بخشی از مقاله
چکیده
هدف از نگارش این مقاله بررسی تشویق بر پیشرفت تحصیلی دانش اموزان می باشد . از روزگاری پیش تشویق و تنبیه به عنوان روش هایی در تربیت میان صاحب نظران و متفکران تعلیم و تربیت بحث هایی برانگیخته است. معلمان نیز به شیوه های گوناگون در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و برای افزایش میزان یادگیری و آموزش آنها از تشویق بهره گرفته اند.
هدف کلی تحقیق حاضر بررسی نقش تشویق و تنبیه در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان است تا با شناخت این ابزارهای تربیتی، بتوان به طور صحیح از آن استفاده نمود و دانش آموزان را در راه رسیدن به اهدافشان یاری کنیم
به عبارت دیگر چگونه تشویق را بکار ببریم تا بر میزان یادگیری دانش آموزان موثر واقع شود و موجب پیشرفت تحصیلی آنان گردد. مساله ای که در این تحقیق مطرح است عبارت است از اینکه آیا تشویق بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان موثر است یا خیر؟ روش پژوهشی حاضر استفاده از روش کتابخانه ای است و در این تحقیق از ابزاری چون کتاب، مجلات علمی، نشریه ها و سایر منابع معتبر علمی بهره گرفته شده است. نتایج حاصله گویای این مطلب است که تشویق عامل مؤثر در یادگیری و تغییر رفتار سازندگی، مهارت های اجتماعی و یک روش مفید و مطلوب برای پیشرفت تحصیلی دانش آموزان می باشد.
.1 مقدمه
امروزه با پیشرفت روز افزون علم و دانش به ویژه علوم تربیتی مسلما کسی منکر اثر تشویق بر پیشرفت تحصیلی دانش آموزان نیست و هرکسی به این مهم واقف است که این عامل می تواند در تعلیم و تربیت کودکان نقش موثری داشته باشد، به شرطی که بتوانیم از آن به طور صحیح استفاده نموده و با کاربرد روش های آن آشنا باشیم. کمتر مربی یا معلمی پیدا می شود که از فن تشویق به عنوان ابزار یا انگیزه ای برای تعلیم و تربیت، هدایت و افزایش یادگیری دانش آموزان خود استفاده ننماید. با این وجود در بعضی موارد نتایج حاصله ممکن است خلاف انتظار باشد، زیرا تشویق دارای درجات گوناگونی است و مربیان نیز دقیقا نمی دانند که میزان عکس العمل و واکنش تشویق در مقابل رفتار مورد نظر باید تا چه حد و اندازه باشد.
پیامبر گرامی اسلام - ص - مسلمانان را به دانش آموختن ترغیب و تشویق نموده و دستور فرموده اند که " طلب کردن علم بر هر فرد مسلمانی واجب است" و به امت خود سفارش کرده اند که برای تحصیل دانش تا چین سفر کنند. بنابراین با توجه به اهمیتی که علم و دانش دارد باید چه روش هایی را در پیش بگیریم تا دانش آموزان با علاقه بیشتری به علم و دانش روی آورند و در این زمینه پیشرفت چشمگیری داشته باشند. تشویق کردن می تواند روش خوبی برای این کار باشد و از این راه می توان در دانش آموزان ایجاد انگیزه نمود و در پیشرفت تحصیلی آنها موثر بود
دانشمندان علوم تربیتی و اسلامی عقاید و نظرات متفاوتی دارند؛ بعضی تشویق کردن را موجب افزایش میزان یادگیری دانش آموزان می دانند و برخی تنبیه کردن را، و عده ای میانه رو هستند. در کتاب معراج السعاده در مورد آداب تعلیم و تربیت آمده است: "... معلم بر متعلم مشفق و مهربان باشد و خیرخواهی او را ملاحظه نماید و او را نصیحت های مشفقانه گوید. در تعلم به قدر فهم او اکتفا کند و با نرمی و گشاده رویی با او سخن گوید و درشتی نکند.
بنابراین تشویق و تحسین که یکی از شیوه های علوم تربیتی می باشد، در شکل گیری و تعلیم و تربیت افراد جامعه می تواند نقش موثر و مفیدی را ایفا نماید و آن ها را به سوی کمال سوق دهد و موجب افزایش یادگیری و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان گردد.
.2 اهمیت و ضرورت تحقیق
در سیستم آموزش و پرورشی هر ملتی برای رسیدن به اهداف، از ابزارها و روشها استفاده می شود. از آنجا که این ابزارها و روشها وسیله ای برای نیل به هدف های دراز مدت تربیتی است، باید به طور مرتب محک زده شود و سخت مورد ارزشیابی قرار می گیرد تا معلوم شود که این ابزارها و روشها تا چه اندازه دست اندرکاران امر تعلیم و تربیت را برای رسیدن به هدفها یاری می دهد و چگونه می توان اثربخشی آنها را بیشتر کرد.
به علاوه باید بررسی کرد که نقص کار کجاست و فهمید که آیا خود ابزار و روش غلط یا ناقص است یا روش پیاده کردن آن درست نیست. برای رفع نواقص باید چکار کرد؟ از جمله این ابزارها و روشها که در آموزش و پرورش کاربرد فراوان دارد تشویق و تنبیه است؛ بنابراین ضروری است که این نوع ابزار تربیتی نیز به نوبه خود مورد بررسی و تجزیه و تحلیل قرار گیرد تا در جهت ارتقا آنها گامی برداشته باشد.
حال این سؤال مطرح می شود که هدف اصلی از بکارگیری تشویق در مدارس چست؟ پاسخ این سؤال خیلی خلاصه و ساده عبارت است از بالا بردن سطوح یادگیری و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان و تمجید رفتار آنان. بنابراین در هر جا تمام مراحل و مراتبی که یکی از روشهای تشویق بکار گرفته می شود باید این مسئله را مدنظر قرار داد که آیا اعمال تشویق در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان مؤثر خواهد شد یا خیر؟
.3 بیان مسئله
در هر نظام آموزشی و تربیتی، دانش آموزان به عنوان عنصر اساسی مطرح هستند و کلیه برنامه آموزشی و درسی به منظور ایجاد تغییرات مطلوب در رفتار وی طراحی و اجرا می شود . این برنامه ها زمانی می تواند از کارائی لازم برخوردار باشد که طراحان و مجریان آن با ویژگیها و خصوصیات دانش آموزان در هر سن آشنا باشند. معلم که نقش اصلی در اجرای برنامه های درسی و فرایند تدریس به عهده دارد، بیش از شخصی دیگر باید با شیوه های مختلف ایجاد تغییرات مطلوب در دانش آموزان آشنا باشد تا بتواند از جریان آموزشی و یادگیری را مطابق با توانائیها و علایق آنها پیش ببرد
در تربیت، اولیا و مربیان می توانند از طریق تشویق کودک را به کاری وا دارند که مطلوب آنهاست و از کاری که بدان راضی نیستند باز دارند. کودک در سایه تشویق از بسیاریاز خواسته ها و توقعات خود چشم پوشی می کند و عملاً به راهی می رود که مشوق او خواهان آن است. امّا آنچه که در اینجا مورد بحث است و بیش از هر چیز دیگر مورد توجه می باشد؛ بهره گیری از نقش تشویق در فرایند یادگیری و پیشرفت تحصیلی است.
چه بسا استفاده نادرست و نابجا از تشویق و تنبیه نه تنها نمی تواند در دراز مدت مؤثر واقع شود بلکه ممکن است اثرات نامطلوب و نتایج سوئی نیز به همراه داشته باشد، به خصوص زمانی که رفتار تشویقی ما متأثر از احساسات و هیجانات زودگذر بوده و تنبیه هایی را که اعمال می کنیم برخواسته از خشم و عصبانیت و برآشفتگی روانی می باشد. اگرچه مسئله تشویق از دیرباز توجه متخصصان تعلیم و تربیت و روانشناسان را به خود جلب کرده است و گاه عقیده و نظریه های ضد و نقیضی در این مورد مطرح شده است .
.4 مفهوم تشویق
کلمه تشویق به معنی آرزومند کردن، به شوق افکندن و راغب ساختن بوده - معین، - 1088 :1364 و از واژه شوق و علاقه گرفته شده است. از نظر اصطلاحی، تشویق بر ایجاد رغبت و علاقه به انجام یک کار در فراگیران گفته میشود
تشویق عبارت است از قول یا عملی که از فعل فاعل قدردانی می کند و می ستاید. مانند: آفرین، احسنت، خرید اسباب بازی یا شکلات، رفتن به مسافرت، بوسیدن، پول دادن و امثال اینها
به نظر موریس، پاداش معمولا رویدادی است که بلافاصله بعد از رفتار اتفاق میافتد و سبب اجرای رفتار میشود. تشویق در امر یادگیری و آموزش، عامل و محرکی اساسی برای کودک به حساب میآید. تجربیات نشان داده است که کودکانی که در کلاس و مدرسه به خاطر درس مورد تشویق قرار میگیرند بیش از دیگران به فراگیران در یادگیری کمک میکنند و به فراگیری مسائل موفق میشوند. نقش تشویق در یادگیری به مراتب مهمتر و مؤثرتر از نقش تنبیه است. همچنین تشویق در یک درس، اگر چه سبب رشد و پیشرفت کودکان در همان درس میشود ولی اثر عام آن، آنقدر پردامنه است که دیگر دروس را هم در بر میگیرد. این امر بهخاطر آن است که کودک در اثر تشویق کلا دیدی مثبت به یادگیری پیدا کرده و بصورت کلیتری به درس و مدرسه علاقه پیدا میکند
تشویق اگر به طور درست اعمال شود، روش موثری در تربیت کودکان به شمار می رود؛ لذا والدین باید روش های مناسب کاربرد تشویق را بیاموزند. تشویق در صورتی جنبه تربیتی و آموزشی دارد که به خاطر رفتار خاصی ارائه شود و بیش از حد تکرار نگردد، زیرا اگر تشویق بیش از حد و بطور نامناسب و به دفعات متعدد تکرار شود اثر تربیتی خود را از دست می دهد و برای کودک موضوعی عادی قلمداد می شود. روش تشویق از قانونی کلی پیروی می نماید، بدین معنی که همواره باید رفتار مناسب کودک مورد تشویق قرار گیرد نه خصیصه ی شخصیتی او
.5 انواع تشویق
اولیا و مربیان باید با توجه به سن و درک فرد مورد تربیت و اوضاع و شرایط خاص زندگی و ارزش و اهمیت کار او، نوع تشویق و مقدار آن را انتخاب نمایند
-1 تشویق مستقیم و غیرمستقیم: تشویقهای غیرمستقیم اثر بخشتر از ترغیب و تشویق مستقیم است، زیرا در تشویق غیر مستقیم، حالت کلی می تواند وجود داشته باشد. مثلا مربی بگوید کسانی که چنین هستند و به فلان شکل عمل میکنند، مورد توجه و احترام جامعهاند و در این صورت فرد مورد نظر علاقهمند میشود که چنین عمل کند. نکته دیگر، تشویق بصورت مستقیم است که انواع آن را در میان افراد جامعه زیاد مشاهده میکنیم. نظیر اینکه اگر نمره خوب بگیری چنین جایزهای داری. بعضی از متخصصان تعلیم و تربیت معتقدند که تشویق مستقیم مانند اشعه مستقیم خورشید آزاردهنده و کورکننده است، چون منجر به تملق و چاپلوسی میشود
-2تشویق مادی و معنوی: تشویق مادی مانند اینکه مربی، پدر و مادر قول میدهند که در صورت فلان موفقیت و انجام کاری، جایزهای تهیه نمایند. البته باید سن، جنس و توان تشویق شونده در نظر گرفته شود تا منجر به یاس و ناامیدی نشود. ضمنا مربی، پدر و مادر باید توجه داشته باشند به وعدههایی که می دهند عمل کنند در غیر اینصورت اثرات نامطلوب تربیتی خواهد داشت. گاه تشویق جنبه معنوی دارد در اینصورت باید شخصیت کودک و فرد مورد تربیت، طوری پرورش یافته باشد که از موفقیت و پیروزی حاصله محفوظ شده و شیرینی آن، خود وسیله تشویق برای ادامه کار یا تکرار کار خوب در او شود. پس در این مورد موفقیت فرد برای خود، حکم تشویق را دارد. تشویق معنوی دیگر، لذت روحی و روانی و استنباطی است که برای فرد ایجاد میشود که خود بزرگترین انگیزه برای کار نیک است. احساس رضایت خاطر، دیگر حالتی است که خود برانگیزانندهی شخص به کار نیک است و از همه مهمتر کسب رضای خداوند بعنوان یکی از عوامل معنوی پر اهمیت، مد نظر قرار گیرد .
-3تشویق درونی و برونی: در کتاب تربیت آسیب زا، تشویق به دو دسته بیرونی و درونی تقسیم میشود. تشویق بیرونی شامل واکنش هایی است که دیگران برای تکرار و تقویت رفتار فرد ارائه می کنند. بهطوری که تشویق بیرونی مانع خودبرانگیختگی درونی میشود .
.6 شرایط تشویق
اهم شرایطی که در تشویق کودکان و حتی بزرگسالان باید مدنظر قرار گیرد عبارتند از:
-1 شرط سنی: در تشویق کودکان شرط سن مهم است. در هر سنی مقتضیاتی را باید در نظر گرفت و این امر شدنی نیست مگر اینکه از متون روانشناسی و اطلاعات روانشناسی کودک و نوجوان آگاهی داشته باشیم.
-2 شرط جنسی: تشویق بهتر است برای پسر و دختر متفاوت باشد. بدین معنی که شرایط حیات روانی و اجتماعی آن را مورد نظر قرار دهیم. پسران بیشتر به اسباب بازیهای جنگی، رزمی و ورزشی راغب هستند و دختران بیشتر به ظرافتکاریها و زیباییهای اسباب بازی های خانوادگی علاقه نشان میدهند.
-3 شرط روانی: نکته مهمی که در تشویق باید مد نظر قرار گیرد شرط روانی در سنین مختلف و نوع پایبندی آنها به لذات است.
-4 شرط کار و تلاش: در تشویق کودک اعطای جایزه به آن باید بین میزان کار و تلاش و میزان تشویق رابطه وجود داشته باشد؛ یعنی میزان تشویق دانشآموز با میزان فعالیت انجام شده برابر باشد تا اثر تربیتی تشویق از بین نرود.
.7 کاربرد تشویق
استفاده از تشویق یکی از روش های مهم و لازم در تعلیم و تربیت به شمار می رود. کاربرد و استفاده از تشویق به مهارت و تجربهی خاصی در این زمینه نیاز دارد. نحوهی کاربرد تشویق می تواند تعیین کنندهی نتیجهی کار باشد. در کاربرد تشویق بدون اینکه بر نقاط ضعف فرد تاکید شود با قبولش به عنوان موجودی ارزنده به توسعهی توانایی ها و مهارت هایش کمک می شود. در اجرا و کاربرد تشویق توجه به نکات زیر ضرورت تام دارد:
الف - ارزش و نتیجهی انجام و اجرای کار به خود کودک داده شود. مثلا اگر والدین به کودک کمک کرده اند تا مکعب مستطیل بسازد پس از پایان کار به کودک باید گفت "این کاری است که تو کرده ای".
