بخشی از مقاله
چکیده
پیشرفت تحصیلی دانش آموزان یکی از شاخصهای مهم در ارزشیابی آموزشوپرورش است و تمام کوششها در این نظام درواقع تلاش برای جامه عمل پوشاندن بدین امر میباشد. یکی از مهمترین ملاکهایی که متصدیان در امر تعلیم و تربیت برای سنجش مؤثر بودن یادگیری فرد و میزان کارایی آموختههای وی از آن سود میبرند، پیشرفت تحصیلی است.عوامل مختلفی بر پیشرفت تحصیلی تأثیر میگذارند، یکی از این عوامل که کمتر بدان پرداختهشده، تأثیر تکلیف شب بر فرایند پیشرفت دانش آموزان است. تکلیف شب بهعنوان فعالیتی هدفمند و منسجم که از سوی معلمان تدوین می گردد، میتواند در صورت رعایت اصول صحیح و بهویژه ارائه بازخوردهای مناسب ضمن اینکه فرایند یادگیری را بهبود بخشد و مطالب آموختهشده را در ذهن فراگیران تثبیت نماید؛ گام مؤثری در پیشرفت تحصیلی دانش آموزان بردارد.
واژههای کلیدی:پیشرفت تحصیلی، تکلیف شب، یادگیری، دانشآموز، معلم، بازخورد
-1 مقدمه
بدون تردید ازجمله عوامل مؤثر در یادگیری، تکرار، تمرین و ممارست است. تکرار آموختههای کلاس سبب یادگیری بهتر و نهایتاً تثبیت آنهاست، اما آنچه در این رابطه حائز اهمیت است چگونگی تکرار و تمرین آموختههاست. بدیهی است تکرار سرمشقهای کلاس زمانی میتواند مفید باشد که در آن عوامل مؤثر در یادگیری نیز موردتوجه باشند. اگر دانشآموز از انجام تکالیف و تمرینهای درسی تجارب خوشایندی کسب کند طبعاً رغبت بیشتری برای انجام آنها پیداکرده و انگیزه یادگیری تقویت خواهد شد.در فرایند یاددهی- یادگیری عوامل بسیاری تأثیرگذارند و هرکدام بهنوعی با این فرایند تا حصول نتیجه نهایی درکنش و واکنش هستند، تکلیف شب یکی از این عوامل است.
سؤال پیرامون تأثیر تکلیف شب بر یادگیری و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان یک سؤال اساسی بوده و همواره از سوی اندیشمندان و محققان حوزه تعلیم و تربیت موردبررسی قرارگرفته تا ابعاد تاریک این موضوع و چگونگی تأثیر آن بر فرایند یادشده روشن شود.تقریباً در تمام نظامهای آموزشی موجود در دنیا ارائه تکلیف شب بهعنوان یک عامل تأثیرگذار مستقیم در امر یادگیری مرسوم بوده و مربیان این نظامها عامل تکلیف شب را در جریان فرایند مذکور ازنظر دور نداشتهاند، اینکه این عامل در یادگیری مؤثر است یا خیر و یا تأثیر زیاد یا کم دارد.[1] تکلیف شب از وظایفی است که از تأسیس مدارس همگانیعمدتاً بهمنظور تکمیل آموزش مدرسه و گاه بهعنوان وسیلهای در دستیابی به اهداف دیگر آموزشوپرورش مانند عادت به کار مستقل، رشد، مسئولیت، عادت به مطالعه برای دانش آموزان در کشورها معمول بوده است.
امروزه با توجه به تحولات جوامع با پیدایش نظریههای تربیتی و وجود رسانههایی که اوقات فراغت دانش آموزان را به خود اختصاص میدهد، ضرورت تکلیف شب در بسیاری از کشورها مورد سؤال قرارگرفته و راههای دیگری برای پر کردن اوقات فراغت کودکان و نوجوانان در خانه تدبیر می گردد.در بعضی از جوامع ازجمله در ایران- تکلیف شب هنوز جایگاه سنتی و ارزشی خود را حفظ نموده است و ازآنجاکه گروههای مختلفی درگیر آن میباشند، این مسئله هنوز بهعنوان یک موضوع روز مطرح بوده و طیف وسیعی از افکار و عقاید مختلف و گاه متضاد را در برمیگیرد. تکلیف شب چنان با تاروپود نظام آموزشوپرورش کشورمان آمیخته است که تصور مدرسه بدون تکلیف برای بسیاری از ما ممکن نیست. [2]
-2 بیان مسئله
ازنشانههای کارایی هرنظام آموزشی،پیشرفت تحصیلی آن است که در دو مقوله ی کلی عوامل مربوط به تفاوتهای فردی،عوامل مربوط به مدرسه و نظام آموزشوپرورش موردمطالعه×قرارگرفته است.ازآنجاییکه موفقیت یا شکست تحصیلی، اثری ماندگار بر فرایند یادگیری دانشآموز خواهد داشت ازاینرو، توجه به عواملی که میتواند درپیشرفت تحصیلی دانشآموز به او کمک کند، بسیار حائز×اهمیت×است. پیشرفت تحصیلی را با متغیرهایی چون جنسیت، مسائل و مشکلات خانوادگی،میزان علاقهمندی، نحوه گذراندن اوقات فراغت،راهبردهای فراشناختی ودرارتباط دانستهاند.
پنتریج و دیگروت - 1990 - ، نشان دادند دانشآموزانی که ازنظر شناختی و ادراکی در تکالیف درسی خود درگیرمیشدند،یعنی میکوشیدند از طریق سازماندهی درمطالب و تمرین کردن به یادگیری خود کمک کنند عملکردشان بهتر از دانشآموزانی بود که تمایل به بهرهگیری از این راهبردها نداشتند، همچنین راهبردهای فراشناختی وپایداردرانجام دادن تکالیف،بهترین پیشبینی کننده پیشرفت تحصیلی بوده است؛ امادراین میان یکی ازمتغیرهای بسیار مهم ومؤثربرپیشرفت تحصیلی که میتواند نقش میانجی یاتعدیل گررا دراین خصوص ایفاکند،فعالیتهای پس ازمدرسهمیباشد.[3] اولین بارکوپرو همکارانش - 1991 - ،طی پژوهشی برروی یک نمونه آزمایشی،نشان دادند که ادراک دانش آموزان ازفعالیتهای پس ازمدرسه،رابطه معنیداری با پیشرفت تحصیلی دارد.
هر مدرسه میتواند بهمنظور تعمیق یادگیری و دگرگونسازی محیط آموزش به فضایی پرنشاط و پویا و ارتباط دانستههابا محیط زندگی،ازفعالیتهای پس ازمدرسه استفاده نماید.وندل و پوسنراین برنامههارادر قالب برنامههای سازمان یافتهرسمی وغیررسمی طبقهبندی کردند که فعالیت های سازمانیافته شامل فعالیتهای فوق برنامه نظیر ”اردوهای علمی، کنفرانسها، پژوهشهای تجربی، فعالیتهای هنری، ورزشی،مشاوره و... - ،برنامههای درسی مانند تکلیف شب، شرکت در کلاسهای خصوصی و تقویتی است.
ازمیان فعالیتهای پس ازمدرسه بیشترین توجه متخصصان روی تکلیف شب وفعالیتهای فوقبرنامه بوده است که در امر آموزشوپرورش تکلیف شب یا تکلیف خارج از مدرسه، بهعنوان مسئلهای بسیار جدی و درعینحال غامض موردتوجه صاحبان اندیشه درسطح بینالمللی قرارگرفته است. ارائه تکالیف شب و تمرینهای خارج ازکلاس جهت یادگیری بهتردروس مؤثربوده و مکمل مطالب ارائه شده در کلاس میباشند و از این نظر نیز دارای اهمیت است که موجب رشد مهارتهای مشارکتی مانند مسئولیتپذیری،یادگیری مستقل ومدیریت زمان دردانش آموزان میگردد.[3]
-3 اهمیت و ضرورت تحقیق
تکلیف شب در حقیقت یکی از مشخصههای اصلی آموزشوپرورش یعنی عامل تکمیل کننده آموزش مدرسه، ارتباطدهنده اولیا و مربیان و وسیلهای برای تشویق و تنبیه دانش آموزان، نمایانگر اقدامات آموزشی و تربیتی و بهطورکلی جو اجتماعی- روانی مدارس است.اهمیت تکلیف شب و تلقی آن به منزل یک فعالیت مثبت آموزشی از خلال نظر دانش آموزان، اولیا و مربیان بهخوبی هویداست و تعداد کثیری از افرادی که از وضعیت تکلیف شب ناراضیاند بر اصل و موجودیت آن ایراد ندارند؛ بلکه شکایت آنان از حجم زیاد، از عدم تنوع و یکنواختی ملالآور آن است.[ 4 ] توجه به انجام تکالیف مختلف برای رسیدن بهمنظور اصلی از آموزش، یعنی یادگیری از اهم مسائل در فرایندپیوسته یاددهی- یادگیری است که باید موردتوجه معلمان و مربیان باشد.
انجام تکالیف و تمرینات درسی خارج از ساعات حضور در کلاس درس، یکی از فعالیتهای آموزشی است که در پیوستگی با دیگر فعالیتها، خصوصاً آموزش حضوری در کلاس درس، از عوامل مهم یادگیری میباشد.سرگرم شدن دانش آموزان به انجام تکالیف درسی در خانه از دید والدین بدون توجه به محتوای این تکالیف و اهدافی که نظام آموزشی و در رأس آن معلم در نظر دارد موجب رضایتمندی آنهاشده و معمولاً انتظارات آنان را در خصوص مسائل آموزشی فرزندانشان برآورده می کند؛ اما شکی نیست که این تنها گوشهای از فعالیتهای متعدد و ضروری برای نیل به مقصود اصلی تعلیم و تربیت میباشد که پیچیدگی و تعدد این فعالیتها را از دید ظاهری دورنگه داشته و تنها متخصصان امر تعلیم و تربیت بر آن احاطه دارند که انجام تکالیف یکی از معدود عوامل مؤثر در این امر خطیر میباشد.
پس ضرورت نگرش علمی به موضوع تکلیف درسی از منظر مجریان نظامهای آموزشی امری اجتنابناپذیر است. با تأمل در این موضوعات، لزوم پژوهش و تحقیق در مسئله بهظاهر ساده و پیشپاافتاده تکلیف شب بیش ازپیش نمایان میشود.آموزش هدف نیست بلکه آموزش برای یادگیری است، پس باید آموزش طوری باشد که راه رسیدن به هدف را هموار سازد و هدف از آموزش به کار بردن اصول و روشهای صحیح در زندگی است. هدف از ارائه تکلیف به دانش آموزان، آموزش انجام وظایف محوله در جامعه است که در آینده عهده دار آن خواهند شد. آموزش صحیح و جامع بر حول محور ایمان، قوت قلب، عزتنفس، اعتماد، خلاقیت، آدمی را به هدف اصلی که همان صحیح زیستن است رهنمون میسازد و قدرت مقابله در برابر مسائل و مشکلات زندگی را در انسان تقویت میکند.[1 ]
-4 پیشینه تحقیق
در هر نظام تعلیم و تربیت میزان »پیشرفت تحصیلی« دانش آموزان یکی از شاخصهای موفقیت در فعالیتهای علمی است. محققان نشان دادهاند که علاوه بر ساختار و محتوای آموزشی کلاس، ویژگیهای فردی و خانوادگی دانش آموزان و چگونگی گذران اوقات بعد از مدرسه نیز نقش عمدهای در ارتقا سطح پیشرفت تحصیلی دارند. ازجمله تفاوتهای فردی که بسیار موردتوجه محققان بوده است عبارتاند از: »جنس«، »نژاد« و »شرایط اقتصادی خانواده« و در میان »فعالیتهای بعد از مدرسه« توجهات بهطور عمده بر »تکلیف مدرسه«، شرکت در »فعالیتهای فوقبرنامه«، »مشاهده تلویزیون«، شرکت در »گروههای سازمانیافته« خارج از مدرسه و »اشتغال« متمرکزشده است. بررسی فعالیتهای بعد از مدرسه بر روی یک گروه نمونه اولین بار توسط کوپر و همکاران - 1999 - انجامشده است. نتایج نشان داده است که »فعالیتهای
