بخشی از مقاله
چکیده
در جامعه ای که ما زندگی می کنیم با بالا رفتن جمعیت ، تراکم شهر ها، آلودگی هوا و مشغله های خاص ناشی از صنعتی شدن، استرس و بیماریهای ناشی از آن رو به افزایش است. استرس علاوه بر مشکلاتی که به تنهایی برای انسان ایجاد می کند، موجب بیماریهای زیاد دیگری بر روح و جسم انسان می شود. با وجود استرس سلامت انسان به خطر افتاده و به جهت اقتصادی نیز زیانبار است. چرا که بخشی از هزینه ها صرف در آمد به افراد و دولت تحمیل می شود و در بسیاری از مواقع استرس و بیماریهای ناشی از آن موجب کاهش راندمان کار در محیطهای کاری می گردد. فضاهای شهری اخیرا شاهد کاهش کمیت و کیفیت فضای سبز بوده است.
این مقاله حاضربر اساس اسناد و مطالعات کتابخانه ای انجام شده است و هدف آن مشخص کردن رابطه میان فضای سبز و استرس در ساکنان شهر های بزرگ و لزوم حضور فضای سبز در ساختمانها و محیطهای شهری می باشد.پس از انجام مطالعات کتابخانه و تحلیل اطلاعات بدست ،چنین استنتاج می شود که میان استفاده از فضای سبز شهری واسترس، ارتباط تنگاتنگی وجود دارد. هرچه یک شخص از فضای سبز بیشتر دیدن کند ، نشانه های استرس کمتری در او وجود دارد. بنابراین پخش فضای سبز در محیطهای شهری و معماری و دردسترس قرار دادن فضاهای باز سبز می تواند محیط زیست جدیدی ایجاد کند. محیط زیستی که به سبب حضور فضای سبز می تواند، اثرات مثبتی بر روح و سلامت روان افراد گذاشته و استرس در زندگی شهری را کاهش دهد.
واژه های کلیدی
فضای سبز،،فضای باز، شهر،استرس
مقدمه
امروزه در ایران یکی از گسترده ترین وشایع ترین بیماریها در میان افراد مربوط به استرس و افسردگی است که بسیاری از جوانان و حتی بازنشستگان با آن درگیر هستند .این بیماریهاتاحد زیادی ناشی از استرس هستندواغلب طولانی هستند که منجر به هزینه های بالا در فرآیند بهبود،وعدم بازدهی مناسب در انجام کارهای روزانه یا حرفه افراد می شوند
از طرفی انسان عموما می تواند استرس در حد متوسط را به خوبی مدیریت و کنترل کند اما با این وجود باید شانسی هم برای بهبود داشته باشد. به همین منظور با انجام این پژوهش در نظر داریم تا با یافتن ارتباط میان محیط طبیعی و استرس ، علاوه بر کنترل استرس ،از محیط طبیعی به عنوان ابزاری برای بهبود آن استفاده کنیم. چرا که با کنترل و بهبود استرس وبه دنبال آن درمان افسردگی به کمک طبیعت ،مبالغ هنگفتی می تواند در کاهش هزینه های مختص بیماریهای ناشی از استرس و مرخصی استعلاجی ،پس انداز شود.همچنین غیرازجنبه های اقتصادی،با رسیدن به پاسخ به این مساله ، سلامت اجتماعی ساکنان نیز افزایش خواهد یافت. این پژوهش بر روی رابطه بین استفاده از محیط بیرون از خانه و سطح استرس تمرکز کرده است.مطالعات اخیر مربوط به استرس و بهبود در طبیعت و فضاهای باز شهری عمدتا شامل ساکنان شهر هاست که تحت تاثیر فشارهای روانی و زندگی پر استرس هستند و به طور تصادفی انتخاب شده اند. و مساله این است که "آیا محیطهای طبیعی نظیر پارکها ،باغها و فضاهای سبز باز شهری می تواند برروی سطح استرس در زندگی روزمره افراد اثر بگذارد و شانس بیشتری برای بهبود افراد مبتلا به بیماریهای ناشی از استرس ایجاد کند؟" این پژوهش می تواند در مورد مردم یک شهر با زندگی شهری مدرن ،پر استرس با توجه به تراکم ساختمانها ،تراکم جمعیت، و حذف باغها و حیاطها یا مشترک شدن آنها صورت بگیرد.بهترین نمونه برای این پژوهش کلانشهر ها هستند. شهرهایی ازقبیل تهران،مشهد،اصفهان و... . اما شهر تهران به دلیل داشتن تفاوت بارز در مناطق مختلف از جهت سرانه فضای سبز،نوع بافت شهری،اختلاف اجتماعی و اقتصادی زیاد میان ساکنان بهتر پاسخگوی این سوال پژوهشی خواهد بود.
انسان و استرس های محیط
هنگامی که صحبت از استرس انسان به میان می آید بهتر است به قدرت وجود بنیادی بشر وقوه ذهن بشر بیندیشیم - Velarde 2007:212 - بنابراین هنگامی که از استرس حرف می زنیم باید تنظیمات سیستمهای عصبی و هورمونهای افراد مختلف را با تفاوتهایشان در نظر بگیریم. در انسانها و حیوانات سیتم اعصاب آناتومیک آن بخش از سیستم عصبی بدن است که نمی تواند در کنترل و اراده انسان باشد و تاثیر زیادی روی فرایندهای حیاتی مثل فشار خون و تنفس دارد - - Xaxx 1983به طور کلی سیستم عصبی می تواند شرایط داخلی بدن را با محیط خارجی تطبیق دهد. احساس استرس مانند احساس در تعقیب بودن انسان را رنج می دهد و بنا بر این اثرمستقیم بر فشار خون ،نبض و عملکرد روده ها و ...می گذارد. بسیاری از تولیدات بدن ازقبیل هورمونها تحت تاثیر فشار روانی ترشح می شوند در هنگام پیاده روی افزایش می یابند و از سوی دیگر اگر این مواد در بدن باقی بمانند اثرات زیانبار زیادی مثل اختلال در هضم غذا، مشکل تنفسی و...در بدن به جا می گذارند. این باقی ماندن هورمون استرس موجب ایجاد اختلال در خواب و استراحت نیز می شود. - - Velarde 2007:211چه چیزی انگیزه اولیه انسان برای روابط اجتماعی اوست؟ چه چیزی باعث می شود آنها کار کنند یا تفریح کنند یا جهان را دوست داشته باشند؟ روانشناسان مدت زیادی روی این سوالات بحث کرده اند. امروزه بسیاری از یافته ها نشان می دهد که لذت کنجکاوی،تلاش برای حل مشکل، و یا انگیزه بسیاری از کارها چیزی است که "لذت شایستگی "نامیده می شود. انسانها همواره در کشمکش میان شایستگی های خود هستند. کشمکش میان آنچه که توان انجامش را دارند و آنچه که می خواهند انجامش دهند.امروزه استرس به عنوان یکی از مهم ترین بیماریهای مربوط به جامعه مدرن مطرح است . اما واکنش های حاصل از استرس همان واکنش هایی هستند که به اجداد ما کمک کرد برای زنده ماندن مبارزه کنند. برای اجداد ما قدرت عضلانی ،سرعت،نرمش های روزانه و مکانیزم سازگاری بدن نقش مهمی را ایفا کرده است. واکنشهای طبیعی استرس عبارتند از: افزایش تنش عضلانی،افزایش فشار خون، اختلال در عملکرد دستگاه گوارش، افزایش تولید غده عرق، افزایش نبض،افزایش ترشح آدرنالین افزایش تولید کورتیزول، کاهش تولید ملاتونین - هورمون خواب - و... . در واقع تمام این واکنشها برای این هستند که به ما کمک کنند برای زمانهایی که لازم است بجنگیم و مبارزه کنیم یا هوشیار باشیم. با این حال زندگی روزمره ما توسط نوع دیگری از استرس مشخص می شود، یک تعادل میان آنچه که ما قادریم انجام دهیم با آنچه که از ما انتظار می رود انجام دهیم یا می توانیم انجام دهیم. در نتیجه ما استرسی مشابه آنچه اجداد ما در هنگام جنگ یا پرواز تجربه کردند را تجربه می کنیم. نتیجه آن مشکلات خواب، از دست دادن اشتها،یبوست و ... می باشد. - - Xaxx 1983 واکنش های مربوط به استرس ممکن است با ورزش کاهش یابد. همچنین قرار گرفتن در معرض نور خورشید نیز با تنظیم سطح هورمون های موجب کاهش واکنشهای ناشی از استرس می شود. - - Grahan 2003:12 علاوه بر اینها طراحی محیط زیست به تنهایی می تواند یک نقطه مثبت و یا یک خطر برای استرس محسوب شود. تحقیقات نشان می دهد که بدن انسان به عناصر طبیعی واکنش غیر ارادی انجام می دهد در حالیکه در برابرعناصر انسان ساخت بدن چندان تحریک نمی شود و عکس العمل نشان نمی دهد. - - Velarde 2007: 211 در نهایت یافته های پژوهشی نشان می دهد که طبیعت به افزایش تمرکز و بهبود خستگی ذهنی کمک می کند. چون طبیعت شامل علایمی است که انسان را خسته نمی کند.. - Grahan 2003:194 -
برخی تحقیقات نشان داده اند اثرات استرس گاهی با ورزش،گاهی با قرار گرفتن در معرض نور روز و گاهی با استفاده از طبیعت کاهش یابد.این به آن معنی است که بدن انسان آگاهانه یا نا آگاهانه بسیاری از اطلاعات را از محیط می گیرد که استرس او را کاهش یا افزایش می دهد.گاهی یک طراحی محیطی که ممکن است منجر به رفاه و سلامت انسان ها در برابر استرس شود . چنین محیطی ترجیحا باید به راحتی در دسترس باشدو تا بازدید کننده فرصت استراحت و آرامش داشته باشد. از اینرو ما بر روی فضاهای سبز عمومی داخل یا خارج شهر تمرکز کرده ایم. سازمان بهداشت جهانی سلامت را اینگونه تعریف می کند :"یک حالت جسمانی،اجتماعی و روحی خوب و نه صرفا فقدان بیماری یا ناتوانی" این تعریف آرمانی هم به ذهن و هم به بدن انسان مربوط میشود.
این یک تعریف آرمان گرایانه از سلامتی است که هر دو بعد جسمی و روحی را در بر می گیرد. رابطه بین جسم و ذهن مدتها یک مسیله بحث بر انگیز بوده است. همچنین در اعتقادات دینی باستان بهداشت و سلامت موضوعی است برای بدست آوردن یک تعامل خوب با جهان اطراف ما. تمدنهای باستان از یونان تا روم ودر طول قرون وسطی به یک ارتباط قوی میان ذهن وبدن اعتقاد داشتند.اما دکارت میان این دو خط تمایزی کشید. امروزه این خط تمایز زیر سوال رفته. یافته ها نشان میدهند که چگونه تجربیات عاطفی می توانند تاثیرات مستقیمی بر عملکردهای بدن داشته باشند. - مجنونیاس - 21:1374
در سال 1983 مقاله ای توسط"استیون کاپلان" و"جانت تالبوت" در رابطه با قدرت طبیعت در دادن یک تجربه آرامبخش به بازدیدکنندگان منتشر شد. نویسنده از قدرت طبیعت برای دادن آرامش و قدرت بهبود حرف زد.
در سال 1984 مقاله ای توسط "راجر اولریش" نوشته شده است.یافته های او حاکی از این بود که داشتن دید از پنجره بیمارستان به منظره و فضای سبز بر بهبود بیمار بعد از عمل تاثیر مثبتی دارد.
چندین مطالعه و تحقیق دیگر نیز در کشورهایی مثل سوئد،دانمارک،نروژ،انگلستان،اتریش،آلمان ایالت متحده درباره عادات استفاده مردم از پارکها از سال 1950 به بعد انجام شد.
مشخصات فضاهای سبز شهری
منظور از فضای سبز شهری نوعی از سطوح کاربری زمین شهری یا پوشش انسان ساخت است که هم واجد بازدهی اجتماعی و هم واجد بازدهی اکولوژیک باشند. فضای سبز شهری از دیدگاه شهرسازی در بر گیرنده بخشی از سیمای شهر است که از انواع پوشش های تشکیل شده است
