بخشی از مقاله
چکیده
بشر از ابتدای خلقت، زندگی خود را در بهشت »طبیعت سبز« آغاز کرد. بهشتی که تاثیر زیادی بر روح و روان او دارد و بدین منظور آن را در این مقاله مناظر شفابخش می خوانیم. اما امروزه یکی از موضوعاتی که نگرانی های جدیدی به دنبال دارد رابطه رو به زوال انسان و طبیعت است. انسان امروزی گرفتار در دستاوردهای کنترل نشده خود برای آرامش هرچه بیشتر تلاش می کنند آن را جز سرابی در بیابان تلاش نمی یابد.
سلامت انسان در گرو آسایش و آرامش، اسیر در عواقب تکنولوژی دست ساز خود هر روز بیش از پیش تحدید می شود . سلامتی گرانبها ترین سرمایه انسان متشکل از دو بخش جسمی و روحی و به تبع آن بیماری ها نیز شامل دو بخش عمده ی فیزیکی وروحی می باشدکه در این میان تاثیر طبیعت بربهبود هر دو بخش اجتناب نا پذیر است .
گفته می شود که روان پزشکی از قدیمی ترین حرف جهان است، چرا که بیماری روانی از زمان پیدایش انسان وجود داشته است و به تبع آن تلاشهایی نیز در جهت مقابله با آن انجام می شده .مشکلات روحی دارای درجات مختلف گاه بسیار ساده مرتفع شده و گاه نیاز به درمان های طولانی مدت دارد.. نادیده گرفتن اهمیت روان شناسی محیط بر طراحی و تکیه بیش از حد به کمیت ها و فن آوری و رایانه از جمله مسائل و مشکلات روز معماری است.
این نوشتار که از منظر باغ های شفابخش به موضوع می نگرد، راهکارهایی را از طریق حواس انسانی و نقش آنها با استفاده از مناظر شفابخشی طبیعی بر پروسه درمانی با تاکید بر اهمیت توجه به حواس انسانی برای این مهم ارائه می کند.
این پژوهش روش هایی را که در آن باغ های شفا بخش با تکیه بر گیاهان دارویی در حفظ و سلامت بشر موثر هستند را توضیح می دهد. برای فهم این نوشتار و تحقیق در این راستا علاوه بر مطالعات کتابخانه ا ،گفتار بزرگان ،مشاهده فیلمها و هنرها ی مرتبط در راستای شناخت کالبدی - فیزیکی و نیز محتوایی - اجتماعی موضوع طرح و ازمطالعات میدانی هم غافل نبودیم؛ یعنی مراجعه به مراکز متعدد و سپری کردن زمانهای طولانی در آنها و استفاده از نظرات صاحبنظران, روانپزشکان، روانشناسان و خلاصه متخصصان دورشته پرداخته ایم. نتایج حلاصه از تحقیقات را در قالب این مقاله ارائه می کنیم.
-1بیان مسئله
همیشه بیان موضوع مهمترین بخش است زیرا خوانایی روشنی در جهت فهم بهتر عنوان ارائه می دهد. در این بخش از این نوشتار، به بیان و تدقیق در موضوع می پردازیم. بیان مساله گامی مهم در فهم و درک موضوع است. ما موضوع را به ترتیب اولویت و اهمیت دسته بندی کردیم
در شرایط کنونی جوامع و بالاخص جامعه ما که غوغای زندگی مدرن و ماشینی، پیامدها و فشارهای روانی - اجتماعی حاصله بر هیچ کس پوشیده نیست، سطح بهداشت روان مردم در وضعیت نامناسب و نابسامانی قرار دارد که بسیار مخاطره آمیز بوده و آمار نگران کننده ای مشاهده می شود. به طوریکه، افراد زیادی در بدو ابتلا بوده و به پیشگیری مشاوره و بیماریابی نیاز است .
افراد بسیار زیادی هم مبتلا هستند که به ساماندهی، درمان و توانبخشی نیاز دارند. چرا که در جوامع امروزی با وجود عصر ارتباطات، عمیق ترین مشکل مردم تنهایی،انزوا و عزلت است. .2,1 فقدان پاسخ مناسب در جامعه و کمبودهای فراوان در قبال مشکلات عنوان شد ، هم از لحاظ برنامه و هم از لحاظ ساختاری، برای سطوح مختلف مشکلات روانی از مشاوره و پیشگیری تا بهبود، درمان و توانبخش ، و از آن مهمتر فقدان پلی مابین جامعه و بیمارستان روانی.
اگر هم پاسخی باشد مانند بیمارستان روانی ، مراکز مشاوره و مطبها است که :
الف - از لحاظ کمی حتی از نوع طراحی نشده هم جوابگو نیست .
ب -از لحاظ کیفی هم اصلا شرایط مساعدی ندارند .
ج - فعالیت آنها و ارتباطشان دچار اغتشاش بوده و نظ ام مشخص ندارند .
در نتیجه افرادی که دچار مشکلی بوده یا حتی بر سر دو راهی مانده اند ، کمتر مکان مناسبی را به دور از موانع موجود برای مشاوره و رفع مشکل خود پیدا می کنند.
مسأله مهم اما پنهان دیگر ،آسیب دیدگی نگرش مردم به امور روانشناختی و نگاه های منفی و مخدوش به بیماری روانی، بیماران روانی و مراکز روان درمانی ، که باعث می شود
الف - افراد مبتلا مراجعه نکرده و در صدد درمان بر نیایند .
ب- افراد در معرض هم درصدد پیشگیری و مشا وره و . . . نباشند .
ج - این نگاه برترگونه باعث قطع رابطه ,طردو انزوای بیش از حد مبتلایان در جامعه با مراکز شده و وضعیت را وخیم تر می کند و همه تحمل را به جای بهبود در پیش می گیرند
.د- همچنین این نگاه ، مخفی ماندن این گونه مشکلات آسیبزا و خطرناک را به د نبال داشته که خود موجب گسترش عنکبوتی و پنهان آن میشود.
امروزه که دنیای ماشینی و صنعتی روزبه روز در تمامی عرصه های زندگی بشر رخنه کرده، فشار عصبی معنا و مفهوم پیدا میکند، فشار روانی یا " استرس "حالتی درونی ناشی از خواسته های فیزیکی یا موقعیتهای اجتماعی است که بالقوه زیانبار، غیرقابل کنترل یا فراتر از استعداد سازگاری فرد است .ارزیابی و کنترل تصاویر ذهنی و برداشتهای انسان بدون در نظر گرفتن عوامل تنش زای محیط طبیعی امکانپذیر نیست .
صدمات ناشی از تنش و بحرانهای عصبی در زندگی اجتماعی پیامدهای جسمی، روانی و اجتماعی بسیار زیاد با صرف هزینه های گزاف به وجود آورده است و موجب شده تا پژوهشگران به تدوین برنامه هایی برای بازنگری و بازیابی طبیعت بپردازد تا با تلفیق انسان و محیط طبیعی، سلامت و بهداشت روان در جامعه نیز به کیفیتی امیدبخش نزدیک شود .
شفا، اصطلاح گستردهای است کهضرورتاً به معالجه بیماری اشاره ندارد .بلکه به عنوان روندی کلی برای بهبود اطلاق میشود که روح و جسم را با هم در نظر میگیرد .بنابر نظریه« کوپر مارکوس » و« بارنس » در سال 1995، شفا، رهایی از علایم فیزیکی، بیماری و ضربه روحی است و عاملی برای کاهش فشار عصبی و افزایش میزان راحتی افراد قلمداد میشود
جامعه سرشار از چالش هایی است که عوامل استرس زا و بیماری های ناشی از آن را به همراه دارد، مطالعات انجام شده تا حدودی راه حل هایی برای کاهش استرس و افزایش بهبودی از طریق مناظر طبیعی ارایه می کند .در این میان کنشی بین انسان و طبیعت، فضایی پاک و غرق آرامش و خالی از هر تنشی پدید می آید. تمامی نظام های موجود در طراحی منظر طبیعی ایرانی تأثیر مستقیم بر حواس پنجگانه انسان دارد
و به طور همزمان تحریک حواس را تشدید می کند عوامل تحریک کننده از جمله بازی با نور و سایه، عطر گیاهان، لمس خنکی هوا و شنیدن آوای طبیعت، حواس وی را تحت تأثیر قرار می دهد . این نظام در نهایت به تمرکز حواس، کسب آرامش و ایجاد فرصتی برای تأمل در انسان منجر می شود.
باغ شفابخش مفهومی است که امروزه به طور عموم مورد پذیرش قرار گرفته است - گروتر - 1383 اما باید دانست که مفهوم سلامت و شفایابی در عبارت باغ شفابخش چیست؟ اگر ما در لغت نامه ی وبستر جستجو کنیم در می یابیم که عبارت سلامت به مفهوم بر طرف کردن کلیه امراض و بیماری ها، شفاگرفتن، بهبود یافتن و ترمیم شدن می باشد .
سلامتی و شفا یابی نیز به مفهوم عمل یا فرایندی که در آن همه چیز رو به سلامتی و بهبودی است و مطابق بر می آید که عبارتند از
1- :ایجاد بهبودی در شرایط Heal لغت نامه آکسفورد انگلیسی، 4 معنی از کلمه ی جسمی 2- بهبود یافتن - یک بیماری 3- - رها شدن از برخی شرایط ناگوار - مثل بیماریهای جسمی و روحی4 - سالم و با طراوت شدن .
کاربرد کلمه ی شفابخشی در عبارت باغ شفابخش، شامل کلیه ی معانی فوق در مفهومی خاص می باشد .نقش اصلی این گونه باغ ها تدارک محیطی کاملا پاک و سالم و آرامش بخشیدن به کاربران آن محیط می باشد .بر طبق تفسیر اکرلینگ باغ شفابخش یا دهکده ی آرامش "باغی است که طراحی آن در جهت توان .بخشی افراد و کمک به هر چه بهتر شدن حس انسان ها به محیط اطراف باشد
حال این سوال مطرح است که چرا در باغ شفابخش از گیاهان دارویی استفاده می شود؟ گیاهان دارویی سرشار از اسانس، مواد روغنی معطر و ترکیبات آروماتیک می باشند .اسانس ها یا مواد معطر موجود در گیاهان به حق یکی از مواهب ارزنده طبیعی است که امروزه علاوه بر مصارف عدیده ای که در صنایع، اعم از دارو سازی، مواد بهداشتی وآرایشی و غذایی دارد، در پزشکی نیز مستقیما شاخه ایی را به نام آروماتوتراپی به خود اختصاص داده است وکارهای تحقیقی و اجرایی وسیع و گسترده ایی در دنیا روی این موضوع صورت می گیرد
این گیاهان معطر گیاهانی هستند که برگ، شاخه، گل یا میوه آن ها دارای اسانس معطر است .این اسانس متشکل از مواد روغنی است که گیاه برای جلوگیری از تبخیرآب درون خود می سازد .این مواد سنگین ومعطر در گل ها، برگ ها و ساقه ها ذخیره می شوند.
همچنین با توجه به اینکه رویکرد به طبیعت در مسائل مختلف زندگی مجددا در سر لوحه مطالعات و تحقیقات جدید قرار گرفته، کاربرد و استفاده از گیاهان دارویی نیز از این قائده مستثنی نبوده و مورد استفاده مردم درکشورهای پیشرفته قرار گرفته و به دنبال آن، این رویکرد موج جهانی یافته است .
باتوجه به استقبال بی شائبه مردم کشور و جامعه پزشکی و بیماران از گیاهان دارویی و گسترش تحقیقات در زمینه ساخت داروهای گیاهی که گام اول آن شناخت دقیق گیاهان دارویی، تحقیق در مورد مناطق پراکنش، شرایط رشد، روش های کشت و ازدیاد، میزان مواد موثره در هر یک از مراحل فنولوژی مورد استفاده گیاهان و همچنین شناخت گونه های دارویی مهم و در حال انقراض و حفاظت و تکثیر آن ها، ایجاد این گونه مجموعه ها در باغ شفابخش، در کنار دیگر مجموعه ها مورد نیاز می باشد .همچنین بازدید دانش آموزان و دانشجویان و سایر افراد علاقه مند در هر مقطع سنی و علمی زمینه ایجاد آشنایی و لمس این گیاهان را از نزدیک برای عموم فراهم کرده و استفاده صحیح و علمی از آن ها محقق می گردد.
.2مفهوم لغوی باغ شفابخش
باغ شفابخش چیست؟ چرا یک باغ را شفابخش و دیگری را غیر شفابخش می نامند؟ تعریف یک باغ شفابخش چیست؟ باغ های شفا بخش به چه راهی قدم گذاشته اند؟ این پژوهش روش هایی را که در آن باغ های شفا بخش با تکیه بر گیاهان دارویی در حفظ و سلامت بشر موثر هستند را توضیح می دهد. اگر ما در لغتنامه ی وبستر جستجو کنیم در می یابیم که عبارت سلامت به مفهوم بر طرف کردن کلیه ی امراض و بیماری ها، شفا گرفتن، بهبود یافتن و ترمیم شدن می باشد .
سلامتی و شفا یابی نیز به مفهوم عمل یا فرایندی که در آن همه چیز رو به سلامتی و بهبود است و مطابق لغتنامه آکسفورد انگلیسی، چهار معنی از کلمه ی Heal بر می آید که آن ها عبارتند از: ایجاد بهبود و یا رفع مشکلات جسمی-بهبود یافتن - بیماری - -رها شدن از برخی شرایط ناگوار - مثل بیماری های جسمی و روحی - -سالم و با طراوت شدن.
کاربرد کلمه ی شفا بخشی در عبارت باغ شفابخش، شامل کلیه ی عبارت و معانی فوق در مفهومی خاص می باشد. اما با تاکید و تکیه بر مفهوم آن در شفا دهی صرف یک فرد، مزایای آن فراهم آوردن فضایی جهت استراحت،آرامش، بازسازی روحی و جسمی و برگرداندن احساسات سالم به یک فرد می باشد. نقش اصلی این گونه فضاها تدارک دیدن محیطی کاملا پاک و سالم و آرامش بخشیدن به کاربران آن محیط می باشد . سازمان جهانی سلامت نیز کلمه سلامت را این گونه معنا می کند " :عبارتی برای رفاه و آرامش فیزیکی، روحی و اجتماعی افراد به طور کامل و هماهنگ" - درگاهی ، - 1384بر پایه یافته های آلریخ، می توان این نکته را یاداور شد که این امکان وجود دارد که از هر باغی به عنوان باغ شفابخش یاد نمود
اما برای نزدیک شدن هر چه بیشتر به این مطلب می توان به تفسیر اکرلینگ، 1996 از باغ شفابخش یاد کرد :باغی که طراحی آن در جهت توانبخشی افراد و کمک به هر چه بهتر شدن حس انسان ها به محیط اطراف باشد، یک باغ شفابخش محسوب می شود ." در این راستا هدف از ایجاد باغ شفابخش کمک به افراد برای ایجاد حس امنیت، اضطراب کمتر، امکانات بیشتر و حتی انرژی بخشیدن به افراد می باشد.
.3راهکارها
با تجزیه و تفکیک اصول رعایت شده در باغ های شفابخش به این نتیجه می رسیم که یکی از کیفیت های باغ شفابخش این است که آنها طوری طراحی شوند که هماهنگی و تعادل بین بعضی یا همه حواس برقرار کنند .پنج حس وجود دارد که از طریق چیدمان باغ می توانند هماهنگ بشوند .بعضی یا همه این حس ها می توانند انتخاب شوند تا در طراحی روی آنها تمرکز گردد. بینایی، بویایی، چشایی، لمسایی و شنوایی.
یکی از نکات مهم در بررسی باغ شفابخش، تاثیر جنبه های بصری منظر است. اگر چه ارتباط انسان با محیط از طریق حواس گوناگون برقرار می شود، با این حال حدود % 90 آن از طریق بینایی است. تحقیقات نشان می دهدکه بخش مهمی از اهداف شفابخشی منظر در مشاهده مناظر طبیعی است و نه الزاماً در انجام فعالیت در طبیعت
.این امر به اهمیت کیفیات بصری مناظر طبیعی به عنوان مناظری که درزندگی روزمره مورد استفاده قرار می گیرند اشاره دارد و می تواند دستورالعمل های خاصی در زمینه طراحی مناظر سبز به همراه داشته باشد .کافیست چشم هایمان را باز کنیم تا نور و رنگ ها و تاثیر آنها را در بهبود سلامتی ببینیم .سال ها تحقیق نشان داده است که رنگ ها روی افکار، عکس العمل ها و سلامتی مان و حتی روابط ما با دیگران موثر هستند
