بخشی از مقاله
چکيده
گردشگري مذهبي صنعتي است که علاوه بر، برخورداري از امکانات درآمد زايي، اشتغال زاست و بازيابي رواني، آرامش روح ، لذت بردن از فضاي معنوي، مشاهده جلوه هاي مختلف آداب و رسوم زيارتي، محصولات معنوي، جلاي جان ، خير و برکت ، را نيز به دنبال خواهد داشت . فضاي جغرافيايي، بازتابي از آگاهي هاي اساسي انسان از جهان ، تجربيات او از زندگي و وابستگي هاي ارادي او با محيط خود مي باشد. توسعه گردشگري نياز به زير ساخت دارد و عمدتا در قالب تاسيسات اقامت ، خدمات ، حمل و نقل و امکانات عمومي تعريف مي شود محدوده مورد مطالعه ي پژوهش حاضر، شهر شيراز مرکز استان فارس است که در اين مقاله سعي نموده ايم تاثير گردشگري مذهبي بر معماري و فضاي جغرافيايي شهر شيراز را بررسي کنيم اين پژوهش از نوع توصيفي –
تحليلي است و با استفاده از مطالعات ميداني و جمع آوري داده از طريق بررسي ها اسنادي و کتابخانه اي و ميداني انجام شده است . يافته ها حاکي از آن است که فضاي جغرافيايي شهر شيراز به طور پيوسته تحت تاثير مستقيم و غيرمستقيم گردشگري مذهبي قرار داشته و خيابان ها و مناطق مسکوني اطراف ، مراکز خريد و حتي نوع درختان متاثر از اين شاخه از گردشگري بوده اند.
و در نهايت پيشنهاد هايي مطابق با نياز منطقه ارائه گرديد.
کليد واژه : گردشگري، گردشگري مذهبي، معماري، فضاي جغرافيايي، شيراز
مقدمه
گردشگري مذهبي يکي از اشکال عمده ي گردشگري است که شامل ديدار از اماکن مذهبي و انجام فرايض ديني و مذهبي است (حيدري چيانه ،١٣٨٧، ٨٥). امروزه هاي بنا هاي مذهبي بخشي مهم از مراجعات مردمي در کشور به خود اختصاص مي دهند و جز پر بيننده ترين بنا ها به شمار مي روند. از همين رو جز جاذبه هاي اصلي کشور محسوب مي شوند و به همين نسبت مي بايست بيشتر مورد توجه قرار گيرند(حجت زاده ، ٢٩٩،١٣٨٣).
از آنجا که گردشگري به عنوان يکي از نياز هاي جسمي، روحي و فطري انسان ها در بسياري از جنبه هاي حياتي وي نقش موثري ايفا مي کند. در تمام مکاتب الهي به ويژه دين کامل اسلام مورد توجه قرار گرفته است . اسلام يک روش زندگي است و نه صرفا يکي از اديان (سيتي و همکاران ، ٢٠١١،١).
گردشگري مذهبي نقش عمده اي در زندگي اجتماعي کشورهاي اسلامي ايفا مي کند. گردشگري مذهبي، علاوه بر جنبه هاي اقتصادي و مالي، باعث ارتباط بيشتر با ساير جوامع اسلامي شده و تعامل بين ملل و فرهنگ هايي را که نقاط مشترکي دارند، سبب مي شود(فيض آبادي و وزيري محبوب ، ١٣٩٠،٢).
در اين نوع گردشگري انگيزه اصلي زيارت اماکن مقدسه و زيارتگاه هاست ، که اقامتگاه ها و نوع امکانات آن به
(٢٠٠١١.Fatemi).حال در طول مدت اقامت تاثير مي نهد
در اين ميان گردشگري مذهبي، دو گروه مواجه مشاهده مي شوند: يکي زائران ، يا کساني که انگيزه ي انها از مسافرت ، فقط انجام امور مذهبي است ، و زمان و مدت اقامت شان ، تابع اوقات فراغت نيست . و ديگري، گردشگران مذهبي که ضمن انجام زيارت و شرکت در مراسم مذهبي از مکان هاي ديگر گردشگري اعم از مذهبي و غير زيارتي نيز ديدن مي کنند و يا به عبارتي ديگر، اهداف مسافرت آنها چند منظوره با اولويت زيارت است ، که خود موجب بالا رفتن مدت سفر و در نتيجه افزايش هزينه هاي مسافرت مي شود( مومني و همکاران ،٢٠٠٨،١٤).
شهر شيراز در جنوب کشور و از قطب هاي توسعه توريسم مذهبي به شمار مي آيد. اين شهر داراي آثار تاريخي بسياري مي باشـد، اما بيش از آن که به دليل آثار تاريخي و باستاني مشهور باشند، بعنوان سومين حرم اهل بيت و سومين شهر مذهبي شـناخته مـي شود. آرامگاه هاي متعددي از منسوبان به امامان شيعيان در اين شهر وجود دارد کـه شـاهچراغ يکـي از مهمتـرين آن هاسـت . بـه واسطه وجود اين حرم مقدس سالانه جمعيت قابل توجهي گردشگر وارد اين منطقه مي شوند که بر فضـاي جغرافيـايي بـه انحـاي گونگون اثر گذار هستند. گردشگران مذهبي به واسطه حضور خود در شهر شيراز اثرات مستقيم و غير مستقيمي را بر روي خصيصه هاي کالبدي و فضايي اين شهر گذاشته اند.
در اين پژوهش سعي مي شود علاوه بر شناسايي پتانسيل ها و جاذبه هاي مذهبي، اثرات آن را بر روي معماري و فضاي جغرافيايي مناطق به خصوص اطراف شاهچراغ بررسي نمود که آيا گردشگري مذهبي عامل اصلي در شکل گيري اين گونـه فضـا هـا بـوده يـا خير؟
مباني نظري
گردشگري امروزه در چارچوب طرح هاي آمايشي اعم از ملي، منطقه اي و محلي به عنوان يکي از ابزارها و مولفه ها هاي مهم توسعه و محروميت زدايي به شمار مي رود. گردشگري که مهمترين عوامل عمران ناحيه اي است فعاليتي ارز آور و متعادل کننده است که موجب توسعه اقتصادي و اجتماعي در سطح منطقه اي شده و توزيع عادلانه درآمد و همچنين سطح اشتغال به دنبال دارد(شکويي،١٣٨٧،٥٢).
بررسي ارتباط بين مذهب ، زيارت و گردشگري، بارها به طور جداگانه يا با هم مورد مقياسه قرار گرفته است . از اين رو است که توسعه گردشگري مذهبي بدون درک و مطالعه مذهب و زيارت امکان پذير نيست . در طي اولين دهه از قرن بيست و يکم مطالعات علمي زيادي در اين باره در رشته هاي مختلف انجام پذيرفت . مطالعات اخير درباره اشتغال حاصل از گردشگري مذهبي پارادايم جديدي براي درک ماهيت پديده گردشگري است . بر طبق اين مطالعات ، اقتصاد حاصل از اماکن مذهبي توسط گردشگران به وجود مي آيد. اگر چه ادبيات توسعه گردشگري توجه کمتري به گردشگري مذهبي معطوف داشته است . اما با اين حال اين شکل از گردش تاثير زيادي بر جوامع انساني بر جايي نهاده است . زيارت حاصل از گردشگري مذهبي همچنين تغيرات زيادي در حرکات جمعيتي همانند زمينه سازي براي ايجاد تجارت و کسب و کار، تغيرات فرهنگي، همبستگي هاي سياسي را سبب شده است . زيارت يکي از پديده هاي مذهبي و فرهنگي است که در جوامع انساني به بهترين شکل شناخته شده است و يکي از مهمترين مشخصه هاي اصلي مذاهب جهان ، بوداييسم ، هندوييسم ، اسلام ، يهوديت ، مسيحيت است . زيارت يک نوع گردش مذهبي و روحاني است که به واسطه حرکت جمعيت در مکان هاي مذهبي به وجود مي آيد(رحماني،١٣٨٩، ٦٩-٧٠).
گردشگري و مسافرت هاي زيارتي(چه در اسلام و چه در غير اسلام ) يکي از انواع گسترده ي گردشگري است که خود تحت تاثير تقويم و ظوابط و قوانين شرعي است (رحيم پور و سيد موسوي،٥٦-٥٩، ١٣٧٩).
يکي از قديمي ترين انواع گردشگري که از جمله بزرگترين بخش هاي بازار سفر به شمار مي رود، گردشگري مذهبي مي باشد، که به منظور ديدار از اماکن مقدس يا انجام دادن امور مذهبي مسافرت مي کنند براي مثال چهارده قرن است همه ساله ميليون ها مسلمان به منظور انجام فريضه حج و زيارت مرقد پيامبر (ص ) از اقصي نقاط جهان به عربستان سفر مي کنند، مسحيان به واتيکان يا کليسا هاي مقدس ، بودائيان به بنارس و برهمائيان به لهاسا سفر مي کنند. شايد بتوان گفت در ايران اين نوع گردشگري بيشترين تعداد گردشگران را به خود اختصاص داده است (رنجبريان و زاهدي، ٧١، ١٣٨٩).
مردم به دلايل و انگيزه هاي مختلف به گردش و مسافرت مي روند، در اين ميان انگيزه هاي مذهبي يکي از قديمي ترين و پر رونق ترين گردش ها در سراسر جهان است (نهاوندي و نعمتي،١٣٨٩،١٤٦).
جهانگردي با انگيزه مذهبي و زيارتي در عصر حاضر رونق زيادي يافته است به طوري که عبادتگاه ها، مساجد، آرامگاه ها، امامزاده و ... هر ساله پذيراي ميليون ها نفر زائر به خود هستند. امروزه گردشگري مذهبي به سبب ويژگي هاي ساختاري و متمايز خود توانسته خود را در متن گردشگري جهان جاي دهد به طوري که حوزه ي نفوذ آن سراسر جهان را فرا گرفته و بر اساس برآوردهاي صورت گرفته بيست و شش درصد از کل جريان هاي صورت گرفته به گردشگري مذهبي اختصاص داده شده است (مومني و همکاران ،١٣٨٧،١٣).
اگر نگاهي به تاريخ گذشته در زمينه سفرها و گردش هاي مذهبي داشته باشيم به گردش هاي مذهبي چون مراسم مقدس يونانيان باستان در معبد آپلون و سفرهاي مصريان براي ديدار از فراعنه (دورانت ، ١٣٧٠) و ايرانيان باستان به معابد اناهيتا در کنگاور(کرستين سن ،١٣٦٩) و نظاير آن بر مي خوريم ، که هر يک به گونه اي قدمت و رواج اين شکل از گردشگري را در ميان ملل مختلف نشان مي دهد(مومني و همکاران ،١٣٨٧).
اين نوع از گردشگري يکي از رايج ترين اشکال گردشگري در سراسر جهان است که سابقه آن به قرون و اعصار گذشته مرتبط مي گردد و به طور کلي شامل سفرها و بازديدهايي مي شود که اصلي ترين هدف از انها تجربه اي مذهبي است . جلذبه هاي مذهبي، زيارتگاه ها و اماکن مقدس هرساله تعداد زيادي از گردشگران را به سوي خود جذب مي کنند، تاسيسات اقامتي و پذيرايي اين نوع از گردشگري مانند مسافرخانه ها و زائرسراها با توجه به بافت اجتماعي و فرهنگي و عقيدتي گردشگران و جامعه ميزبان داراي ويژگي هاي خاص خود است که در هر کشوري از تنوع بسيار بالايي برخوردار مي باشد نگرش به توريسم مذهبي و زيارتي که در برخي مواقع جاي يکديگر استفاده مي شوند و اين دو مقوله که تعريف مخصوص به خود را دارند نمي تواند در همه جا باعث جذب توريست شود(تاجيک قلعه ،١٣٩١،٣).
بدون شک در عصر پيش رو گردشگري مذهبي يکي از محورهاي اصلي براي ارتباط برابر و مستقيم با فرهنگ ها و ساير تمدن ها است ، که منجر به متعادل ساختن نگرش ها شده و موارد مثبتي را هم به فرهنگ خود اضافه مي کند. براين اساس بايد بيان کرد که گردشگري ديني از شاخص هاي فرهنگي است و هدف اصلي گردشگري فرهنگي(تماشا و مشاهده جلوه هاي فرهنگي يک مقصد از قبيل مراسم ، رفتار ها، نمايشنامه ها، مسابقات و ... آن است و در مناطق در حال توسعه اماکن مذهبي يا کارگاه هاي صنايع دستي، از جمله جاذبه هاي فرهنگي را براي گردشگران است (کاظمي،١٣٨٧،٢٧).
هنگامي که معماري از ديدگاه گردشگري بررسي مي شود، مي توان دو نقش اساسي براي معماري در گردشگري قائل بود: ١- معماري به عنوان يک لازمه در صنعت گردشگري٢-معماري به عنوان يک جاذبه در صنعت گردشگري. پيش نياز توسعه گردشگري، تاسيسات و زير ساخت هاي گردشگري است . توسعه گردشگري نياز به زير ساخت دارد و عمدتا در قالب تاسيسات اقامت ، خدمات ، حمل و نقل و امکانات عمومي تعريف مي شود. مسافرت و اقامت در مکاني غير محل متداول زندگي فرد، بر طبق تعريف اساس گردشگري بشمار مي آيد، بنابراين فراهم کردن وسايل حمل و نقل و تاسيسات اقامتي از اجزا اصلي برنامه هاي توسعه ي گردشگري هستند(ويليامز،١٣٨٨).
