بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به وجود میراث معماری دارای ارزش در نواحی شهری که کارکرد اصلیشان دیگر مطلوب و متناسب با کاربردهای جدید نمیباشد، به نظر میرسد میتوان این ساختمانهای ارزشمند تاریخی و معماری که دارای توان احیاء و نقاط قوت انطباقپذیری با کاربریهای جدید هستند را طی بازآفرینی و مداخلات کالبدی، جهت جوابگویی به نیازهای فعلی و حتی پیشبینی برای آینده، بار دیگر به چرخه حیات بازگرداند. چرا که رویکرد معاصرسازی، بافت تاریخی و یا فرسوده شهری را به عنوان مشکلات عرصه شهرها، نشناخته و با معکوس کردن چرخه زوال، آنها را به ابزارهایی مؤثر جهت تحقق پایداری اجتماعی در شهرها بدل میسازد. این پژوهش ماهیتی کیفی دارد و بر آن است تا تاثیر توسعه و بازآفرینی محدودههای ناکارآمد درون شهری بر پایداری اجتماعی را بیان کند و با استفاده از روش پژوهش موردی سیر تکامل معاصرسازی در پروژهها را مورد بررسی قرار داده و درنهایت با تحلیل استقرایی آنها، نتایج را بهصورت تطبیقی ارائه دهد.
نتایج حاصل از این بررسی نشان میدهد استفاده از میراث معماری بلا استفاده، بهعنوان یک دارایی و به روز کردن آن بهواسطه بازآفرینی ساختارهای موجود در یک مکان، اثرات تخریب و نوسازی دوباره یک بنا را کاهش داده و برنامه ریزی برای استفاده بهینه از ظرفیتهای موجود توسعه در درون محدوده ناکارآمد شهری بر اصل فراهم کردن شرایط زندگی سالم، ایمن و استاندارد و توانمندسازی ساکنان و ارتقاء شرایط کیفی زندگی شهروندان استوار است. زیرا استفاده از پتانسیل های این اماکن برای بهبود محیط پیرامونی، گام بسیارارزشمند در جهت جلب توجه مجدد ساکنان و بازدیدکنندگان به منظور تبدیل شدن این فضاها به محیط پویا و سرزنده است.
واژههای کلیدی: بازآفرینی، پایداری اجتماعی، محدودههای ناکارآمد درون شهری.
.1 مقدمه
گسترش بیرویه، شتابان و ناموزون کالبدی شهرها یکی از عوامل اصلی در بروز مسایل شهری به ویژه افت منزلت اجتماعی، عملکردی، زیست محیطی و کالبدی آنهاست. در مواجهه با این معضلات، توسعه درونی به عنوان پایدارترین الگوی توسعه برای شهرها معرفی شده است. توسعهدرونی، سیاستی است که باهدف دستیابی به توسعه موزون، متعادل و پایدار شهری به شناسایی و برنامه ریزی برای استفاده بهینه از ظرفیت های موجود توسعه در درون محدوده شهر میپردازد. توسعه قلمرو و فعالیت حفاظت از بناهای دارای ارزش معماری به تمامیت بافت از یکسو و توجه توامان به میراث فرهنگی، معنوی و طبیعی از سوی دیگر، تحول رویکردی در استفاده مجدد از ابنیه و آثار تاریخی و گرایش به تجدید حیات کارکردی و نیز استفاده های اقتصادی موثرتر از بناهای تاریخی و همچنین توجه به صنعت توریسم به عنوان فرصتی برای توسعه و رشد اقتصادی ساکنین و یا مجاورین مناطق تاریخی از مهمترین این تحولات بشمار می روند.
در این میان اعطای کاربری جدید و بهره برداری مجدد از ساختمانهای ارزشمند بهعنوان یکی از سیاستهای متاخر حفاظت مورد توجه واقع شده است. در اجرای این سیاست، گرچه هدف در وهله اول حفاظت و بهسازی آثار ارزشمند است ولی استفاده مجدد از ساختمان های تاریخی به عنوان یک سیاست کلیدی در برنامه های بازآفرینی شهری مورد توجه قرار گرفته است. به عبارت دیگر، توامان سازی سیاست حفاظت و توسعه زمینه ساز بازآفرینی شهری در مقیاس گسترده تری خواهد شد. در این رویکرد، ساختمانهای تاریخی حکم منابع کلیدی در برنامه های توسعه و بازآفرینی داشته و نقش مهمی را در این برنامه ها بر عهده دارند. این جریان بر مفاهیم و موضوعاتی چون توسعه مجدد مناطق، استفاده مجدد از ساختارهای تاریخی موجود، توسعه کاربری های مختلط، کیفیت بالای فضای عمومی و ارتباطات اجتماعی تاکید دارد - ایزدی، - 5:1393 که خود می تواند عامل افزایش دهنده حس تعلق به مکان و جذب مردم باشد.
.2 پیشینه تحقیق
فرآیند توسعه و بازآفرینی آثار معماری به عنوان موضوعی مغایر باموضوع مرمّت معماری، مجموعه تنوّعمی از اقدامات را جهت استفاده بهینه از ظرفیتهای موجود توسعه در درون محدودهای نا کارآمد شهری را در بر میگیرد. در مقالهای تحت عنوان توسعه درونی، الگویی متوازن، متعادل و پایدار برای توسعه و ارتقاء کیفی شهر - برنامهریزی برای توسعه مجدد اراضی نظامی درون شهری - ، توسعه درونی به بازیابی خلاقانه زمینهایی میپردازد که در در حال حاضر از کارآمدی لازم برخوردار نیستند و از نظر آن این کار را میتوان به کمک استفاده مجدد از کاربریهای کم استفاده - بلا استفاده و استفاده مجدد از اراضی توسعه یافته قبلی، تجدید حیات مناطق موجود شهر و ارتقای زندگی شهری انجام داد - ایزدی، امیری، . - 37 :1395 در پژوهش باز زنده سازی عرصههای پسا صنعتی، عرصههای ناکارآمد شهری یکی از مهمترین فرصتها در جهت وازایش کیفیت محیط شهری میباشند و آنچه در این میان اهمیت پیدا میکند کیفیت بعد هویتی اینگونه مناظر است.
چرا که برخی نمونهها از جنبه هویتی و معنایی غنی هستند و به عنوان خاطره و هویت در ذهن مردم نقش بسته اند - کیانی، متدین، . - 38 :1394 در این راستا زیرن ماین در مقاله بازیابی ساختمانهای مذهبی با کاربردهای مختلف اینچنین بیان کرده است که بایستی کاربردهایی موقتی برای محافظت از میراث قدیمی و انتقال این دیدگاه و زندگی جدید به ساختمان های موجود و درنتیجه، حمل آن به نسل های آتی مهیا نمود. روش موردنیاز برای این اقدام، عبارتست از سازگارپذیری ساختمانهای قدیمی در زمانی که کارکرد اصلی آن ها متناسب با کاربردهای جدید نمی باشد . - ZerenMine, 2015: 14 - زاگروبا در تحقیق تجدید حیات مراکز تاریخی شهرهای کوچک معتقد است که این رویکرد باید در از بین بردن منابع تهدید، بهبود وضعیت فنی در تمام اجزای ساختار شهری، و بالا بردن ارزش های زیباییشناسی فضایی مناطق احیا تمرکز کند - . - Zagroba, 2016: 224
.3 توسعه میان افزا1
توسعه میان افزا، بازیافت اراضی خالی داخل شهری است - داداش پور، - 64:1393 و بهطورکلی، شکلی از توسعه شهریست که بر روی زمینهای متروکه شکل میگیرد . - Falconer, Frank, 1990: 137 - در این رویکرد ساختمانهای غیرقابلاستفاده کهغالباً در نواحی توسعهیافته قرار دارند شناخته میشوند و با توسعه ساختمانهای موجود برای سکونت یا سایر کابریهای جدید مانند توانبخشی بناهای تاریخی با تغییر کاربری آنها - نسترن، قدسی، - 56:1394 رشد و توسعه در قطعات خالی، رهاشده و شهر مقدور میشود - بنیهاشمی، سرور، - 42:1392؛ بهطوری که شکافها را در واحدهای همسایگی موجود پر میکند - پورمحمدی، شفاعتی، - 106:1393؛ و درنتیجه ساختارهای جدید را به زمینه شهر پیوند میدهد، مطلوبیت شهر را بالا برده و تلاش میکند تا امکانات موجود و ساختوساز در آینده را با هم در نظر بگیرد - سعیدی رضوانی وهمکاران . - 163:1392
.4 بازآفرینی2
بازآفرینی به مفهوم احیاء، تجدید حیات و به عبارتی دوباره زنده شدن است - سجادی، محمدی، . - 56 :1390 اقداماتی که میتواند در سازمان کالبدی - فضایی بنا صورت پذیرد و سبب حذف یا اضافه نمودن بخشهایی از آن شود. در این تکنیک اراضی بایر و رهاشده به کار گرفته میشوند و کاربریهای نامتناسب با زندگی امروزین شهری نظیر زندانها، پادگانهای نظامی، کارخانجات در درون شهرها - فیروزی، سجادیان، - 116:1391، بیآنکه به هیئت کلی آن خدشهای وارد شده باشد، اصلاح میشوند. این اقدام در پی بازگویی مفاهیم کهن، ارزشها و... در قالبهای جدید و در عین به روز بودن مفاهیم کهن، محمل ورود آنها به سازمان فضایی آتی شهر و فعال کردن دوباره وضعیت یا بافتی است که بیشتر از هر چیزی کارایی خود را ازدستداده باشد - حبیبی، مقصودی، - 23: 1386 که با دو مسئله اصلی الف- ارزیابی دوباره فعالیتی که وضع بحرانی یافته است. ب - ارزیابی میزان کارایی- بهرهوری از مکانی که میخواهد فعالیتی را که پیشتر بوده است، از سر گیرد یا به فعالیت نو اختصاص یابد روبرو میشود - فلامکی،. - 77:1386
.5 راهبردها و سیاستهای بازآفرینی
1-5 بهسازی3
بهسازی به معنای تجدید توان، حیات و حتی تجدید حیثیت یک بافت کهن است و استحکامبخشی به مجموعه اقداماتی اطلاق میشود که توسط آن بتوان شاهد افزایش امنیت، قدرت و استحکام فضای مجموعه یا بنا بود. هدف اساسی این عمل بالا بردن میزان دوام
