بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر باهدف مطالعه تأثیر دوستان و خانواده در شروع مصرف سیگار در دانشجویان پسر دانشگاه بوعلی سینا انجام گرفت. روش پژوهش توصیفی بود. جامعه پژوهش شامل کلیه دانشجویان پسر دانشگاه بوعلی سینا همدان در سال 1397 بود. روش پژوهش نمونهگیری در دسترس بود که تعداد 150 نفر دانشجوی مصرفکننده سیگار به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند.
داده ها با استفاده از پرسشنامه علل مصرف سیگار بدست آمد. برای تحلیل دادهها از آمار توصیفی فراوانی و درصد استفاده شد. نتایج نشان داد که علت شروع مصرف سیگار در دانشجویان به ترتیب همراهی با دوستان سیگاری 22/2 درصد، داشتن دوست سیگاری 58 درصد، میزان ارتباط با دوستان سیگاری 44/4 درصد بود. همچنین سیگاری بودن اعضای خانواده 6/4 درصد، مشکلات خانوادگی 4/7 درصد بود. نتایج پژوهش حاکی از بالا بودن تأثیر دوستان مصرفکننده سیگار است، بنابراین توصیه میشود در این دانشگاه مداخلات پیشگیری از مصرف سیگار مبتنی بر فشار دوستان باشد.
مقدمه
سلامتی مفهوم وسیعی داشته و تعریف آن تحت تأثیر عوامل متعددی قرار دارد - لانکستر و استنهوپ4، . - 2008 تعیینکنندههای فراوان و متنوعی بر سلامت افراد جامعه تأثیرگذارند. بررسیهای متعدد نشان داده است که مهمترین عوامل خطر تهدیدکننده سلامتی عبارتنداز: رژیم غذایی نامناسب، بیتحرکی، کمی فعالیت بدنی و مصرف سیگار. کنترل این عوامل خطر تقریباً سبب کاهش حدود 50 درصد از مرگهای زودهنگام میشود. سیگار مادهای مضر برای سلامتی انسان شناختهشده است.
بر اساس گزارش سازمان بهداشت جهانی در حدود پنج میلیون نفر درسال به سیگار مبتلا میشوند که این آمار تا سال 2030 به هشت میلیون نفر میرسد.70 درصد مرگومیرها در کشورهای درحالتوسعه به دلیل مصرف سیگار میباشد - سازمان بهداشت جهانی5، . - 2008 اگرچه اعتیاد به سیگار یکی از معضلات جوامع انسانی است که در تمامی اقشار جامعه، از بیسواد تا تحصیلکرده مشاهده میشود ولی وجود آن در قشر تحصیلکرده، یکی از معضلاتی است که جامعه با آن روبهرو است
استعمال سیگار یکی از عوامل مهم تهدیدکننده سلامتی افرادخصوصاً جوانان بوده و یکی از اولویتهای بهداشت عمومی برای کاهش شیوع مصرف سیگار، پیشگیری از سیگاری شدن جوانان است - قدسی، مختاری لاکه، اسیری، کاظم نژاد، . - 1391 سیگار کشیدن در میان جوانان به علت ماهیت اعتیادآور تنباکو و خطرات بهداشتی مرتبط با استفاده از آن نگرانکننده است - هندرسون1، . - 2008 بررسی میزان سیگار کشیدن در جوانان مهم است زیرا مشخص است که کسانی که زودتر شروع به سیگار کشیدن میکنند بیشتر در معرض خطر سیگاری شدن قرار دارند - جارولید2، - 2004 و شانس کمتری برای موفقیت در ترک سیگار دارند.
دانشجویان در معرض خطر ابتلا به سیگار میباشند، زیرا آنها در معرض دسترسی بیشتر سیگار و ارتباط نزدیکی با همسالان سیگاری هستند. همچنین آنها با چالشهای اجتماعی، عاطفی و آموزشی روبهرو هستند وقتیکه وارد دانشگاه میشوند - خالد عید، سلیم، دالیا احمد3، . - 2014 مصرف سیگار مسبب اکثریت موارد سرطانها ازجمله سرطان ریه، گردن رحم و سرطان کلیه و دیگر خطرات بهداشتی شامل حملات قلبی، سکتهها و سایر بیماریهای قلبی عروقی است
سیگار کشیدن در دوران بارداری با محدودیت رشد جنین، نتایج حاملگی نامطلوب و بیماریهای مزمن بالغ همراه است - پری، مولکاهی و دی فرانکو4، . - 2019 مطالعات در ایران نیز حاکی از این نکته است که شیوع مصرف سیگار در دانشجویان در طول دوران تحصیل روند صعودی دارد. نتایج مطالعه فرا تحلیل که توسط حقدوست - 1392 - انجام شد، پایینترین و بیشترین شیوع مصرف سیگار در دانشجویان پسر را به ترتیب 13/4 و 34/9 درصد در گزارش کرد.
یافتههای پژوهشی اراضی و همکاران - - 1392 نشان داد که استعمال سیگار و قلیان در دانشجویان تربیتبدنی پسر %27/1 و دختر %11/8 و در دانشجویان غیر تربیتبدنی پسر %30/1 و دختر%14/2/ بود. پژوهشی که توسط خالد و همکاران - 2014 - انجام شد دوستان 47,6 - درصد - و پدران 44,4 - درصد - شایعترین الگوی مصرف سیگار بودند.
عوامل زیادی مانند دوستان ناباب، والدین سیگاری، تجربه یک حس خوب، فرهنگ عمومی جامعه و مشکلات روانی و شخصیتی را میتوان بهعنوان دلایل تمایل جوانان به سیگار کشیدن دانست - براتی، رضایی و کریم زاده، . - 1397 گروه دوستان بعد از خانواده، دومین عامل مهم و اساسی است که بیشتری تأثیر را در شکلگیری شخصیت افراد دارد زیرا فرد زمانی جزء گروه دوستان محسوب میشود که ارزشها و هنجارهای پذیرفته شد آنها را بپذیرد و بر اساس آن رفتار کند، در غیر این صورت از طرف آن گروه طرد میشود و درنهایت از گروه اخراج میشود. تأثیر گروه بر فرد به حدی است که برای حرکت خلاف جریان گروه، باید اراده و ایمان بسیار بالایی داشته باشد تا بتواند ارزشها و هنجارهای جمع را نپذیرد یا تغییر دهد.
خیلی از نوجوانان و جوانان به دلیل سازگاری با دوستان و همسالان و همرنگ شدن با آنها در برابر هر تقاضا و خواستهای از آنها تسلیم میشوند. این موارد هنگامی تشدید میشود که هویت خود را از طریق ارتباط بیشتر با گروه تقویت کند. همچنین در دوره نوجوانی نیاز فرد به وابستگی به گروه و تشکیل هویت بر اساس گروه همسالان بیشتر است به همین دلیل احتمال قبول درخواست همسالان برای مصرف سیگار بیشتر است. گروه دوستان از ترفندهای مختلفی برای تحت تأثیر قرار دادن دوستان غیر سیگاری خود برای شروع مصرف سیگار در بین آنان استفاده میکنند. استفاده از کنایه و طعنهزن و استفاده از کلماتی چون " بچه مثبت" ، " بچه سوسول" و " پاستوریزه" سعی در تمسخر آنان دارند و نوجوان و جوان برای فرار از این کنایهها اولین سیگار را تجربه میکنند و به مصرف آن ادامه میدهند
امینالرعایا و همکاران - - 1392 در پژوهش خود نشان دادند که %28/6 از دانشجویان مصرف کننده سیگار، گروه دوستان را عامل مستقیم ترغیب به مصرف سیگار دانستند. در مطالعه رضوی و همکاران - - 1390 کسب آرامش، نارضایتی از زندگی، رفع خستگی، اصرار دوستان و خویشان، بیکاری، وقتگذرانی و سرگرمی، دوری از خانواده، علاقه شخصی و کسب لذت، خودنمایی، اعلام استقلال و تقلید از عوامل گرایش به مصرف سیگار ذکرشده است در این میان نقش دوست در این زمینه بهعنوان یک محرک قوی تشخیص دادهشده است . موسوی و همکاران - - 1382 در مطالعهای عدم ارتباط صمیمانه در خانواده، عدم وجود بزرگسال سالم بهعنوان الگو، استرس خانوادگی زیاد، انگیزههای شغلی ضعیف و آینده مشوش را از علل گرایش به سیگار ذکر کردند.
فلای و همکاران - - 1998 نشان دادند داشتن دوستان سیگاری و داشتن والدین سیگاری پیشبینی کننده تجربه کردن سیگار محسوب میشوند. ارتباط و دوستی با همسالان مبتلابه مصرف سیگار و مواد مخدر عامل مؤثری برای ابتلای جوانان به اعتیاد است. گروه همسالان بهخصوص در شروع مصرف سیگار مؤثر هستند. نوجوانان به تعلق به یک گروه نیازمندند و اغلب پیوستن به گروههایی که سیگار مصرف میکنند بسیار آسان است
سلیمی و همکاران - - 1385 پژوهشی را با عنوان تحقیق کیفی بر علل گرایش نوجوانان ارومیه به سیگار انجام دادند. یافتهها نشان میدهد علل اصلی گرایش نوجوانان به سیگار شامل رفع عصبانیت، کنجکاوی، احساس شخصیت، ترس از طرد از گروه، تأثیر محیط، تقلید، احساس خوشی و نشاط، لجاجت و مخالفت با روشها و سختگیریهای والدین، کمبود محبت در خانواده، عشق زودهنگام، تحریک صحیح ناخواسته از طرف والدین، وجود افراد سیگاری در خانواده، رفع تنهایی، اعتراض به مدیران و مسئولان اجتماعی است.
بیشک نقش خانواده بهعنوان واحد اصلی و عنصر تأثیرگذار بر روابط و خصوصیات ذاتی و اکتسابی اعضاء واضح و تردیدناپذیر است. خانواده تأثیر عمیقی در فرد میگذارد و شخصیت او را پیریزی میکند. خانواده با انتقال ارزشها و تفسیری که از زندگی دارد به زندگی نوجوان معنا میدهد اگر محیط خانواده سالم باشد فرد دارای اعتمادبهنفس، مهر و محبت و احساس مسئولیت میشود.
بررسیهای متعدد نشان داده که اگر فرد موردتوجه خانواده واقع نشود یا از خانواده طرد شود و یا برعکس بیشازحد مورد توجه و حمایت واقع شود آماده کجروی، ناسازگاری و تجاوز به حقوق دیگران خواهد شد. بداخلاقی والدین و نداشتن ارتباط خوب با فرزندان، نظارت کم خانواده ازجمله عوامل محیطی مستعد کننده گرایش افراد در گرایش به سیگار و مواد مخدر است همانگونه که بسیاری از مطالعات نشان میدهند که خانوادههایی که نظارت بهتری بر فرزندان خوددارند بهاحتمال کمتری فرزند آنها به مصرف مواد مخدر روی میآورد
بر اساس پژوهش آقا بخشی - - 1388، 8/68 درصد خانواده جوانان معتاد بعد از 6 ماه متوجه اعتیاد فرزندانشان شدهاند و یا بسیاری از جوانان اولین بار توسط دوستانشان و یا در خیابان و پارتیها با مواد مخدر صنعتی آشنا شدهاند که این امر نشاندهنده کژ کارکردی نهادهایی چون خانواده و دولت است.
بنابراین با توجه به ادبیات پژوهش مبنی بر تأثیر دوستان و خانواده در مصرف سیگار در نوجوانان و جوانان، پژوهش حاضر با هدف مطالعه تأثیر عوامل دوستان و خانواده در شروع مصرف سیگار در دانشجویان پسر دانشگاه بوعلی سینا انجام شد.
روش تحقیق
روش پژوهش از نوع توصیفی است. جامعه پژوهش شامل کلیه دانشجویان پسر دانشگاه بوعلی سینا همدان درسال تحصیلی 97؛98 هستند. روش این پژوهش روش نمونهگیری در دسترس بود که تعداد 150 نفر دانشجوی مصرفکننده سیگار بهعنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند. جهت گردآوری دادهها از پرسشنامه علل شروع مصرف سیگار استفاده شد که سؤالات آن در زمینه؛ الف - اطلاعات جمعیت شناختی؛ سن، میزان تحصیلات، وضعیت تأهل، محل اسکان ب - علل مصرف سیگار؛ علل، سابقه مصرف سیگار، سابقه مصرف در والدین و خانواده بود. برای تحلیل دادهها از آمار توصیفی فراوانی و درصد استفاده شد.
