي تشویق آمیز کلامی وغیر کلامی مادي وعنوي فردي وگروهی مستقیم وغیر مستقیم مربی بیش از هر چیز به یک نیاز هم نوجوانان یعنی نیاز به محبت متعلق وتوجه پاسخ داده می شود.
ما شاهد بیشترین مؤثرترین وپایدارترین اثر در رفتار آنان هستیم در حالی که وقتی دانش آموزي را تنبیه می کنیمن نه تنها به هیچ یک از نیازهاي خطري واساسی او پاسخ نمی دهیم بلکه تعادل حیاتی اش را برهم زده او را با تجربه ناخوش آیندي که همواره ازآن گریز دارد مواجه می کنیم ولو اینکه بطور موقت رفتار مطلوب آن را کنترل کرده باشیم.
کودك اگر از لحاظ درسی واخلاقی در سطح غیر قابل قبولی باشد باید نقطه مثبتی در وضع رفتار وظاهر او یافت وازآن بعنوان جاي پاي براي تشویق وي استفاده کرده مثلا ممکن است دستهایش لطیف واز آن بعنوان جاي پاي براي تشویق وي استفاده کرده مثلا ممکن است دستهایش لطیف ویا موي سرش اصلاح شده ومرتب باشد همچنین ممکن است به تمیزي کفشهایش اهمیت بده ویا دفتر وکتاب خودرا خوب نگه داري کند. به هر حال باید از همان نقطه مثبت و روزنه کوچک نوري به زندگی تحصیلی کودك تابیده شخصیت قابل قبولی از او ساخت وزندگی جدیدي را برایش پی ریزي کرد. سرگرمیها وعلائق کودك نیز نباید از نظر معلم دور نماید.
کودك باید عمل خوب را بر پایه عمل به وظیفه شخصی واجتماعی وبدون توقع داشتن پاداش انجام دهد ولی والدین به این عنوان که او فردي وظیفه شناس است او را تشویق کنند. تشویق بهتر است صورت مالی پیدا نکند بلکه اولا کودك باید خواندن نماز را مانند دیگران وظیفه خود بداند و ثانیا تشویق ما از او بهعنوان ابزار رضایت از انجام وظیفه اش باشد. یعنی نشان دهیم که از عملش خشنودیم وبعد در بستن بالاتر به او بفهمانیم که خدا هم ازاین عمل او راضی است. تشویق باید واحد ضوابط وحدود باشد یعنی اینکه نباید فرد براي عمل تشویق شود. بلکه شایسته است که رفتارهاي خاص وبرجسته او مورد ستایش قرار گیرد. اما به جهت گستردگی موضوع فوق دراین پروژه فقط به موضوع تشویق می پردازیم که البته از اهمیت خاصی - ویژه اي - نسبت به تنبیه در مواردي نیاز است ولی باید باشد.
بیان مسئله
با توجه به مسائلی که گذشت می خواهیم بدانیم که چه نوع تشویق اثر مثبت داد و چه نوع آن اثر منفی وآیا تشویق تنها راه موفقیت یک دانش آموزاست ؟ تشویق باید چگونه باشد آیا به نوع واندازه کاري که انجام داده می شود بستگی دارد ؟ آیا واقعا تشویق بیش از روشهاي دیگر مانند تنبیه بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان تاثیر دارد؟ تشویق در منزل واز طرف والدین موثرتر است یا از طرف اولیاء مدرسه ؟ آیا از طریق تشویق می توان از نروي یک فرد حداکثر فایده را برد و تمام خواسته خود را بدست آنها - دانش آموازان - برآورده ساخت ؟ و آیا تشویق فردي موثرتر یا تشویق گروهی ؟
اسکینر روانشناس رفتارگرا چنین عقدیده دارد که تنبیه شدید کودکان ونوجوانان در قبال انجام رفتار نا مطلوب ممکن است موقتا به حذف آن رفتار در کودك بینجامد ولی در بیشتر مواقع به بروز رفتارهاي جبرانی انتقام جویانه وضد اجتماعی می گردد ویا مشکلات هیجانی دیگري را به بار می آورد تنبیه هایی که معلمان بر کودکان روا می دارند از یک طرف مشکلات عاطفی وا ختلافات رفتاري را موجب می گردد واز طرف دیگر رابطه معلم شاگرد آشفتگی ایجاد کرده وامکان بازسازي وترمیم آن را مشکل ودر مواقعی دور از دسترس می سازد.
در چنین شرایطی کودك تصور منفی را که از معلم تنبیه گر دارد ممکن است به معلمان دیگر محیط آموزش وحتی فضاي فیزیکی مدرسه .... دهد. معلمان پرخاشگر وهیجانی که از عهده کنترل رفتار خودشان بر نمی آیند با تنبیه هاي شدید ومکرر آثار سوء در سازگاري شاگردان خود خواهند گذاشت ومقاومت آنها را در یادگیري دروس برخواهند انگیخت.
تعریف واژه ها واصطلاحات
- 1 تشویق :
فرایند یا روش یا وسیله اي است که ملی آن حالتی مطلوب وخوشایند براي دانش آموزان ایجاد می شود که سبب افزایش عمل مطلوب ویا تکرار آن می شود.
- 2 تشویق غیر مادي :
تایید دانش آموزان در قبال انجام مورد قبول که با دادن چیزي که ارزش پولی نداشته باشد این نوع تشویق به دو صورت کلامی وغیرکلامی انجام می پذیرد تشویق غیر مادي کلامی اغلب رفتارها حرکات واعمالی که بدون استفاده زبان وصرفا با ایما واشاره وحالات ظاهري بدن صورت می گیرد. مانند لبخند زدن، تکان دادن سر به منظور تایید دست زدن روي شانه دانش آموزان ودادن نمره واما تشویق به تشویقی گوئیم که در قبال انجام کار مورد قبول از طرف دانش آموزان توسط معلم با گفتن کلامی مانند : بله خوب است . آفرین ، بارك اله خوشم آمد .... صورت می گیرد .
- 3 تشویق مادي :
به دادن چیزي که داراي ارزش یا کیفیت تجاري یا پولی باشد که معلم به منظور تایید وتمجید رفتار مزایایی مانند کتاب، خودکار، تابلو، ویا حتی پول به دانش آموز میدهد . . - 8 - بنابراین از آنجا که معلمان بایستی از راهبردهاي انگیزش بیرونی و درونی آگاهی یافته و با ایجاد تعادل و توازن بین این دو نوع انگیزش زمینه ي بهبود کیفیت آموزشی را فراهم نمایند , معاونت آموزش وپرورش عمومی سازمان با اجراي طرح تلاش آفرین و ارائه راهکارهاي اجرایی در نظر دارد در زمینه ي افزایش انگیزش در دانش آموزان برنامه هاي زیر را به اجرا در آورد به منظور آشنایی همکاران محترم با انواع انگیزش ابتدا به تعریف هر یک از آنها پرداخته و سپس توضیحات لازم در زمینه ي شیوه ي اجرایی طرح ها و راهکارها ارائه خواهد شد .
تعاریف
-1انگیزش بیرونی :
در انگیزش بیرونی یک عامل خارجی فرد را به انجام کاري خاص بر می انگیزد براي مثال کودکی اتاقش را تمیز می کند تا والدینش او را به سینما ببرند و یا دانش آموزي تکالیفش را به خوبی انجام می دهد تا اجازه داشته باشد در بازي فوتبال شرکت کند , یا برچسب رنگی یا نمره هاي خوب دریافت کند . اگر چه در این موارد با انجام خوب کار مواجهیم اما هیچ یک از این دو کودك , تکلیف را به خاطر خود آن کار انجام نداده اند بلکه تلاش براي دستیابی به چیزي دیگر است . - جابجایی هدف - . از آنجا که این انگیزش در بهبود کیفیت آموزش موثر می باشد در ادامه به طرح تلاش آفرین که همسو و همگام با این نوع انگیزش می باشد پرداخته خواهد شد که لازم است ضمن مطالعه دقیق نسبت به اجراي آن اقدامات لازم صورت گیرد. شایان ذکر است طرح تلاش آفرین در دوره راهنمایی تحصیلی از سال 1379 در مدارس استان اجرا گردید
