بخشی از مقاله
خلاصه
از جمله عواملی که به شکل منفی بر عملکرد تحصیلی اثرگذار بوده و اخیرا مطالعاتی را در مدارس و دانشگاهها به خود اختصاص داده است، فرسودگی تحصیلی است. مطالعه حاضر با هدف بررسی تاثیر درمان کوتاه مدت راه حل محور بر کاهش فرسودگی تحصیلی دانشجویان دختر دانشگاه خوارزمی طراحی و انجام شد. پژوهش حاضر در قالب یک مداخله شبه آزمایشی به شیوه پیش آزمون- پس آزمون با گروه کنترل انجام شد.
جامعه مطالعه حاضر را کلیه دانشجویان دختر مقطع کارشناسی دانشکده علوم ریاضی و کامپیوتر دانشگاه خوارزمی در نیمه دوم سال 1395 تشکیل میدادند. 40 نفر از دانشجویان به شیوه در دسترس انتخاب و با جایگزینی تصادفی در گروه های 20 نفره آزمایش و کنترل قرار گرفتند.
ابزار مطالعه پرسشنامه فرسودگی تحصیلی برسو، سالانووا و شافلی - - 2007 بود که قبل و بعد از مداخله توسط دو گروه تکمیل گردید. درمان کوتاه مدت راه حل محور در 6 جلسه 90 دقیقه ای و به شیوه گروهی برای گروه آزمایش ارایه شد، اما گروه کنترل درمانی دریافت نکردند. بعد از اتمام جلسات پس آزمون از هردو گروه بعمل آمد. داده ها توسط آزمون تحلیل کوواریانس در نرم افزار SPSS18 تحلیل شدند.
نتایج تحلیل کوواریانس تک متغیره نشان داد که درمان کوتاه مدت راه حل محور باعث کاهش معنادار فرسودگی تحصیلی و مولفه های آن - خستگی تحصیلی، بی علاقگی تحصیلی و ناکارآمدی تحصیلی - در گروه آزمایش در مرحله پس آزمون شده بود. روان شناسان و مشاوران مدرسه میتوانند از این رویکرد در مشاوره گروهی در مدارس و دانشگاه ها استفاده نمایند.
.1 مقدمه
در سالهای اخیر، متخصصان تعلیم و تربیت و روان شناسان تربیتی، پژوهشهای قابل توجهی را در زمینه عملکرد تحصیلی فراگیران و متغیرهای مرتبط با آنها انجام داده اند که در میان آنها راهبردهای یادگیری ابزارهایی مهم برای توانا ساختن فراگیران در دستیابی به اهداف آموزشی تلقی میشود. یادگیریفراگیران معمولاً به وسیله عملکرد تحصیلی آنها مورد سنجش قرار میگیرد. عوامل متعددی، عملکرد تحصیلی فراگیران را تحت تأثیر قرار میدهد. برخی از این عوامل موجب بهبود عملکرد تحصیلی و برخی دیگر باعث تضعیف عملکرد فراگیران میشوند. از جمله عواملی که به شکل منفی بر عملکرد تحصیلی اثرگذار بوده است واخیراً مطالعاتی را در مدارس و دانشگاه ها به خود اختصاص داده است، فرسودگی تحصیلی است .
نخستین بار روانپزشکی به نام فرویدنبرگر* واژه فرسودگی را بیان نمود. در پی آن نیومن اصطلاح فرسودگی تحصیلی را برای اولین بار مطرح نمود. در حقیقت، این واژه ها به معنای پیدایش نگرش، رفتار و احساس منفی در مقابل فشارهای شدید روانی مرتبط با کار است و این حالت بیش تر در افرادی پدید می آید، که ساعت طولانی از روز را در ارتباط تنگاتنگی با سایر افراد به سر میبرند .[2] فرسودگی تحصیلی؛ احساس بی کفایتی و خستگی ذهنی است که دانشجویان در مقابل استرس مزمن ناشی از فقدان منابع لازم برای انجام وظایف و تکالیف محوله تجربه میکنند .
زنگ، گام و چام [4] فرسودگی تحصیلی را به عنوان احساس خستگی ناشی از تقاضاهای مطالعه، بدبینی و نگرش منفی نسبت به تکالیف مدرسه و احساس بی کفایتی به عنوان دانشجو دانسته اند. فرسودگی تحصیلی در میان دانشجویان به احساس خستگی به دلیل تقاضاها و الزامات تحصیل - خستگی تحصیلی - ، داشتن حسی بدبینانه و بدون علاقه به تکالیف درسی فرد - بی علاقگی تحصیلی - و احساس عدم شایستگی به عنوان یک دانشجو - ناکارآمدی تحصیلی - اشاره دارد .
فرسودگی تحصیلی میتواند منجر به عدم مشارکت وکاهش انرژی لازم برای انجام فعالیت های تحصیلی شود؛ به گونه ای که دانشجویان دچار فرسودگی تحصیلی، انگیزه ای برای شرکت در فعالیتهای کلاسی ندارند و ویژگیهای رفتاری مانند غایب شدن، تأخیر در حضور در کلاس و ترک زود هنگام کلاس را از خود نشان می دهند .[5] بعلاوه این دانشجویان در کلاس به مطالب درسی گوش نداده و در فعالیت های کلاسی گروهی شرکت نمیکنند. آنها اغلب برای کلاس و معلم ارزشی قائل نبوده و برای عملکرد ضعیف تحصیلی خود بهانه تراشی میکنند. در نتیجه حس مسئولیت پذیری و پاسخگویی در برابر عملکرد ضعیف خود در این افراد وجود ندارد .
طبق تحقیقات انجام شده، فرسودگی تحصیلی با نشانههایی مانند خستگی جسمی و ذهنی، ترک مطالعه و افت عملکرد تحصیلی مشخص شده و میتواند با اثرات مخرب فراوان همراه باشد. از جمله این اثرات مخرب میتوان به مشکلات روان تنی مانند اختلالات قلبی-عروقی، خستگی مزمن، سردرد، اختلالات گوارشی، درد عضلانی و شکمی، اختلالات تنفسی و خواب و اختلالات پوستی و قاعدگی، مشکلات رفتاری مانند مصرف الکل و دارو، سوءمصرف دخانیات، غیبت کلاسی و عادات غذایی، و مشکلات هیجانی مانند بی حوصلگی و بی تابی، تحریک پذیری، عدم تمرکز ناشی از اضطراب، افسردگی، عزت نفس پایین و فقدان انگیزه اشاره نمود .
یافته های پژوهشی نشان میدهد که شیوع فرسودگی تحصیلی در مراکز آموزشگاهی رو به افزایش است. به عنوان مثال نتایج پژوهش توکلی زاده می دهد که فراوانی شیوع فرسودگی تحصیلی در دانشگاهها حدود 85 تا 95 درصد می باشد.[8] در بعضی از دانشگاهها، یک چهارم دانشجویان دچار فرسودگی میشوند. در برخی از دانشگاهها نیز فرسودگی تحصیلی، دلیل اصلی ترک تحصیل برخی دانشجویان است .
یکی از مداخلات درمانی کوتاه مدت که میتواند در کاهش فرسودگی تحصیلی دانشجویان موثر واقع شود، درمان کوتاه مدت راه حل محور است. این درمان در اوایل سال 1980 در مرکز خانواده درمانی کوتاه مدت** در میلواکی ایجاد شد. درمان کوتاه مدت راه حل محور توسط دو مددکار اجتماعی به نامهای استیو دیشیزر و اینسو کیم برگ و همکارانشان که میخواستند اثر و تکنیکهای درمانی کوتاه مدت را برای کمک به تغییر مراجعان بررسی کنند، شکل گرفت .
به رغم آنکه تاریخچهدرمان راه حل محور نسبتاً کوتاه است، اما در سالهای اخیر، این رویکرد در میان روان شناسان، مشاوران و متخصصان سلامت روان در سراسر دنیا مشهور و متداول است .[11] درمان کوتاه مدت راه حل محور یک رویکرد غیرآسیب شناختی به درمان است که به جای تمرکز بر مشکلات و بیماریها بر جنبههای مثبت و سالم زندگی تاکید میکند .
در درمان راه حل مدار، تشخیص وجود ندارد، ارتقاء بینش مد نظر نیست و گذشته تحلیل نمی شود. به جای آن، مراجعان را تشویق میکنند که توجه کنند و اعمال متفاوتی انجام دهند. درمانگران راه حل مدار به مراجعان کمک میکنند که در خصوص آنچه می تواند متفاوت باشد، بیندیشند . به محض اینکه یک راه حل شناسایی می شود، مراجع و درمانگر قدم به قدم به طرف آن حرکت میکنند .[13] در این رویکرد افراد جهت تغییر کردن مقاومت نمیکنند. آنها واقعا خواهان تغییرند و کافی است به سادگی تمرکزشان را از وخامت اوضاع به سوی کارهایی که هم اکنون موجب بقا این وخامت میشود، تغییر دهند. کشف و بکارگیری منابع بالقوه مراجعان هدف نهایی درمان راه حل محور است .
در درمان راه حل محور تمرکز بر روی سلامتی مراجع است نه مشکل، بر توانمندیها تمرکز میکند نه ضعفها، و بر مهارتها، منابع و تواناییهای مقابله که در رسیدن به اهداف آینده کمک کننده هستند، تمرکز میکند.[15] فرضیه های پایه درمان راه حل محور، اقدامات و اجرای این مدل را هدایت میکنند. این فرضیات عبارتند از: - 1 تغییر، دایمی و اجتناب ناپذیر است -2 تغییرات کوچک به تغییرات بزرگتر منجر میشود - 3 مراجعین خودشان متخصص هستند - 4 هر انسان شرایطی منحصر به فرد دارد - 5 کاری که افراد انجام می دهند، بر دیگران تاثیر میگذارد - 6 هر مشکلی حداقل یک استثنا دارد و - 7 تغییر از جهات مختلفی اتفاق میافتد
فرایند درمان راه حل محور معمولا شامل پنج مرحله میشود: - 1 ساخت یک مساله و هدف - 2 شناسایی و تقویت استثنائات - 3 مداخلات یا تکالیفی که برای شناسایی و تقویت استثنائات طراحی میشوند - 4 ارزیابی اثربخشی مداخلات و - 5 ارزیابی مجدد مساله و هدف .[17] پژوهشی که در مرکز خانواده درمانیکوتاه مدت انجام شد، موفقیت 80 درصدی درمان کوتاه مدت راه حل محور را در بهبودی مراجعان شش ماه پس از اتمام درمان نشان داد
در مطالعات گوناگونی اثربخشی درمان کوتاه مدت راه حل محور در بهبود مسایل و مشکلات تحصیلی مورد بررسی قرار گرفته است. ردی، تیرومرسی، ویجایالاکشمی و هامزا* در پژوهش خود به بررسی تاثیر درمان کوتاه مدت راه حل محور در بهبود علایم افسردگی یک دختر نوجوان با علایم افسردگی متوسط پرداختند و نشان دادند که پس از جلسات درمان کوتاه مدت راه حل محور علایم افسردگی بهبود یافته بود .
سعادت زاده و خلیلی در پژوهشی تاثیر مشاوره گروهی راه حل محور بر خودتنظیمی و پیشرفت تحصیلی را مورد مطالعه قرار دادند. نتایج پژوهش نشان داد که مشاوره گروهی با رویکرد راه حل محور بطور معناداری باعث بهبود خودتنظیمی و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان دبیرستانی شده بود .
داکی و ساواگی درمان راه حل محور را برای مشکلات هیجانی و تحصیلی دانش آموزان به کار بردند و نتایج حاکی از این بود که این شیوه درمانی در بهبود مشکلات تحصیلی و هیجانی دانش آموزان موثر بوده است .
کوارمی، هلسث، سوران، لاث-هانسن، هاگلند و ناگتیو در مطالعهای به بررسی اثر بخشی رویکرد راه حل محور بر خودکارآمدی کودکان منزوی در مدرسه پرداختند. نتایج حاکی از آن بود که پس از اجرای جلسات گروهی راه حل محور، میزان خودکارآمدی نوجوانان بهبود معناداری پیدا کرده بود. همچنین در پیگیری سه ماهه نیز نتایج از ثبات قابل توجهی برخوردار بود .
فرانکلین، موری و هاپسون در پژوهش خود درمان کوتاه مدت راه حل محور را برای کودکان دارای مشکلات رفتاری در کلاس درس به کار بردند. نتایج پژوهش آنها نشان داد که درمان کوتاه مدت راه حل محور در بهبود مشکلات رفتاری کودکان در محیطه مدرسه موثر بوده است .[23] مروتی اردکانی و افلاکی فرد در پژوهشی تاثیر مشاوره راه حل مدار بر پیشرفت تحصیلی و تاب آوری دانش آموزان را مورد بررسی قرار دادند.
