بخشی از مقاله
چکیده
هر اجتماع فرهیخته اي نیاز به مرکزي براي زندگی عمومی خود دارد، مکانی که انسان بتواند براي دیدن مردم و دیده شدن توسط آنها به آنجا برود. ما در فرهنگ سنتی خود، با گره هاي شهري روبرو بوده ایم که عمومی ترین و مردمی ترین فضاها را تشکیل می دادند، مکانی که به تعاملات اجتماعی و توقعات انسان ها از شهرها پاسخگو باشد. برخی از کیفیت هاي محیط شهري نتیجه تعامل میان کنش انسان و فضاي فیزیکی طبیعت هستند. درختان کهنسال به عنوان میراث جاودان یکی از مهمترین قابلیت هاي جذب مخاطب در فضاي شهري و ایجاد حس خاطره انگیزي می باشند. این پژوهش بر آن است که با توجه به شرایط کنونی و لزوم افزایش بعد اجتماعی شهرها، لزوم حفظ درختان کهنسال در گره هاي شهري را یادآوري نماید زیرا منجر به تقویت فضاهاي پاتوق شهري و پایداري این قالب در شهرسازي مدرن می گردد.
نتیجه اي که از این پژوهش حاصل می شود ضرورت دقت و توجه بیشتر مدیران شهري به موضوع حفظ درختان کهنسال می باشد، که در صورت نادیده گرفتن این مهم، خاطره زدایی از بافت هاي تاریخی و ارزشمند را به دنبال خواهد داشت.
در این پژوهش باغ ملی مشهد به عنوان مطالعه موردي در نظر گرفته شده است زیرا عموم مردم خاطره هاي فراوانی در این نقطه از شهر دارند.
روش این نوشتار از نوع توصیفی تحلیلی است و جهت گردآوري اطلاعات از روش مطالعات کتابخانه اي و با استفاده از شیوه پیمایش میدانی - مشاهده، مصاحبه و پرسشنامه - انجام شده است.
.1مقدمه:
محیط شهري براي ساکنان آن نقش ظرف تمامی تجربیات فردي و جمعی را دارد و در این میان ارتباط تجمع خاطره هاي شهرنشینان و عامل زمان موجب ایجاد فضاهاي جمعی، زمینه ساز حضور افراد در سطح شهرشده، فرصت تعاملات و واکنشهاي اجتماعی را فراهم نموده و باعث به وجود آمدن خاطره جمعی مشترك، حس تعلق به فضا، ارتقاء و کنترل کیفیت منظر شهري می شود.
خاطره انگیزي جزء یکی از کیفیات مطلوب فضاي شهري موفق است، به عبارتی قدرت هر فضا در ایجاد فرصت هایی جهت بروز رویدادهایی سرشار از خاطره براي ناظرین، تاثیر بسزایی بر استقبال مردم از آن فضا داشته و موجب افزایش مراجعه کنندگان به فضاي شهري می گردد. فضاهایی که قابلیت گردهمایی شهروندان و گردشگران را در خود داشته باشند فضاهایی زنده و پویا خواهند بود که در تاریخ به یادگار می مانند. با نگاهی به فضاهاي شهري ماندگار در جهان می توان به این مساله اشاره داشت که استفاده از یکی از کیفیت هاي فضاي شهري موفق خاطره وخاطره انگیزي میباشد.
به عبارتی ایجاد هرفضایی باشکل و فرم خاص ورویدادهایی که ممکن است درآن ایجاد شود براي مردم وناظرین آن میتواند سرشار از خاطره باشد و همچنین تاثیر بسزایی براستقبال مردم ازآن فضاداشته وموجب گردهمایی شهروندان می شود فضاهاي کوچک شهري ارتباطی مستقیم با زندگی انسان ها دارد وسرشارازمعنا، واقعیت هاي کالبدي و تجارب انسانی بوده ورابطه عاطفی عمیق با انسان برقرار می کند.
فضاها درشهر دربرگیرنده وقایع و اتفاقات هستند و به حفظ خاطرات کمک می کنند، هر خاطره اي مستقیما به یک فضاي مشخص مربوط می شود، به عبارت دیگرخاطره به پشتوانه فضایی احتیاج دارد. مکان بخشی از فضا است وداراي هویت، ارزش و معنا می باشد ونیز شهر مکان خاطره است، خاطره هایی که از لحظه ي ورود انسان به دنیا شکل می گیرد وبه رابطه انسان با محیط معنا میبخشد.
-1-1 ضرورت انجام تحقیق:
- لزوم خلق و احیاي فضاهاي شهري نظیر پاتوق ها به عنوان بستري براي روابط اجتماعی
- نقش خاطره و مکانهاي خاطر ه انگیز در ایجاد و تحکیم روابط اجتماعی شهروندان و تعاملات چهره به چهره،
- لزوم حفظ مکانهاي خاطر ه انگیز به منظور حفظ هویت شهر و تشخص بخشیدن به آن،
- لزوم حفظ عناصر شاخص و ارزشمند در فضاهاي شهري به منظور ایجاد حس خاطره انگیزي،
- لزوم حفاظت از درختان کهنسال که منجر به حفاظت از تاریخ گذشته می شود و براي آیندگان و استفاده کنندگان امروز ارزش و هویتی وصف ناپذیر دارد.
- نقش با اهمیت مکانهاي خاطر ه انگیز در ایجاد پیوند میان نسلهاي گوناگون و نیز پیوند با گذشته شهر،
- نقش با اهمیت مکانهاي خاطر ه انگیز در ایجاد حس تعلق به شهر و در نتیجه احساس رضایتمندي از زندگی در شهر و...
- نقش با اهمیت خاطرات جمعی شهروندان در بازشناسی و ارتقاي هویت فردي آ نها.
-2 -1پیشینه پژوهش:
اگرچه خاطره انگیزي فضاهاي شهري در مفهوم عام و کل آن قدمتی طولانی و هم پاي تاریخ تمدن انسان دارد، اما پیشینه این بحث در منظر شهري چندان با سابقه نیست.
جین جیکوبز در کتاب" حیات و مرگ شهرهاي بزرگ امریکائی "شهر مدرنیستی را مورد هجوم قرار می دهد، همان نگرانی از نبود حیات مدنی و حیات شهري رخ می نماید که هانري کوکس در کتاب" شهر دنیوي "خود از آن سخن می گوید .لوئیس مامفورد در طرح مسئله مرده شهر و گاد کاتید در "غروب شهرهایش "هرکدام از لحاظ جامعه مدنی، حیات شهر و مرگ شهر سخن می گویند .همگان از شهري یاد می کنند که در آن از محیط عاطفی نشانی نیست، از نظارت اجتماعی اثري پیدا نمی شود و روابط انسانی در آن به حداقل رسیده است.
-3-1 روش تحقیق:
در پژوهش حاضر از روش توصیفی- تحلیلی براي نیل به اهداف بهره برداري شده است. در ابتدا با مطالعه متون مرتبط با هدف پژوهش، ابعاد و معیارهاي لازم براي بررسی تاثیر درختان کهنسال بر افزایش حس خاطره انگیزي در پاتوق هاي شهري استخراج شده و مفاهیم خاطره انگیزي، گره شهري، پاتوق و درختان کهنسال مورد بررسی قرار گرفته اند.
و سرانجام اینکه براي جمع آوري نتایج اصلی به گفته ها و رفتارهاي قابل مشاهده افراد تکیه می کند. از آنجایی که خاطره جمعی داراي ماهیت اجتماعی کالبدي است و مردم مرجع اصلی خاطرا ت جمعی محسوب می شوند، پرداختن به مقوله خاطره بدون توجه به نظرات و خاطرات مردم امکان پذیر نیست. از این رو در پژوهش حاضر و در راستاي جمع آوري داده ها از مطالعه اسنادي، برداشت میدانی، پرسشنامه و مصاحبه هاي ژرفکاوانه استفاده شده است. جامعه آماري در مصاحبه هاي ژرفکاوانه، استفاده کنندگان از پاتوق شهري باغ ملی می باشند که کسبه، ساکنین، مراجعین به میدان - شامل مسافران مقصدي و عبوري - را در هر دو گروه جنسیتی در بر می گیرند .با توجه به ماهیت غالباً کیفی پژوهش، روش نمونه گیري، نمونه گیري غیراحتمالی و هدفمندانه بوده است.
.1 فضاي شهري :
در گذشته فضاهاي شهري نقش بسیار مهمی در زندگی فردي، خانوادگی، محلی و شهري مردم داشت و بسیاري از فعالیت هاي عمومی، جمعی و گروهی در آنها جریان می یافت. به این ترتیب بخشی از فعالیت هاي اجتماعی، گذران فراغت و تبادل اطلاعات و تجربیات از طریق تماس هاي چهره به چهره صورت می پذیرفت. - سلطان زاده، . - 2 :1385 و این فضاهاي شهري - اعم از کوچه ها، خیابان ها، دروازه ها ... - بستر شکل گیري خاطره ها بود.
فضاهاي شهري با فعالیت هاي درونی آن تعریف می شود و همین فعالیت ها و روابط ما بین انسان ها، تصاویر ذهنی و از سوي دیگر خاطره شهري را سبب می گردد. در گذشته به علت نزدیک بودن فضاهاي کار و زندگی و تفریح و گذراندن زندگی به صورت جمعی، ساکنین یک محله هم با یکدیگر احساس تعلق داشتند و این حس به دلیل داشتن خاطرات مشترك در یک فضاي شهري بوده است.
محیط فیزیکی طبیعت ، عنصر عمده سازنده ي فضاي شهري است و نخستین بستري که در آن محیط مصنوع شکل می گیرد. به هر حال، شناسایی و پذیرش تاثیر طبیعت بر کیفیت هاي فیزیکی و اجتماعی فضاي شهري ، نباید با جبر گرایی محیطی اشتباه گرفته شود ، که اصل اولیه اش تاکید بر این نکته است که - - محیط، خط سیر کنش آدمی را کنترل می کند - - . مشخص است که برخی از کیفیت هاي محیط شهري نتایج تعامل میان کنش انسان و فضاي فیزیکی طبیعت هستند. فرآیند هاي اجتماعی ، در طول زمان ،فضاي انسانی را با کنش متقابل با این فضاي طبیعی ، خلق کرده اند. بدین ترتیب ، جنبه هاي ویژه ي فضاي انسانی ، با برهم کنش میان ویژگی هاي فضاي طبیعی و خصیصه اجتماعی مردمی که آن را اشغال و دگرگون کرده اند تعیین می شود - مدنی پور، . - 51: 1387
-1-2 فضاي باز:
در تعریف فضاي باز، فضایی محصور شده توسط توده هاي ساختمانی و عناصر طبیعی است که توسط مردم جهت انجام کارهاي مشخص و یا حتی نامعینی از زندگی روزانه اشغال می شود. یان گل این فعالیت ها را به سه دسته فعالیت هاي ضروري، اختیاري و اجتماعی تقسیم می نماید
عملکرد فضاي باز علاوه بر مسائل محیطی همچون دسترسی به نور خورشید و تهویه طبیعی، واجد کیفیات فرهنگی و اجتماعی نیز هست و باعث تقویت و برقراري روابط اجتماعی در مقیاس همسایگی و محله اي میگردد
این فضا مکملی براي فضاي سبز است و به عنوان تعدیل تراکم ساختمانی و انسانی از اهمیت مخصوصی برخوردار است. فضاهاي باز، ضمن فراهم آوردن موقعیت هایی براي رشد خلاقیت، زمینه معاشرت، تعامل و تقابل اجتماعی، کاربردهایی همچون ایجاد ارتباط، آرامش، تفریح و خاطره انگیزي دارند و در کاهش آلودگی و بهبود محیط زندگی بسیار موثرند. فضاهاي باز مسکونی به نوعی تبلور ماهیت زندگی جمعی هستند - عینی فر، . - 39 :1389 در گذشته، قلب هر محله به فضایی باز تعلق داشت که عمومی ترین و مردمی ترین فضاي محله بود. این میدان بستر مناسبی براي تعاملات و روابط اجتماعی ساکنان محل با یکدیگر بود.
