بخشی از مقاله
چکیده:
نمود فرهنگ هر جامعهای در معماری آن صورت میگیرد، به ویژه فرهنگ عامهی مردم که متاثر از جهانبینی، اقتصاد، ایدئولوژی و جامعه شناسی میباشد و تاثیر مستقیمی در معماریاش دارد. در میان زیر مجموعه های معماری، معماری آرامگاهی از جایگاه ویژهای برخوردار است.
آرامگاه ها جزء مهمترین و واجد ارزشترین بناها در میان مردم شناخته شدهاند. آن هم به دلیل ارتباط تنگاتنگ مردم با افرادی که از دست رفتهاند و به دیار باقی شتافتهاند. اعتقاد به جهان پس از مرگ و ارادت و توجه دوستداران به شخص متوفی باعث شده که معماری آرامگاهی از مقبولیت عام برخوردار بوده و در این راستا فرهنگ خاصی در بین ایرانیان شکل بگیرد. در یک تقسیم بندی کلی بناهای مزبور به دو دستهی سیاسی و مذهبی تقسیم میشوند:
- 1 مجموعه شاهان و سلاطین از جمله مجموعههای سیاسی و مجموعههای شیوخ و متصوفه و مجموعههای خاص شیعی - چه برای امامان و چه برای امامزادگان و دیگر شخصیتهای مهم - .
- 2 مجموعه های آرامگاهی مذهبی که مهمترین دسته ی مجموعه ی آرامگاهی را تشکیل میدهند احتمالا نخستین مجموعه هایی بودند که در ایران دورهی اسلامی برپا شدند.
در این تحقیق سعی شده است تا با روش توصیفی تحلیلی شاخصه های مفهومی آرامگاهها بررسی شده و به تحلیل دو نمونهی آرامگاه بوعلی سینا و باباطاهر پرداخته شود.
.1 مقدمه:
در میان زیر مجموعههای معماری، معماری آرامگاهی از جایگاه ویژهای برخوردار است. توجه به آرامگاه و آرامگاهسازی در دورههای معاصر معلول علاقه و ارادت دوستداران جهت معرفی متوفی به اجتماع و حفظ هویت فرهنگی و ملی میباشد. در فرهنگ ایران احترام به متوفیان و سوگواری به آنها رواج داشته است. با نگاهی دقیقتر به بناهایی که با عنوان آرامگاه و یا مقبره ار آنها نام میبریم بیشتر به این موضوع پی میبریم. وجود فرمها و نقوش مقدس بر روی آرامگاهها، به خصوص آرامگاههای نقش رستم و تخت جمشید دلالت بر بزرگی و عظمت شخص متوفی و تمایز وی با سایر درگذشتگان عادی دارد. فرم چلیپا و نماد فروهر به عنوان نگهبان مقبره همگی دلالتی بر اهمیت آرامگاهها در دوران تاریخ ایران است.
در ادوار مختلف و در مکانهای مختلف با شیوههای تدفینی متفاوتی مواجه می شویم: کسپیان جنازههایشان را طعمه ی پرندگان می ساختند. سکاها مردگان خویش را به همراه خدم و حشم در دخمههایی به صورت تپه به خاک میسپارند. دخمه در زبان فارسی به معنای حفره تنگ و تاریک است. با توجه به رسم در دخمه قرار دادن مردگان توسط سکایان و آتش زدن آنان توسط هندوان، ایرانیان تنها واژه دخمه را حفظ نمودند و وجود گورهای مادی و هخامنشی، به نحوی معرف وجود دخمههاست. اتاقک های تدفینی در دل کوهها در دوران مادها در کردستان و آذربایجان غربی و قسمتی از خاک کنونی عراق، همانند دخمه فخریکا، دخمه فرهاد و شیرین، داودختر، آخور رستم که در دوران هخامنشی در نقش رستم تخت جمشید به اوج خود رسید
در یک تقسیمبندی کلی بناهای مزبور به دو دستهی سیاسی و مذهبی تقسیم میشوند:
- 1 مجموعه شاهان و سلاطین از جمله مجموعههای سیاسی و مجموعههای شیوخ و متصوفه و مجموعههای خاص شیعی - چه برای امامان و چه برای امامزادگان و دیگر شخصیتهای مهم - .
- 2 مجموعههای آرامگاهی مذهبی که مهمترین دستهی مجموعهی آرامگاهی را تشکیل میدهند احتمالا نخستین مجموعههایی بودند که در ایران دورهی اسلامی برپا شدند.
تنها در ایران دورهی اسلامی است که ایجاد مقبرهها و آرامگاهها از چنین پیشینهی طولانی، ویژگیهای معماری منحصر به فرد و تزیینات با شکوه برخوردار است.اینگونه بناها به بناهای برج، گنبد، بقعه و مزار نیز معروف بودهاند. مانند برج رادکان، گنبد قابوس یا بقعه شیخ صفی
گسترش چنین مجموعههایی ارتباط مستقیمی با گسترش مذهب و اعتبار و احترام صاحب مدفن و تقدس و احترام وی دارد، بدین معنا که با گسترش مذهب و اعتبار و احترام صاحب مدفن، به مرور زمان بر حجم و ارزش هنری و معماری بناهای ساخته شده نیز افزوده شده است.
هدف از این تحقیق مروری بر روند شکلگیری و چکونگی تاثیر پذیریهای مفهومی و کالبدی آرامگاه های ایران است. با مطالعهی دو نمونه از این بناها در شهر همدان که آرامگاه بوعلی و بابا طاهر می باشد.
.2 بیان مسئله:
با توجه به اینکه بناهای تدفینی پس از مساجد در شمار بناهای پرکاربرد و مذهبی در معماری قبل و بعد از اسلام در ایران بوده است، لذا بررسی ویژگیهای این بناها از نظر معماری و فرم ساخت میتواند گامی موثر در شناخت هر چه بهتر آنها باشد. از جهت اهمیت پرداختن به این تحقیق میتوان نیاز به شفافسازی در مورد شکلگیری این بناها و عدم وجود مطالعات کافی در این زمینه اشاره کرد. با مشخص کردن این ابهامات می توان به شناخت هرچه بهتر گونههای مختلف و تاثیرات سایر سبکها در این بناها دست یافت.
.3 ضرورت پژوهش:
بناهای آرامگاهی از بناهای با اهمیتی هستند که در طول تاریخ ارزش خود را به شکلهای گوناگون نشان داده است. در معماری این بناهای شاخص در دوران معاصر از معماری تاریخی ایران به خصوص معماری دوران اسلامی و تلفیق آن با معماری مدرن غرب در طرح کالبدی آنها بهره گرفته شده است که این تلفیق معماری حال با گذشته، نگاه پست مدرنیستی معماران در طراحی این بناها را نشان میدهد.
بنابراین ضرورت مییابد که شاخصههای مفهومی و همچنین کالبدی در شکل گیری این بناهای شاخص مورد تحلیل قرار بگیرد تا بتوان پاسخ مناسبی به مسئله طراحی این بناها و بناهای مشابه در آینده را در نظر گرفت.
.4اهداف پژوهش:
در این پژوهش به بررسی پایههای فکری شکل دهندهی معماری آرامگاهی پرداخته و چگونگی تاثیر پذیری این بناها در طول ادوار مختلف از فرهنگ و دین واکاوی خواهم شد.
.5پرسش پژوهش:
.1 عوامل موثر بر شکلگیری آرامگاهها شامل چه مواردی میشود؟
.2 تاثیر پذیری آرامگاه ها از فرهنگ ایرانی و دین اسلام چگونه بوده است؟
.6 روش تحقیق:
این تحقیق به لحاظ محتوا نوعی پژوهش کیفی بشمار می آید که در طول تحقیق یک بررسی تاریخ نگارانه صورت پذیرفته اما اساس پژوهش متکی بر روش تفسیری-تاریخی خواهد بود؛ که رویکرد پژوهش مبتنی بر عوامل اجتماعی، اعتقادی، فرهنگی و تاریخی می باشد. این پژوهش بر اساس اطلاعات کتابخانه ای و تحلیل محتوا انجام شده است. جهت انجام آن از منابع متعدد در زمینه های مختلف تاریخی، اجتماعی، هنری، معماری وفلسفی استفاده شده است.
