بخشی از مقاله
چکیده
مبحث خوانایی یکی از حائز اهمیت ترین مواردی است که امروزه در شهرها مطرح میباشد و نقش به سزایی را در رابطه بین شهر و شهروند عهده دار است. امروزه شاهد پدید آمدن بافت هایی در شهرها هستیم که توانایی برقراری ارتباط با مردم را نداشته و در ذهن آنها تثبیت نمیگردد.یکی از دلایل عمده این معضل، عدم توجه به جایگاه نشانه های شهری است. پژوهش حاضر به دنبال بررسی اثر نشانه های بومی بر ارتقاء خوانایی بافت شهر میباشد. به این منظور از روش های مشاهده، مصاحبه و پرسشنامه بهره گرفته شده است.تجزیه و تحلیل اطلاعات از طریق تحلیل Crosstab(Phi and Cramer's V) و Frequency و ارزیابی میان گزینه های پیشنهادی با روش AHP صورت پذیرفته است. بررسی های انجام شده در خیابان دانشگاه مشهد حاکی از آن است که با بررسی و شناسایی مهمترین عوامل موثر در شکل گیری تصویر ذهنی افراد و به کار بردن آنها در نشانه های موجود و با ایجاد نشانه های جدید بر اساس آنها،کیفیت خوانایی محیط پیشرفت قابل ملاحظه ای را تجربه خواهد کرد.
کلمات کلیدی: بافت شهر،تصویر ذهنی،خوانایی،نشانه
-1 دانشجوی مقطع کارشناسی ارشد برنامه ریزی شهری در دانشگاه بین المللی امام رضا -2 کارشناس ارشد شهرسازی
-3عضو هیئت علمی موسسه آموزش عالی خاوران، دانشجوی مقطع دکتری برنامه ریزی شهری در دانشگاه فردوسی -4 دانشجوی مقطع کارشناسی مهندسی شهرسازی در موسسه آموزش عالی خاوران
-1مقدمه
امروزه با رشد و گسترش شهرها و توسعه روز افزون آنها ،شاهد ایجاد کلان شهرهایی هستیم که زیستگاه میلیون ها نفر شهروند هستند. برخی از این شهرها توانسته اند آنچنان رابطه ای با شهروندان خود ایجاد کنند که تصویری گویا در ذهن آنها از شهر و محلات آن شکل گیرد . حال آنکه در برخی دیگر از شهرها و یا محلاتی از آنها شاهد نواحی گنگ و ناآشنا برای شهروندان هستیم که آنها نمی توانند ارتباطی مناسب با این فضاها برقرار کنند. این محدوده ها که اصطلاحا فضاهای ناخوانا گفته می شوند موضوع این پزوهش قرار گرفته اند و سعی شده است که ابتدا عواملی که به ایجاد خوانایی در یک شهر منجر می شوند را شناسایی و با تمرکز بر یک مورد از آنها (نشانه های شهری) به تقویت خوانایی شهر و محلات بپردازیم . به این منظور یک محدوده پیشنهادی مورد مطالعه قرار گرفته (خیابان دانشگاه مشهد)و در ابتدا با تمرکز بر نشانه های شهری به عنوان یکی از عوامل خوانایی شهر سعی در بررسی میزان خوانایی محدوده از نظر نشانه های شهری در ادراک شهروندان نموده و پس از بررسی های انجام شده و اطلاع از نظر شهروندان سعی در تقویت خوانایی محدوده نموده ایم تا در نهایت با توجه به امکانات موجود به تقویت خوانایی محدوده بپردازیم. در نهایت با بررسی های صورت گرفته و نتیجه گیری از این بررسی ها پیشنهاداتی جهت تقویت خوانایی شهر با تاکید بر نقش نشانه های شهری داده شده که در نهایت یک محیط کاملا خوانا را داشته باشیم.
2 -مبانی نظری
-1-2 نشانه شهری
کوین لینچ نشانه های شهری را عواملی تعریف می کند که بیرون آنها به دیده ناظر می آید و مقیاس آنها ممکن است بسیار متفاوت باشد. به گفته وی چون شناخت و استفاده از نشانه ها لازمه اش این است که عوامل بسیار به دیده ناظر موثرتر و برجسته ترجلوه گر شود،مشخصه نشانه ها بی نظیر بودن آنهاست،عاملی که منحصر به فرد باشد و در ذهن خاطره ای بگذارد(لینچ،.(144: 1331 در محیط های فیزیکی دو دسته اصلی از نشانه های شهری وجود دارند: نشانه های طبیعی شامل معلوم و مجهول.نشانه های مصنوع که نشانه های ساختمانی و غیر ساختمانی را در بر میگیرند. نشانه در مقیاس کل شهر،نشانه در مقیاس حوزه شهری،نشانه در مقیاس منطقه شهری،نشانه در مقیاس ناحیه شهری،نشانه در مقیاس محله،نشانه در مقیاس کوچه،نشانه در مقیاس مجتمع ها.منحصر به فرد بودن یا تقابل شدید با محیط از ویژگی نشانه را از نظر بصری در محیط خود برجسته می سازد. مثالهایی از منحصر به فردی در محیط فیزیکی شامل تمایز یک ساختمان از محیط بلافصل خود به دلیل تفاوت در اندازه ،شکل،موقعیت،قدمت و یا حتی پاکیزگی آن است.
.(پورجعفر-منتظرالحجه،(33: 1331 .برجستگی در موقعیت فضایی دومین ویژگی است که در تعریف یک نشانه شهری می توان دخیل دانست . این برجستگی می تواند هنگامی رخ دهد یک ساختمان از مکان های مختلفی قابل ملاحظه باشد و یا به صورت قابل توجهی در محل تقاطع چند مسیر مستقر شده باشد .(پورجعفر-منتظرالحجه،(33: 1331
-2-2تاثیر نشانه بر خوانایی شهر
وضوح بصری یا خوانایی آن است که به آسانی اجزای شهری را بتوان شناسایی کرد و بتوان آنها را در ذهن، در قالبی بهم پیوسته با یکدیگر ارتباط داد. خوانایی و وضوح در درک سیمای شهر اهمیت وافر دارد، اما تنها صفت برای شهر مطلوب نیست. اگر محیط زندگی آدمیان را در مقیاس، اندازه، زمان و پیچیدگی شهر مورد مطالعه قرار دهیم عامل خوانایی اهمیت خاص می یابد. برای درک این نکته نباید شهررا به عنوان عینیتی مجرد در نظر بگیریم، بلکه بایستی آنرا در تصور و به دیده ساکنین آن بنگریم" (لینچ، .(1334 :13 به عقیده لینچ ،شهرساز آمریکایی،خوانایی یا وضوح بصری سیمای شهر این است که به آسانی بتوان اجزای شهری را شناخت و بتوان آنها را در ذهن ،در قالبی بهم پیوسته به یکدیگر ارتباط داد .او در ادامه خوانایی شهر را به یک صفحه چاپی تشبیه می کند که اگر خوانا باشد تصویری سمبل های شناختی به هم وابسته ای در ذهن ما نقش می بندد. همان گونه نیز در شهری که دارای سیمای خوانا باشد می توان تمام اجزا آن مشتمل بر محله ها بناهای جالب و پر اهمیت و خیابان ها و کوچه ها را از یکدیگر بازشناخت و یا تمام آنها را در مجموعه ای پیوسته به تصویر آورد. وی تصویر حاصل از محیط و عکس های کلی که ذهن شخص از جهان بیرن برای خود می سازد را از جمله عواملی می داند که به جهت یابی شخص کمک می کند . او این تصویر را هم حاصل احساس آنی شخص و هم مبتنی بر تجارب گذشته او می داند. در عین حالی که این تصاویر می توانند جهت دستیابی به اطلاعات تازه و ایفای نقش راهنما مورد استفاده قرار گیرند.از جمله عناصری که به
