بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف تعیین اثربخشی درمان شناختی رفتاری بر میزان اضطراب اجتماعی دانشجویان دختر در سال 1394-95 انجام گردید. روش این پژوهش نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون - پس آزمون با گروه کنترل بود. جامعه آماری این تحقیق را کلیه دانشجویان دختر دانشگاههای شهر تهران تشکیل دادند. از جامعه مذکور، با استفاده از یک فراخوان عمومی، دانشجویانی که بدلیل اضطراب اجتماعی بالا خواهان درمان میباشند را جمعآوری کرده و 30نفر از آنها را برای پژوهش با استفاده از معیارهای پژوهش انتخاب کردیم؛ 30نفر انتخاب شده با استفاده از روش تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل جایگزین شدند.
بدین ترتیب پیشآزمون پرسشنامه اضطراب اجتماعی لاگرکا و لوپز برای هر دو گروه اجرا گردید سپس برای گروه آزمایش درمان شناختی رفتاری اعمال شد ولی برای گروه کنترل هیچگونه مداخله ای اعمال نشد در انتها پس آزمون برای هر دو گروه اجرا شد. داده ها جمع آوری شد و فرضیه تحقیق با استفاده از روش کورایانس مورد بررسی قرار گرفت؛ یافته ها نشان داد که درمان شناختی رفتاری بر کاهش اضطراب اجتماعی دانشجویان دختر دانشگاههای تهران تاثیر مثبت و معنی داری دارد.
مقدمه
اختلال اضطراب اجتماعی یکی از شایعترین اختلالات روانپزشکی در جمعیت دانشجویی است. اضطراب اجتماعی ترسی مشخص و ثابت از شرمنده شدن یا مورد ارزیابی منفی قرارگرفتن در موقعیتهای اجتماعی یا در زمان انجام فعالیتی در حضور دیگران است - دالریمپل و همکاران1، . - 2011 اضطراب اجتماعی تابعی از شرایط و وضعیتهای اجتماعی است که برخی از این موقعیتها برای فرد تولید اضطراب شدید میکند. از جمله میتوان به موقعیتهایی اشاره کرد که فرد مورد ارزیابی و قضاوت دیگران است؛ وضعیتهایی که فرد با افراد غریبه روبه رو میشود، در موقعیتهایی که کانون توجه قرار میگیرد یا اینکه در وضعیتهای معاشرت و هم کلامی با جنس مخالف قرار میگیرد
مطالعات همهگیرشناسی نشان میدهد که این اختلال با شیوع 12/1 درصدی در جمعیت عمومی، چهارمین اختلال روانپزشکی بوده - سادوک و سادوک3، - 2007 و یکی از راجترین اختلالات اضطرابی در نمونههای بالینی است
مبتلایان به اضطراب اجتماعی مشکلات اجتماعی بسیاری داشته و این اختلال اثرات منفی بر عملکرد اجتماعی، تحصیلی، شغلی و سلامت روانی آنها میگذارد - هینریچ و هافمن5، . - 2001 وجود این اختلال بطور معنیداری با درآمد پایین، احتمال پایین کسب مدارج دانشگاهی، احتمال پایین کسب مشاغل اجرایی، فنی یا تخصصی، باروری شغلی و خانگی پایین، ناتوانی فزاینده در روابط خانوادگی، عاشقانه و اجتماعی در ارتباط میباشد
درمان شناختی-رفتاری رشد و توسعه جدیدی در درمان روانشناختی به شمار میآید و در این مدت کم توانسته است علاقه زیادی را در متخصصان بالینی و مشاوران به خود معطوف سازد. سه دلیل عمده برای این علاقه وجود دارد:
1. درمان شناختی-رفتاری، بالعکس سایر شکلهای درمانی، مستقیماً با افکار و احساسات سروکار دارد.
2. درمان شناختی-رفتاری شکافی را که بسیاری از درمانگران، بین روشهای صرفاً رفتاری و نیز رواندرمانیهای پویا احساس میکنند، پر میسازد.
3. این روش درمانی، پایه علمی دارد و قابلیت بیشتری در ارزیابی فعالیتهای بالینی از خود نشان میدهد.
اضطراب اجتماعیمعمولاً جدی گرفته نمیشود یا با اختلالات دیگری مثل افسردگی اشتباه گرفته میشود، نشانه اصلی اختلال اضطراب اجتماعی تنش و اضطراب دایمی و بیش از حد است. - هافمن و لو، 2006، به نقل از طاهری فرد و همکاران، . - 1389 اضطراب اجتماعی همچنین علایم جسمانی متعددی را در برمی گیرد که عبارتاند از: انقباض یا درد ماهیچه، سردرد، تهوع، اسهال، لرزش و کشش عضلات
پژوهشگران با توجه به مدلهای شناختی خصایص عمده ای را که در اختلال اضطراب اجتماعی نقش دارد، ترس افراطی و پایدار از موقعیتهای اجتماعی، اجتناب از این موقعیتها و همچنین ترس از ارزیابی منفی دانستهاند
بنابراین مبتلایان به بیماری اضطراب اجتماعی افکار و باورهای غلطی در ذهن خود دارند که باعث بروز استرس در موقعیتهای اجتماعی میشود. انواع تفکرهای غیر مفید این افراد عبارتاند از خواندن افکار دیگران - دیگران دید منفی نسبت به شخص دارند - ، پیش بینی آینده - اتفاقات ناگواری در آینده رخ خواهد داد - ، بزرگ بینی اتفاقات - اتفاقات بد را خیلی بزرگتر از آنچه که هست میپندارند - و توجه بیش اندازه به رفتار دیگران - آنها فکر میکنند که دیگران رفتار آنها را زیر نظر دارند - . براین اساس، اضطراب اجتماعی به ترس از موقعیتهای اجتماعی اطلاق می شودکه ناشی از ارزیابی منفی و احساس ناکارآمدی در روابط اجتماعی است
نمونهای از افکار این بیماران عبارتاند از “من میدانم این کار را نمیتوانم به درستی انجام دهم” و یا“صدای من خواهد لرزید و من تحقیر خواهم شد.” بیتردید شناسایی و سپس به چالش کشیدن این افکار منفی چه از طریق درمان اصولی و چه بهصورت شخصی راهی مؤثر برای عقب راندن این بیماری و کاهش اثرات آن است
درمانهای مختلف دارویی و غیر دارویی برای مشکلات ناشی از دوره دانشجویی، سن بلوغ و جنسیت دانشجویان طراحی شدهاند و هر کدام برای برخی از جوانب مشکلات مفید تشخیص داده شدهاند. از میان درمانهای غیر دارویی که میتواند مفید باشد، درمان شناختی-رفتاری است.
آموزشهای شناختی-رفتاری به عنوان یکی از درمانهای مطرح برای اختلات روانشناختی و تعارض بین فردی و درون فردی بوده است
این درمانها با ایجاد عوامل و حالت روانی مثبت میتواند نقش مقابلهای، مصونسازی و پیشگیریکننده در برابر بروز بیماریهای مختلف و عوارض ناشی از آنها داشته باشد. هم اکنون در بسیاری از مراکز درمانی کشورهای پیشرفته، راهبردهای درمانی مبتنی بر مفاهیم روانشناختی و رفتاری به عنوان راهبردهای درمانی مؤثر و کارآمد در درمان بسیاری از بیماریها و اختلالات روانی و ارتباطی مورد استفاده قرار میگیرد. این روشها گاهی به عنوان روشهای اختصاصی درمان و گاهی به عنوان روشهای مکمل به کار گرفته میشوند
سنتهای CBT مبتنی بر مفروضههای اثبات گرای منطقی، تجربی، عقلانی، و شناختی هستند - فراسر و همکاران، . - 2007 از دیدگاه شناختی-رفتاری، دور معیوب اضطراب شامل سه عنصر است: - الف - واکنشهای هیجانی - ب - احساسهای بدنی، و - ج - افکار منفی درباره احساسها - سوء تعبیرها -
در درمان شناختی - رفتاری وقتی مراجعی مشکلات روانی - از قبیل خشم، اضطراب، احساس گناه، تعارض و یا ناسازگاری - دارد و در تقلای کنار آمدن با زندگی روزمره و/ یا حوادث استرس زا میباشد، تکنیکها تبدیل به ابزارهای ذی قیمتی برای ایجاد تغییرات در روش اندیشه و واکنش مراجع میگردند، بنابراین به کاهش آشفتگی روانی کمک کرده و سطح مهارتها و اطمینان را جهت کنار آمدن با حوادث استرس زا و دشوار بهبود میبخشند - لام10، . - 2008 پژوهشهای مختلفی در مورد اثربخشی درمان شناختی رفتاری انجام شده است؛ از جمله آنها، دوبسون - 2009 - دریافتند که CBT بطور معناداری علائم افسردگی و اضطراب دختران را کاهش میدهد.
با توجه به آنچه که ذکر شد و اثربخشیهای متنوعی که CBT بر روی اختلالات روانی و ارتباطی دارد، مساله اصلی این پژوهش اینست که آیا درمان شناختی-رفتاری بر اضطراب اجتماعی دانشجویان دختر تأثیر دارد؟
روششناسی پژوهش
در این پژوهش از روش نیمهآزمایشی و طرح پیشآزمون - پسآزمون با گروه کنترل برای اثربخشی CBT بر کاهش اضطراب اجتماعی دانشجویان دختر استفاده شد. جامعه آماری این تحقیق را کلیه دانشجویان دختر دانشگاههای شهر تهران تشکیل دادند.
از جامعه مذکور، با استفاده از یک فراخوان عمومی، دانشجویانی که بدلیل اضطراب اجتماعی بالا خواهان درمان میباشند را جمعآوری کرده و 30نفر از آنها را برای پژوهش با استفاده از معیارهای پژوهش انتخاب کردیم؛ 30نفر انتخاب شده با استفاده از روش تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل جایگزین شدند. گروه آزمایش جهت کاهش اضطراب اجتماعی، طی 10 جلسه تحت درمان شناختی رفتاری قرار گرفت. در پایان پس از برگزاری 10 جلسه، پرسشنامه اضطراب اجتماعی ومجدداً و این بار به عنوان پس آزمون بر روی تمام 30 نفر شرکت کننده در این تحقیق اجرا گردید. سپس با گردآوری اطلاعات از طریق پرسشنامهها، زمینه برای تجزیهوتحلیل دادهها مهیا گشت.
