بخشی از مقاله
تاثیر خوانایی بر سرزندگی فضای باز شهری
چکیده
فضای باز شهری یکی از مهمترین عناصر شهری هستند که گاهی در شهرها به فراموشی سپرده می شوند. این فضاها که خود یکی از عوامل جذب و افزایش حضور مستمر مردم در شهر هستند باعث افزایش پویایی و سرزندگی شهری می شوند. حضور بیشتر مردم در شهر باعث ایجاد حس نشاط و افزایش حس مثبت به فضا شده و در رضایتمندی شهروندان نسبت به محل زندگی خویش موثر است. حضور گروه های سنی مختلف در این فضاها نیز به این امر کمک می کند. خلق و ارتقاء سرزندگی در یک فضای شهری که شرط اساسی آن وجود مردم و حضور فعال و پرشور و نشاط آنها در فضای شهری می باشد، مستلزم همسو بودن و منطبق بودن ویژگی های آن فضا در تامین وپاسخگویی به نیازهای شهروندان و به عبارتی تامین یک فضای شهری مطلوب برای حضور مستمر شهروندان می باشد. خوانایی به عنوان عاملی که بر فضاهای باز شهری و نحوه ی استفاده ی مردم از فضا تاثیر مستقیم دارد. از این رو به بررسی نحوه اثر خوانایی بر ادراک و احساس مردم در فضا و بیان تاثیرات آن بر پویایی فضا می پردازیم.
کلمات کلیدی: فضای باز شهری، سرزندگی، خوانایی، نشاط شهری
-1مقدمه
انسان نیاز به حضور مستمر در جامعه دارد و لازمه ی این حضور عوامل محیطی و انسانی است که باعث تقویت و یا ضعف حس حضور در اجتماع و حس جمع گرایی در انسان می شود. سرزندگی شهری یا حضور مستمر مردم در شهر باعث ایجاد حس نشاط در شهر شده و مردم با رضایتمندی بیشتری در آن شهر به زندگی ادامه خواهند داد. پویایی و حرکت در شهر باعث تشویق مردم در مشارکت های مردمی شده زیرا مردم حس تعلق بیشتری نسبت به فضا خواهند داشت. خوانایی به حرکت فرد در فضا و بازشناسی فضاهای دیده شده توسط انسان کمک می کند. ما به بررسی تعاریف این مفاهیم و این ارتباطات آنان می پردازیم.
-2 فضای باز شهری:
فضاهای باز شهری شامل خیابان ها پیاده روها میادین گره های شهری و دیگر فضاهایی است که به عنوان فضای مکث و گذر شهری مورد استفاده قرار می گیرد. این فضاهای باز شهری باعث ایجاد زیبایی و تامین فضای سبز مورد نیاز ساکنان شهر می شود. در صورت طراحی مناسب نیاز های روحی و جسمی انسان را از قبیل نیاز انسان به زندگی جمعی و حضور در محیط پویای شهری تامین خواهد کرد. در میان انواع فضاهای شهری، فضاهای باز عمومی دارای اهمیت ویژه ای از دیدگاه حیات جمعی شهروندان هستند در حالیکه فضاهای بسته عمومی دارای انضباط یا به عبارت بهترمحدودیتهای خاصی به لحاظ زمانی و اندازه و.. برای پذیرش شهروندان میباشند، فضاهای باز عمومی در همه وقت بیشترین امکانات بالفعل و بالقوه را برای حضور شهروندان دارا میباشند.
بنابراین فضاهای شهری بخشی از فضاهای باز و عمومی شهرهستند که به عنوان تبلور ماهیت زندگی جمعی میباشند یعنی جایی که شهروندان در آن حضور دارند فضای شهری صحنه ای است که داستان زندگی جمعی در آن گشوده می شود. فضایی است که به همه مردم اجازه میدهد که به آن دسترسی داشته باشند و در آن فعالیت کنند . دراین فضا فرصت آن وجود دارد که برخی مرزهای اجتماعی شکسته شوند وبرخوردهای از پیش تدوین نیافته به وقوع پیوندند و افراد در یک محیط اجتماعی جدید با هم اختلاط یابند این فضا میبایستی توسط یک نهاد عمومی اداره شود تا در جهت منافع عمومی و جامعه مدنی اداره ونیازهای آن تامین شود بنابراین شرط اساسی برای اینکه یک فضای عمومی، فضای شهری تلقی شود اینست که در آن تعامل و تقابل اجتماعی صورت گیرد که این تعاملات باعث سرزندگی این فضاها می شود.
سه شاخص اصلی برای تشخیص فضاهای شهری در عرصه عمومی شهر:
1 عمومی بودن فضا 2. باز بودن آن 3. برقراری تعامل اجتماعی
-3مفهوم خوانایی:
طراحی یک مکان می تواند از جنبه های متفاوتی بر قدرت و یا نحوه ی انتخاب مردم تاثیر بگذارد: "نفوذ پذیری گوناگونی خوانایی انعطاف پذیری تناسبات بصری غنای حسی و رنگ تعلق". - بنتلی - 5 :1382 خوانایی کیفیتی است که موجبات قابل درک شدن یک مکان را فراهم می آورد. خوانایی در دو سطح مهم است: فرم کالبدی و الگوهای فعالیت. - لینچ - 1374 - بخشی از درجات حق انتخابی که به وسیله ی یک مکان عرضه می گردد به میزان خوانایی آن ارتباط دارد. یعنی مردم تا چه حد می توانند به فهم یا درک آن مکان نائل شوند.در موضوع خوانایی عناصر و عوامل القا کننده تصور ذهنی و سیمایی به مردم را وارد فرآیند طراحی می کنیم.طراح برای این مساله درباره حجمهای ساختمانی که فضاهای عمومی را محصور میکنند تصمیم گیری می کند. - بنتلی - 7 :1382 - شناختن اجزای شهرها و قرار دادن آن ها در قالبی به هم پیوسته در ذهن را خوانایی گویند. در شهر خوانا می توان تمام اجزای آنرا از هم بازشناخت و یا تمام آنها را در مجموعه ای پیوسته به تصور درآورد. - لینچ - 1374 -
-4مفهوم سرزندگی:
سرزندگی شهری به مفهوم عام آن شاید به معنی داشتن هویت پویایی انعطاف پذیری امکان تشخیص محیط و قابلیت تطابق محیط با نیازهای جدید انسان باشد که اینها به حضور بیشتر فرد در فضاهای شهری کمک می کند. از دیدگاه جهانشاه پاکزاد سرزندگی محیطی در دو دیدگاه قابل بررسی است یکی از دیدگاه پایداری اکولوژیکی و دیدگاه دوم از لحاظ طراحی است که خوانایی را یکی از عوامل موثر بر طراحی محیط سرزنده می خواند که طراحی مناسب باعث حضور انسان در جمع شده و انسان من را ما حس کرده و باعث سرزندگی فضای باز شهری می شود. اگر در شهر فضاهای شهری بتوانند مردم را در خود گرد هم آورده و پاسخگوی اقشار مختلف جامعه باشند آن فضای شهری سرزنده خواهد بود. - پاکزاد - 1382 -
کوین لینچ سرزندگی را یکی از هفت محور اصلی یک شهر می داند و آن را اینگونه تعریف می کند: سرزندگی یعنی تا چه حد شکل شهر حامی عملکردهای حیاتی نیازهای بیولوژیکی و توانایی های انسانی بوده و از همه مهمتر چگونه بقاء همه ی موجودات را ممکن می سازد. - لینچ - 152 : 1376 لینچ در اینجا به حامی عملکرد انسان بودن شکل شهر اشاره می کند که خوانایی سیمای شهر خود به راه یابی مناسب انسان در فضا و قابل درک شدن فضا کمک کرده و علاوه بر ایجاد احساس رضایت شهروندان حرکت انسان در فضا را تسهیل می کند. همچنین باعث حس امنیت در این فضا می شود.
