بخشی از مقاله
چکیده:
هدف از پژوهش حاضر تعیین اثر بخشی درمان شناختی رفتاری بر اضطراب ونگرش های ناکارآمد دانش آموزان بود .در راستای آن از یک طرح آزمایشی به صورت پیش آزمون و پس آزمون استفاده شد
.از این رو درپیش آزمون با استفاده از پرسشنامه اضطراب بک ونگرش های ناکارآمدDAS تعداد 28 نفر از دانش آموزان دختر دبیرستان که دارای اضطراب بالاتر از 35بودند انتخاب ودر دو گروه آزمایش وکنترل به صورت تصادفی جایگزین شدند. برای گروه آزمایش 8 جلسه گروه درمانی شناختی رفتاری برگزار شدوبرروی گروه کنترل روش درمانی اعمال نگردید.پس از پایان دوره درمان مجددا پرسشنامه ها به عنوان پس آزموندر دو گروه اجرا شد.
داده های پژوهش با استفاده از تحلیل کوواریانس وروشt اختلافی مورد تحلیل قرار گرفت ونتایج نشان داد که درمان شناختی رفتاری ،اضطراب و نگرش های کمال گرایانه را به طور معنی داری کاهش می دهد.مبتنی بر این یافته ها می توان نتیجه گرفت که کاربرد درمان شناختی رفتاری ،حائز تلویحات عملی در کاهش نشانه های اضطراب ونگرش های نا کارآمد می باشد
مقدمه
اضطراب به منزله بخشی از زندگی انسان هاست که حد متعادلی از آن در همه افراد وجود دارد و پاسخی سازش یافته برای محرّک های درونی و بیرونی تلقی می شود؛ به گونه ای که اگر نباشد، زندگی عادی انسان را مختل می سازد
اگر اضطراب از حد متعادل فراتر رود، یعنی جنبه مزمن و مداوم بیابد، نه تنها پاسخ سازش یافته نیست؛ بلکه منبع شکست، سازش نایافتگی5 و استیصال6 گسترده ای می شود که فرد را از بخش عمده امکاناتش محروم می کند و باعث اختلال های اضطرابی می شود.
اضطراب فرایندی از خرده نظام های متعامل شامل خرده نظام های شناختی، جسمانی، عاطفی، رفتاری است وتغییرات در یک خرده نظام منجر به تغییر در خرده نظام های دیگر می شود.
جوف 7 ولویت 1997 - به نقل از عاقلی، - 1383 اضطراب را حالتی می داند که شخص در انتظار یک خطر آن را تجربه میکند . لانگ اضطراب را یک ساختار فرضی می داند و بر این باور است که اضطراب از یک فکر یا یک تصور سرچشمه می گیرد و سپس به احساسات واعمال فیزیکی منتقل می شود و نتیجه آن افزایش ضربان قلب، تعریق و تنش است. این سه عامل فکری، بدنی و رفتاری هر کدام می تواند بر دیگری تاثیر بگذارد.
از نظر دیدگاه شناختی نیز اضطراب حاصل نگرشها وباورهای افراد می باشد. بیشتر نظریه پردازان شناختی نگر » باورهای سازش نایافته«8 را ریشه اختلال های اضطرابی می دانند. نظریه ها ی شناختی فرایندهای شناختی را به منزله محور اصلی رفتار، فکر وهیجان تلقی کردند.
الیس معتقد بود پاره ای از افراد باورهای بنیادی غیر منطقی دارند که بر چگونگی تفسیر آنها از رویدادها موثر است و واکنش های هیجانی نامتناسبی را در پی دارد به نظر او بیشتر کسانی که از اختلال های اضطرابی رنج می برند چنین باورهایی دارند - دادستان،. - 1376 در نظریه شناختی مشابهی بک اظهار می کند که افراد مبتلا به اضطراب باورها و نگرش هایی دارند که احساس خطر قریب الوقوع را در آنها پدید می آورد و باعث افزایش اضطراب می شود. یکی از این نگرش های ناکارآمد که سهم عمده ای در اضطراب دارد نگرش های کمال گرایانه است
کمال گرایی به عنوان تمایل پایدار فرد به وضع معیارهای کامل ودست نیافتنی وتلاش برای تحقق آنهاست که با ارزشیابی های انتقادی از عملکرد شخصی همراه است - فراست،مارتن،لهارت و روزنبالت، 1990 هویت وفلت - 1991 - 9، 3 بعد را برای کمال گرایی قائل شده اند. این ابعاد عبارتند از کمال گرایی خود مدار10 - وضع معیارهای بالا و غیر واقع بینانه برای خود - کمال گرایی دیگر مدار - داشتن انتظارات بالا وغیر واقع بینانه درباره دیگران - و کمال گرایی جامعه مدار 11 - باورمبنی بر اینکه دیگران از فرد انتظار کامل بودن دارند و او باید انتظارات آنان را بر آورده سازد - .
ایگان و همکاران - - 2007، در پژوهشی دریافتند که کمال گرایی خودمدار با اضطراب رابطه منفی دارد. در حالی که کمال گرایی دیگر مدار و جامعه مدار پیش بینی کننده خوبی برای اضطراب بوده اند. در زمینه ارتباط نگرش های کمال گرایی و سلامتی شواهد زیادی وجود دارد که نشان می دهد این سازه با جنبه های مختلف ناسازگاری و انواع آسیب های روانشناختی مانند اضطراب و افسردگی ارتباط دارد
متناسب با سبب شناسی این اختلال روش های درمانی مختلفی نیز پیشنهاد شده است درمان هایی نظیر دارو درمانی، روان تحلیل گری و رفتار درمانی، شناخت درمانی و گروه درمانی.
گروه درمانی یا روان درمانی گروهی درمان انتخاب شده است که مزایایی چون صرفه جویی وقت و آموزش مهارت ها و بهبود روابط بین افراد را دارا است. تکنیک های چندی در گروه درمانی مورد استفاده قرار می گیرد که شناخت رفتار درمانی یکی از آنها است. پژوهشها نشان داده اند که درمان شناختی رفتاری برای اختلال های روانی شایعی که شدت خفیف تا متوسط دارند، درمان موثری است. درمان موثر و آسان شناختی رفتاری به درمانگران کمک می کند تا به شیوه آسان، ساختارمند و زمان بندی شده به درمان مراجعین بپردازند.
هدف درمانی اصلی در CBT شناخت ها - افکار/ تصاویر ذهنی - هستند و نظریه شناختی اختلال های هیجانی - آلفورد و بک، - 1997 بر آن است که شناخت ها نقش محوری در ایجاد و تداوم اختلال های هیجانی دارند. علاوه بر این، طبق نظریه شناختی اختلال های مختلف محتواهای شناختی متفاوتی دارند - محتوای شناختی اختصاصی - . ساختارهای شناختی متفاوت اختلال ها منجر به پروتکل های درمانی متفاوتی می شود.
درمان شناختی رفتاری در سالهای اخیر هم در بین بیماران و هم درمانگران محبوبیت زیادی یافته است. از آنجا که درمان شناختی رفتاری، یک درمان کوتاه مدت است معمولاً کم هزینهتر از سایر گزینههای درمانی است. مزایای این روش درمانی از نظر تجربی به اثبات رسیده و نشان داده شده است که به طور موثری به بیماران در غلبه بر انواع گستردهای از رفتارهای ناسازگارانه کمک میکند.
تحقیقات انجام شده توسط - مونات، موهر، آمر1995به نقل از یعقوبی نصر آبادی، - 1382 نشان دادکه درمان شناختی رفتاری برای کاهش اضطراب وافسردگی بیماران بستری دچار افسردگی مفید است. استمنینگ، هوک، تاننبام - - 1994، درمان شناختی رفتاری را بر کاهش اضطراب و افسردگی موثر دانستند.
تحقیقات علیرضایی، اسدی - 1388 - نیز درمان شناختی رفتاری را در کاهش اضطراب دانش آموران دچار اضطراب فراگیر موثر دانستند. دریلینگ - 2002 - ، معتقد است که نظریه شناختی الیس می تواند در تبیین و درمان کمال گرایی موفق باشد، به نظر او با کمک این نظریه می توان صفات کمال گرایانه و همچنین افکار و عواطفی که با آن همراهند را شناسایی نمود.
همچنین درپژوهشی برروی دانش آموزان دارای اضطراب فراگیر که توسط علیرضایی مطلق - - 1388، انجام شد مشخص شد درمان شناختی - رفتاری سبب کاهش اضطراب در دختران نوجوان مبتلا به اختلال اضطراب فراگیر می شود. سوال اصلی پژوهش حاضر این است که آیا درمان شناختی رفتاری بر اضطراب ونگرش های کمال گرایانه دانش آموزان تاثیر می گذارد؟
روش
جامعهی آماری پژوهش را کلیه دانش آموزان مشغول به تحصیل در مقطع اول دبیرستان در مدارس شهر تبریز در سال تحصیلی - 92-91 - تشکیل می دهد. نمونه تحقیق نیز شامل 28 نفراز دانش آموزان مضطرب که نمره اضطرابشان در پرسشنامه اضطراب بک بالاتر از 35 بودند به صورت نمونه گیری خوشه ای انتخاب شد. بدین ترتیب که از بین ناحیه های چندگانه تبریر ناحیه 3 به صورت نمونه گیری خوشه ای انتخاب و از بین مدارس این ناحیه 2 مدرسه دخترانه به شیوه تصادفی انتخاب شده و از بین کلاس های مقطع اول دبیرستان، دانش آموزان5 کلاس پرسشنامه های اضطراب بک ونگرش های ناکارآمد DAS را تکمیل کردند. در بین این دانش آموزان، افرادی که نمره اضطرابشان بالاتر از 35 بودند انتخاب شدند و به صورت تصادفی در دو گروه آزمایش وکنترل قرار گرفتند.
طرح تحقیق، آزمایشی به صورت پیش آزمونB پس آزمون با گروه کنترل می باشد
ابزارهای جمعآوری اطلاعات
-1 پرسشنامه اضطراب بک: پرسشنامه اضطراب بک” یک پرسشنامه ی خودگزارشی، شامل 21 گزینه است که برای اندازه گیری شدت اضطراب در نوجوانان و بزرگسالان تهیه شده است. شیوه امتیاز بندی پاسخ ها به صورت اصلا - - 0، خفیف - 1 - ، متوسط - - 2 و شدید - - 3 است. به این ترتیب دامنه نمره هر فرد از صفر تا 63 می تواند درنوسان باشد. مطالعات انجام شده نشان میدهد که این پرسشنامه از اعتبار و روایی بالایی برخوردار است - روایی0/72وپایایی آن. - 0/83 ضریب همسانی درونی آن با روش باز آزمایی به فاصله یک هفته - - 0/75و همبستگی ماده های آن از0/30 تا 0/076 متغیر است.
مطالعات انجام شده در ایران نشان میدهد که آزمون مورد نظر دارای روایی مناسبی است
محاسبه همبستگی میان طبقه ای بین نمرات آزمون و باز آزمون در جمعیت مضطرب نشان می دهد که پایایی پرسشنامه بک در جمعیت ایرانی - - 0/83 است ،
-2 مقیاس نگرش های ناکارآمد : DAS توسط بک ووایزمن در سال 1978 تنظیم گردیده است، دارای 40 عبارت است که پاسخ دهنده باید باور خود را در مورد آن که شامل موافقت کامل تا مخالفت کامل است در پاسخ نامه مشخص کند. شیوه نمره گذاری DAS به این شکل است که هر پاسخ آن نمره ای از - 1 - کاملا مخالف تا - 7 - کاملا موافق می گیرد. البته در مورد ماده های -30-29-24-17-12-6-2 40-37-35 نمره گذاری ماده ها برعکس سایر موارد می باشد. بنابراین نمره آزمودنی از حداقل40 تا حداکثر 260 می باشد. مطابق تحقیقات به دست آمده میانگین نمرات به دست آمده برای افراد سالم از 119تا128گزارش شده است ونمرات بالاتر نشانگر آسیب پذیری است
روش اجرا:
پس از دریافت مجوز از آموزش وپرورش کل و مراجعه به ناحیه 3 تبریز به دو مدرسه از دبیرستان های دخترانه این ناحیه رفته و بر روی 150 نفر از دانش آموزان کلاس اول دبیرستان پرسشنامه های اضطراب بک و مقیاس نگرش های ناکارآمدDAS اجرا شد و سپس 28 نفر ازدانش آموزان براساس نمره اضطراب بالاتر از - 35 - انتخاب شدند و به دو گروه آزمایش وکنترل تقسیم شدند. جلسات درمان شناختی رفتاری بر روی گروه آزمایش اجرا شد تا تاثیر درمان را بر تغییر نگرش های ناکارآمد کمال گرایی و تغییر میزان اضطراب در گروه آزمایش بررسی شود وگروه کنترل در جلسات شرکت نمی کردند سپس پس آزمون بعد از 3 هفته برروی هر دو گروه اجرا شد. پروتکل هر جلسه روان درمانی گروهی با رویکرد شناختی رفتاری تدوین گردید و به این ترتیب اجرا شد.
جلسه اول: اختلال، برنامه واهداف درمان معرفی شد از شرکت کنندگان خواسته شد که به معرفی خود و هدفشان از شرکت در جلسات بپردازند.
جلسه دوم:آموزش نحوه آشنایی با افکار خود کار - تصویر سازی ذهنی - ایفای نقش -
جلسه سوم:آموزش ارتباط بین افکار، احساس ورفتارو روش پیکان رو به پایین
جلسه چهارم: آشنایی با تحریف های شناختی
جلسه پنجم: اشاره به تغییر پذیری باورها
جلسه ششم : از افراد خواسته شد تا برای باورهای منفی بدیل یا مخالفت ورز بیاورند.
جلسه هفتم:آموزش روش خود تشویقی و خود تنبیهی جلسه هشتم: به دست آوردن بازخورد از شرکت کنندگان در مورد برنامه و به اعضای گروه کمک شد تا برنامه شخصی را ایجاد کردند و از آنها خواسته شد در صورتی که نیاز به مطرح کردن موضوعی در جلسه داشتند آن را بیان کردند و در پایان از اعضا در خواست شد تا پرسشنامه های مربوط به پس آزمون را تکمیل کنند.
یافته ها:
الف: آماره های توصیفی
جهت تحلیل داده های به دست آمده، ابتدا میانگین وانحراف معیار پیش آزمون وپس آزمون دو گروه آزمایش وکنترل در متغیرهای مورد مطالعه محاسبه گردید که داده های مربوط به این بخش در جدول 4-1 ارائه شده است.
جدول:4-1 میانگین وانحراف معیار پیش آزمون وپس آزمون دو گروه آزمایش وکنترل
جدول4- 1 نشان می دهد که میانگین وانحراف معیار گروه آزمایش در پس آزمون نسبت به گروه کنترل کاهش یافته است
ب: تحلیل های استنباطی
در بخش آمار استنباطی ابتدا برای مشخص کردن اینکه از کدام نوع روش آماری - پارامتریک یا غیر پارامتریک - استفاده شود ابتدا شکل توزیع مورد بررسی قرار می گیرد. برای مشخص شدن طبیعی بودن توزیع از روش کالموگراف اسمیرنف استفاده شد ونتایج به دست آمده در جدول 4-2 گزارش شده است
جدول-4-2آزمون کالموگراف اسمیرنف برای مشخص کردن طبیعی بودن توزیع متغیرهای اضطراب و نگرش
جدول 4-2 نشان می دهد که متغیر ها از توزیع طبیعی برخوردارند - . - p>0,05 لذا می توان از آمار پارامتریک تحلیل کوواریانس استفاده کرد.
