بخشی از مقاله
چکیده:
هدف از پژوهش حاضر بررسی جایگاه دوستان، همسالان و خانواده در گرایش به اعتیاد دانشجو است. این پژوهش از نوع پژوهش-های توصیفی- تحلیلی است که به روش پیمایشی انجام شده است. همچنین این پژوهش از نظر هدف، کاربردی است. جامعه آماری پژوهش شامل کلیه دانشجویان شهر کرمان است و نمونهگیری به روش خوشهای چندمرحلهای بوده و تعداد ٍٍّ نفر به عنوان نمونه پژوهش انتخاب شدند. ابزار گردآوری اطلاعات پرسشنامه گرایش به اعتیاد دانشجو است و به منظور تجزیه و تحلیل دادهها از روش آمار توصیفی و استنباطی استفاده شد ه است و دادهها از طریق نرمافزارهای SPSS و AMOS مورد تجزیه و تحلیل قرارگرفتهاند. یافتههای پژوهش نشان داد که عوامل خانواده، فردای و دوستان و همسالان در گرایش دانشجو به اعتیاد اثرگذار است. نتیجه گیری : می توان برای پیشگیری از مصرف، نقش عوامل قانونی، خانوادگی و ممانعت از دسترسی را تقویت کرده و با رو ش های بهبود و ارتقاء اعتماد به نفس از مصرف مواد مخدر جلوگیری کرد.
کلیدواژگان: خانواده،دوستان و همسلان ،دانشجویان، مواد مخدر
مقدمه:
خانواده، در جوامع مختلف دارای تفاوتهای زیادی است، این تفاوتها با توجه به فرهنگ هر جامعه، نوع ارتباطات، سطح استفاده از فناوری و تکنولوژی و... به طور چشمگیری آشکار میشود. خانواده به عنوان اولین و کوچکترین نهاد اجتماعی نقش ویژهای در تربیت فرزندان دارد .کودکان در کانون یک خانواده متولد میشوند و بالطبع زبان، فرهنگ، تربیت، آموزش، ارتباطات اجتماعی، اقتصادی و... را در این خانواده میآموزند. بی شک خانواده بیشترین نقش را در تربیت فرزندان ایفا میکند و همچنین در تعریف اعتیاد پاسخ فیزیولوژیک بدن است به مصرف مکرر مواد اعتیادآور. این وابستگی از طرفی باعث تسکین و آرامش موقت و گاهی تحریک و نشاط گذرا برای فرد می گردد و از طرف دیگر بعد از اتمام این اثرات سبب جستجوی فرد برای یافتن مجدد ماده و وابستگی مداوم به آن میشود.
در این حالت فرد هم از لحاظ جسمی و هم از لحاظ روانی به ماده مخدر وابستگی پیدا میکند و مجبور است به تدریج مقدار ماده مصرفی را افزایش دهدو رفتارهای غلط خانواده میتواند یکی از عوامل تشدید کننده ی ان باشد . دکتر حسن رفیعی اعتیاد را یک مشکل بنهان. سریع التحول و ناشی از عوامل زیستی. روانی. اجتماعی و معنوی می خواند و بیان میکند که متاسفانه تنها در زمینه ی عوامل زیستی شیوع اعتیاد در کشورمان تحقیقات بسیاری انجام شده است و از انجام بژوهشهای بعدی در زمینه ی عوامل روانی و به ویزه عوامل اجتماعی اغفال شده است - گزارش شیعه نیوز-ایسنا - .طبق آمار و سوابق موجود . 10 درصد از فرزندان دارای پدر معتاد قطعا معتاد می شوند و این در حالی است که میزان شیوع اعتیاد در بین فرزندان دارای پدر غیر معتاد تنها 2 درصد است - موسسه ی تحقیقا تی داریوش - .
طی دوره کودکی ، فرد بشدت تحت تأثیر خانواده است اما بتدریج وبا افزایش سن ، نقش افراد خارج از خانواده بخصوص همبازیها و همکلاسها افزایش مییابد و از اهمیت خانواده کاسته میشود . این شرایط با افزایش سن فرد سیر فزاینده مییابد و طی دوره نوجوانی به اوج خود میرسد . دوره نوجوانی به خودی خود یکی از حادترین ادوار زندگی است . در این دوره فشار دوستان و همسالان ممکن است افکار و نوع تربیت خانوادگی او را تحتالشعاع قرار دهد . بسیاری از نوجوانان متعلق به خانوادههای عاری از مواد مخدر ممکن است اولین تجربه استعمال مواد را از دوستان خود فراگیرند - لیاقت َِ - . علاوه براین شرایط ، طی دوره جوانی برای فرد نیازهای جدیدی بوجود می آید . بعنوان مثال نیاز به کسب هویت ازآن جمله است .
چنانچه خانواده و جامعه شرایط لازم برای نیل به هویت فرد را فراهم آورند این نیاز بصورت مناسب برآورده میشود ، درغیر اینصورت فرد برای نیل به هویت و ابراز وجود راههای انحرافی را برمی گزیند، ازجمله این راههای انحرافی عضویت در گروههای کجرو است ، نوجوانی که خواهان تثبیت هویت خود بعنوان عضوی از گروه است با رغبت تام درهمه فعالیتهای گروه شرکت میکند تا وفاداری خود را به گروه ثابت نماید. براساس همین شرایط درحدود َْ % از مددجویانی که بدلیل اعتیاد به کانون اصلاح و تربیت اهواز فرستاده شدهاند مصرف سیگار را از مدرسه و در سنین بین ٌُ - ٌٍ سالگی آغاز کردهاند - مرکز جرمشناسی اداره کل زندانهای استان خوزستان : ٌِ - .
مواد مخدردرکنار فقر و ازدیاد جمعیت جزء معضلات جامعهجهانی میباشند . ازآنجا که اعتیاد در سطح کشورمان نیز یکی از مشکلات عمده بشمار میرود ، محقق به منظور روشن نمودن ابعاد این معضل بعنوان زمینهای برای محدود کردن بحران اعتیاد اقدام به بررسی یکی از عوامل گرایش به اعتیاد نمود. عاملی که در مطالعات متعدد بر دخالت آن در این زمینه صحه گذاشته شده است و چیزی جز دوست ناباب نیست.مطالعات متعددی در زمینه سبب شناسی پدیده اعتیاد بعمل آمده و محققان عوامل مختلفی را در ارتباط با شیوع اعتیاد معرفی نمودهاند . یکی از یافتههای ثابت تحقیقات نقش عمده دوستان و همسالان درکشیده شدن به اعتیاد است . درپی به این تحقیقات اشاره میشود .
دوستان و معاشران و بطورکلی همسالان در سالهای جوانی نقش مهمی در کشیده شدن فرد به اعتیاد دارند - اورنگ ٌٌَ : ٌَّْ ، کینیا ٍََ : ٌَّْ نقل از تقوی ٍِْ : ٌَْْ - در تحقیق فرجاد و همکاران - َُ : ٌَُْ - َّ % از نمونه شروع اعتیادرا درنتیجه توصیه دوستان اعلامکردهاند . این میزان بهنسبتی مشابه در تحقیقات دیگرنیزیافت شده است . ًّ % نمونه معتادان موردبررسی عدالتی - ََُ : ٌَْْ - توسط دوستان با مواد مخدر آشنا شدهاند . ٌّ % نمونه مورد بررسی زرگر - ُِ : ٌََْب - دوستان یا همکاران را اولین پیشنهاد دهنده مصرف مواد مخدر عنوان کردهاند . همچنین فرخاک - َّ : ٌََْ - دریافت ُ/ٌّ % معتادان یک نمونهکشوری تحت تأثیر دوستان بهمصرف مواد رویآوردهاند .
چنانکهگفتهشد اینیافته جزء مواردمکرر بوده و در تحقیقات خارج ازکشور نیز به آن اشاره شدهاست . دینز و مارتین - ٌٍُُ نقل از سراج خرمی ّْ : ٌَِْ - دریافتند همه آزمودنی هاییکه در ماه قبل از تحقیق مواد مخدر مصرف کرده بودند ، بصورت غیرقابل تغییر دوستانی معتاد داشتهاند. مطالعات هیوگز - ٌُُِ نقل ازعدالتی َُْ : ٌَْْ - نشان میدهد نقش همسالان در گرایش نوجوانان به مواد حائز اهمیت بسیار است .بنابر شواهد فوق دوستان نقش تعیینکنندهای دربروز اعتیاد دارند ودر مطلب حاضر سعی میشود ضمن شکافتن ابعاد مختلف این معضل ، راهحل هایی برای پیشگیری از آن ارائه شود .
ویژگی دوره جوانی
طی دوره کودکی ، فرد بشدت تحت تأثیر خانواده است اما بتدریج وبا افزایش سن ، نقش افراد خارج از خانواده بخصوص همبازیها و همکلاسها افزایش مییابد و از اهمیت خانواده کاسته میشود . این شرایط با افزایش سن فرد سیر فزاینده مییابد و طی دوره نوجوانی به اوج خود میرسد . دوره نوجوانی به خودی خود یکی از حادترین ادوار زندگی است . در این دوره فشار دوستان و همسالان ممکن است افکار و نوع تربیت خانوادگی او را تحتالشعاع قرار دهد . بسیاری از نوجوانان متعلق به خانوادههای عاری از مواد مخدر ممکن است اولین تجربه استعمال مواد را از دوستان خود فراگیرند - لیاقت َِ : ٌَُْ - . علاوه براین شرایط ، طی دوره جوانی برای فرد نیازهای جدیدی بوجود می آید .
بعنوان مثال نیاز به کسب هویت ازآن جمله است . چنانچه خانواده و جامعه شرایط لازم برای نیل به هویت فرد را فراهم آورند این نیاز بصورت مناسب برآورده میشود ، درغیر اینصورت فرد برای نیل به هویت و ابراز وجود راههای انحرافی را برمی گزیند، ازجمله این راههای انحرافی عضویت در گروههای کجرو است ، نوجوانی که خواهان تثبیت هویت خود بعنوان عضوی از گروه است با رغبت تام درهمه فعالیتهای گروه شرکت میکند تا وفاداری خود را به گروه ثابت نماید. براساس همین شرایط درحدود َْ % از مددجویانی که بدلیل اعتیاد به کانون اصلاح و تربیت اهواز فرستاده شدهاند مصرف سیگار را از مدرسه و در سنین بین ٌُ - ٌٍ سالگی آغاز کردهاند - مرکز جرمشناسی اداره کل زندانهای استان خوزستان : ٌِ - .
شرایط عاطفی
یک موضوع دیگر که با مشکلات خانوادگی مربوط است ، عدم صمیمیت و فقدان رابطه عاطفی بین والدین و فرزندان میباشد . زمانی که نیازهای عاطفی جوان در محیط خانواده برآورده نشود ، او سعی میکند این نیاز را با اتکا بر دوستان حل کند و به اصطلاح - - نگاه به بیرون - - دارد . ازآنجا که فقدان تجربه و هیجان پذیری ازجمله مؤلفههای دوره جوانی است ، دراین جمعهای دوستانه اموری مانند استعمال سیگار ، مواد مخدر و موضوعات جنسی بعنوان نوعی سرگرمی تلقی میشود . بدیهی است که همه افراد با هدف غرق شدن دراین امور وارد محافل دوستانه نمیشوند، ولی گروه از مکانیزم هایی برای یکدست کردن افراد استفاده میکند که همه افراد را ناگزیر به مشارکت دراین فعالیتها یا ترک گروه مینماید .
اصرار در استعمال مواد ، سبک مصرف مشارکتی - که درآن اعضای گروه بصورت دوره مینشینند و به نوبت مواد استعمال میکنند - ، تمسخرکردن افرادیکه ازمشارکت امتناع میکنند یا مخاطب قرار دادن آنان با القابی مانند جوجه، بچهننه، آدم حسابی و . . . ازجمله این مکانیزمها است. همچنین شرایط مزبور سبب کاهش اثر تلاش هایی میشود که در جهت بازپروری معتادین صورت میپذیرد مثلاً. دریک مطالعه معلوم شده است َُ % معتادین سابق بدلیل وجود دوستان معتاد و تحت تأثیر اصرارهای آنان مجدداً به اعتیاد روی آوردهاند - فرجاد ٍِ : ٌَُْ - . البته همین شرایط را با توجه به محیط و برگشت فرد به موقعیتی که نسبت به نشانههای آن شرطی شده و به همین دلیل به مصرف مجدد مواد گرایش مییابد،نیز میتوان تبیین نمود.
