بخشی از مقاله
چکیده
صنعت خودرو، به لحاظ نقش حساس آن در زندگی افراد جامعه، سودآوری فوق العاده، اشتغال زایی و گردش مالی وسیع، مورد علاقه و رقابت بسیاری از کشورها و شرکت های بزرگ بین المللی می باشد وتمرکز از جمله متغیرهای ساختاری بازار است که بر اساس آن می توان اندازه رقابت را مورد سنجش قرار داد.
هدف از این پژوهش اندازه گیری تمرکز صنعت خودرو در ایران به کمک داده های سالانه در بازه زمانی 1371-93 با استفاده از شاخص های هرفیندال-هیرشمن و نسبت تمرکز است وسپس تاثیر تمرکز صنعت خودرو بر سطح اشتغال به روش ARDL برآورد شده است.
نتایج نشان می دهد شاخص هرفیندال-هیرشمن بین3677-5379 و نسبت تمرکز دو بنگاه برتر - ایران خودرو و سایپا - بین 79/2-92/6 درصد در نوسان بوده اند که ارقام شاخص های محاسبه شده تاییدکننده درجه تمرکز بالا در این بازار می باشند.
همچنین نتایج برآورد با استفاده از مدل خودتوضیح با وقفه های گسترده - ARDL - نشان می دهد که شاخص تمرکز در هر دو دوره کوتاه مدت - 0,014 - و بلندمدت - 0,079 - به طور منفی و معنادار بر سطح اشتغال تاثیر گذار بوده به طوری که افزایش شاخص تمرکز - افزایش انحصار - فرآیند ایجاد اشتغال را بهبود نمی بخشد. ضریب جمله خطا - ECM - بدست آمده در این مدل نشان می دهد که در هر دوره 0,18 از عدم تعادل در اشتغال تعدیل شده و به سمت روند بلندمدت خود نزدیک شده است.
-1مقدمه
این مطالعه با پرداختن به موضوع تحقیق تحت عنوان تاثیر تمرکز صنعت خودرو بر اشتغال در ایران به اهمیت تمرکز صنعت خودرو بر متغیرهای اقتصادی به ویژه اشتغال می پردازد. یکی از چالش های مهم اقتصاد ایران در چند سال اخیر ظهور پدیده بیکاری به دلیل مسائل حاصل از تحولات اقتصادی و اجتماعی ایران و سیاست های اعمال شده در دهه های گذشته است.
خودروسازی یکی از اجزاء مهم و لاینفک تجارت و صنعت در سطح جهان است. گفته می شود که اگر کارخانجات خودروسازی به صورت یک کشور واحد در نظر گرفته شوند، از نظر اقتصادی تبدیل به ششمین اقتصاد بزرگ جهانی خواهند شد چرا که گردش مالی حاصله از این صنعت در جهان،تقریباً معادل گردش مالی ششمین کشور جهان است به گونه ایکه میزان خروجی این صنعت در سال 2005 برای 38 کشور موثر در صنعت خودرو رقمی در حدود 1,9 تریلیون - هزار میلیارد - یورو تخمین زده شده بود.
این صنعت، به دلیل ارتباطات پیشین و پسین با بیش از 60 صنعت دیگر و این که رشد و توسعه آن موجب توسعه سایر صنایع می گردد مشهور به »لوکوموتیو صنایع« یا »صنعت صنعت ها« می باشد. به این لحاظ پیتردراکر، پدر مدیریت نوین نیز صنعت خودروسازی را »مادر صنعت ها« یا »صنعت صنعت ها« نامیده است. خودرو محصولی جهانی است که تمام مردم جهان، فارغ از آنکه مالک آن باشند یا نباشند، از وجود آن اثر می پذیرند. کشور ایران از جمله کشورهای پیشرو در صنعت خودرو است که بیش از 50 سال شروع به مونتاژ و تولید خودرو نموده است
یکی از مولدهای اشتغال سالم و قابل توجه بین فعالیتهای اقتصادی، صنعت خودرو و قطعهسازی است. امروزه اکثر کشورهای صنعتی پیشرفته، جایگاه شایستهای از این حیث برای صنعت خودروسازی قایل هستند. صنعت خودروسازی به دلیل ارتباطات پسین و پیشین خود با دیگر صنایع، میتواند نیروی محرکه قوی و محوری در توسعه صنعتی یک کشور باشد. در ایران، صنعت خودروسازی تاثیر مهمی در روند رشد و شکوفایی بخشها و دیگر صنایع کشور دارد.
-2مبانی نظری
در اقتصاد مفهوم تمرکز جایگاه ویژه ای دارد. تمرکز مقیاسی است برای اندازه گیری قدرت غلبه چند بنگاه در یک شاخه از فعالیت. تمرکز معرف دو جنبه ،تعداد بنگاه ها و ارزیابی اندازه نسبی1 بنگاه ها - سهم آنها از بازار - است.
در یک شاخه تمرکز هنگامی زیاد است که تعداد بنگاه های موجود در آن کم یا توزیع سهم بازار در آن شاخه بسیار نابرابر باشد. در تعدادی از کشورهای جهان هر ساله میزان تمرکز بازارها در صنایع مختلف برای سیاستگذاری های صنعتی و اقتصادی و تعیین میزان رقابت و رعایت حقوق مصرف کنندگان اندازه گیری می شود.
تحلیل تمرکز بازار1 زمینه مناسب برای درک بهتر ارتباط عناصر ساختاری و عملکردی بازار را فراهم می آورد و با بررسی بازارها از این دیدگاه بهتر می توان علل بروز رفتارهای رقابتی و یا غیررقابتی را تشخیص داد. بنابراین ایجاد تمرکز در صنعت توسط واحدهای تولیدی می تواند منجر به انحراف قیمت محصول شود، به عبارت دیگر بر اثر افزایش تمرکز در صنعت، محصول تولیدی با قیمت بالاتری در بازار عرضه می گردد.
در بسیاری از کشورهای جهان که دارای اقتصاد مبتنی بر بازار هستند با وضع قوانین حقوقی و اقتصادی به دنبال آن هستند جلوی انحصار را گرفته و بازار را رقابتی تر نمایند. از این رو توجه به ساختار اقتصادی ایران که حاکی از وجود انحصار در برخی از بازارها است، می تواند سیاستگذاران اقتصادی را به سمتی هدایت نماید که انحصارات محدود شود
تا دههی 1930، بنگاه موضوع اصلی مطالعه و تحقیق اقتصاددانانی بود که در مورد بازار و شکل آن مطالعه میکردند ولی از این دهه به بعد علاوه بر بنگاه و سهم آن از بازار، تمرکز بازار با تاکید بیشتری مورد توجه قرار گرفت. پژوهشگران و اقتصاددانان زیادی از جمله: هیرشمن - - 1946، هرفیندال - - 1950، بن - 1956 - 2، آدلمن - 1969 - 3، شفرد - 1990 - 4 و استیگلر - 1993 - 5 تلاشهای فراوانی در جهت ارائهی شاخصها و معیارها برای محاسبهی رقابت در بازارها نمودهاند.
صنعت خودروسازی یکی از مهم ترین صنایع ایجادکننده ارزش افزوده در اقتصاد هر کشوراست .این صنعت به دلیل دارا بودن حلقه های پیشین و پسین و گسترده بودن زنجیره تأمین آن در برخی از کشورها جز صنایع مادر و استراتژیک به حساب می آید . در اغلب کشورها ضریب فناوری در این صنعت به شدت در طول زمان تغییر یافته و در بیشتر شرکت ها بخش تحقیق و توسعه این صنعت بسیار فعال است. از ویژگیهای حائز اهمیت این صنعت ایجاد ارزش افزوده بالا و ایجاد اشتغال قابل توجه است. با نگاهی به دنیای خودرو مشاهده میشود که سیر تحول در این صنعت بسیار شتابان است
