بخشی از مقاله
چکیده
شهرری یکی از مناطق جنوبی شهر تهران و قطب توسعه توریسم مذهبی استان تهران به شمار می آید. این شهر دارای آثار تاریخی بسیاری می باشد،امّا بیش از آن که به دلیل آثار تاریخی و باستانی مشهور باشد، به عنوان یک شهر مذهبی شناخته می شود.
آرامگاه های متعددی از منسوبان به امامان شیعیان در این شهر وجود دارد که آرامگاه شاه عبدالعظیم حسنی - ع - یکی از مهمترین آن ها است؛ به واسطه ی وجود این آرامگاه مقدس سالانه جمعیت قابل توجهی گردشگر وارد این منطقه می شوند که بر فضای جغرافیایی به انحای گوناگون اثر گذار هستند. گردشگران مذهبی به واسطه ی حضور خود در شهرری اثرات مستقیم و غیر مستقیمی را بر روی خصیصه های کالبدی-فضایی این شهر گذاشته اند.
از این رو مقاله حاضر در پی بررسی این موضوع است که توریسم مذهبی چه اثراتی بر فضای جغرافیایی شهرری گذاشته است. برای بررسی این موضوع روش پژوهش از نوع توصیفی-تحلیلی و ابزار گردآوری اطلاعات مطالعات کتابخانه ای و میدانی بوده است. فرض طراحی شده برای تبیین و پاسخ گویی به این موضوع این گونه بیان شده است که فضای جغرافیایی شهرری به طور پیوسته تحت تاثیر مستقیم و غیر مستقیم توریسم مذهبی قرار داشته است و خیابان ها و بزرگراه ها ، نماد های مسکونی اطراف ، مراکز خرید و حتی نوع درختان موجود متاثر از این شاخه از توریسم بوده اند.
مقدمه
گردشگری مذهبی یکی از قدیمی ترین و پر رونق ترین گردشگری های گذشته و حال حاضر در سراسر جهان است. - - Ajit,2004:2 که قدمت آن به فرهنگ دینی می رسد. اگر نگاهی به تاریخ گذشته در زمینه ی سفرها و گردش های مذهبی داشته باشیم چون مراسم مقدس یونانیان باستان در معابد آپلون و ...، سفر های مصریان برای دیدار از فراعنه و ... - دورانت، - 205:1370، ایرانیان باستان به معبد آناهیتا در کنگاور و ... - کریستین سن ، - 232:1369 و نظایر آن بر می خوریم که هریک به گونه ای، قدمت و رواج این شکل از گردشگری را در میان ملل مختلف نشان می دهند.
گردشگری و گذران اوقات فراغت به شیوه ای جدید، پدیده ای پیامدی و همزمان جزء جدایی ناپذیر جامعه ی صنعتی و حلقه ای مهم در بازتولید آن است - مومنی، - 15:1386؛ اما زیارت و گردشگری مذهبی که ریشه در باورها و اعتقادات دینی-مذهبی دارد، به مفهوم تخصصی خود فراتر از وابستگی به زمان و اوقات فراغت، عامل جغرافیای انسانی در شکل گیری مسافرت، ایجاد تمرکز و چشم انداز فرهنگی است.
در میان گردشگران مذهبی با دو گروه مواجه هستیم :
یکی زائران، کسانی که انگیزه ی آن ها از مسافرت، فقط انجام امور مذهبی است و زمان و مدت اقامت آن ها، تابع اوقات فراغت نیست و دیگری گردشگران مذهبی که ضمن انجام زیارت و شرکت در مراسم مذهبی از مکان های دیگر گردشگری - اعم از مذهبی و غیر زیارتی - نیز دیدن می کنند و یا به عبارتی دیگر، اهداف مسافرت آن ها چند منظوره با اولویت زیارت است. با این وجود امروزه گردشگری مذهبی با همه ی اجزاء و گونه های مختلف آن، به سبب ویژگی های ساختاری و کارکردی خاص، توانسته خود را در متن گردشگری جهانی جای دهد، به طوری که حوزه نفوذ آن سراسر جهان را فرا گرفته است و بر اساس برآوردی 26 درصد از کل جریان های گردشگری جهان را به خود اختصاص داده است
امروزه شهرری اقتصاد و در آمد خود را مدیون گردشگرانی است که به این منطقه می روند و بازدید عمده ی آن ها حرم حضرت عبدالعظیم حسنی - ع - و محدوده ی آن را شامل می شود. در کتاب مقدس پیروان آئین زردشت - اوستا - از شهرری به عنوان سیزدهمین شهر ساخته شده در جهان سخن به میان آمده است. این جمله گویای آن است که شهرری از نظر تاریخی سهمی شگرف در پدید آمدن بسیاری از وقایع تاریخی داشته است و در دوره هایی از تاریخ پایتخت ایران زمین بوده است.
اما امروزه بسیاری از آثار تاریخی این منطقه دیگر مد نظر گردشگران نیست و هدف آن ها از آمدن به شهرری زیارت اماکن مذهبی آن است.
به اعتقاد نگارنده این حقیقت که گردشگرانی که به شهرری می آیند عمدتا به علت بازدید اماکن مذهبی و زیارت اقدام به این کار می کنند عمدتا ریشه در دو دلیل تاریخی دارد:
-1 عبدالعظیم حسنی - ع - به خاطر فشار و محدودیت های اعمال شدهبر سادات بنی هاشم از طرف حکومت سفّاک عباسی، مدینه را ترک گفتوظاهراً، برای ارتباط با امام هادی علیه السّلام به سامرّا رفت و بعد از مدتی به »ری« آمد . عبدالعظیم در ری، وکیل امام هادی علیه السّلام بوده ، و با وجود او نیازی نبود تا شیعیان، برای پاسخ به سؤالاتشان، جان خویش را به خطر انداخته و به سامرّا بروند.
با این شأن و جایگاه، روایتی از امام هادی علیه السّلام در فضیلت زیارت قبر عبدالعظیم حسنی - ع - وارد شده که: شخصی» از شیعیان ری به حضور امام هادی علیه السّلام رسید، حضرت به او فرمود: کجا بودی؟ اوگفت: به زیارت امام حسین علیه السّلام .رفتهامام بودمفرمودند: أما اِنّک لو زُرتَ قبر عبدالعظیم عندکم، لکُنتَ کمن زار الحسین.« یعنی اگر» قبر عبدالعظیم را که در جوار شماست زیارت کنید، مانند آن است که قبر حسین علیه السّلام را زیارت کرده باشید
-2 دلیل دوم به فرموده ی رهبر انقلاب اسلامی ایران حضرت آیت االله العظمی سید علی خامنه ای بر می گردد که فرمودند: شهرری به برکت بقاع متبرکه حضرت عبدالعظیم - ع - وسایر بزرگان وبه ویژه مرقد مطهر امام خمینی - ره - »قبله تهران«است.
حجم گسترده ای از گردشگر مذهبی باعث شده است شهرری که در موقعیت نسبی جنوب تهران واقع شده است از رشد نمای شهری رو به مدرن دیگر نقاط شهر تهران کمی فاصله بگیرد و تلفیقی از محیط مدرن شهری و مذهبی را به عرصه ی ظهور برساند.
در واقع این گردشگران مذهبی بوده اند که تاثیر شگرفی بر فضای جغرافیایی که محیط انسان زده است گذاشته اند.
فضای جغرافیایی، بازتابی از آگاهی های اساسی انسان از جهان، تجربیات او از زندگی و وابستگی های ارادی او با محیط خود می باشد. - شکوئی، - 300:1382 حضور این نوع از گردشگران معماری فضای جغرافیایی در شهرری را تحت تاثیر قرار داده است که در بخشهای بعدی مقاله تاثیرات آن بر فضای جغرافیایی و کالبد شهرری مورد بحث قرار خواهد گرفت.
مبانی نظری
-1 توریسم مذهبی
این نوع از گردشگری یکی از رایج ترین انواع گردشگری در سراسر جهان است که سابقه آن به قرون و اعصار گذشته مرتبط می گردد و بطور کلی شامل سفرها و بازدیدهایی می شود که اصلی ترین هدف از آن ها تجربه ای مذهبی است
