بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر با هدف تعیین تاثیر راهبردهای فراشناختی در بهبود دانش شناختی در درس علوم تجربی دانش آموزان پایه پنجم ابتدایی دختر منطقه پیربکران انجام شد. جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه دانش آموزان دختر پایه پنجم پیربکران بودند. روش تحقیق نیمه آزمایشی بود. در این راستا تحقیق بر روی 30 نفر از دانش آموزان دختر پایه پنجم در سال 1395 اجرا شد.
دانش آموزان به طور تصادفی به دو گروه آزمایش و کنترل تقسیم شدند. آموزش راهبردهای فراشناخت در طول 5 جلسه به گروه آزمایش ارائه شد. ابزار گردآوری اطلاعات شامل پر س شنامه آگاهی های فرا شناختی شراو و دنی سون - - 1994 بود که قبل و بعد از آموزش اجرا گردید. تجزیه و تحلیل داده ها با نرم افزار SPSS22 و با ا ستفاده از تحلیل کوواریانس انجام شد.
یافته ها نشان داد . میانگین نمرات متغیر دانش شناختی در مرحله پس آزمون در دو گروه آزمایش و کنترل تفاوت معنی داری دارد . - P=0/001 - همچنین میزان تأثیر ع ضویت گروهی یا آموزش راهبردهای فراشناختی در بهبود دانش شناختی برابر با 90/8 درصد است
میزان تأثیر عضویت گروهی یا آموزشهای راهبردهای فراشناختی، در بهبود دانش بیانی، دانش روندی و دانش موقعیتی به ترتیب برابر با 23/2، 59/7 و 31 درصد به دست آمد. نتایج این پژوهش نشان داد راهبردهای فراشناختی با آموزش خودکنترلی و خودآموزی توانست تا دانش آموزان را به یادگیرندگان مستقلی تبدیل کند که بتوانند فرایند های شناختی و یادگیری شان را در جهت اهداف تعیین شده ی خود هدایت، نظارت و اصلاح کنند.
.1 مقدمه
درس هایی را که در نظام آموزش و پرورش تدریس می شوند می توان از نظر ماهیت در حوزه های سه گانه طبقه بندی بلوم - شامل حوزه شناختی، حوزه عاطفی و حوزه روانی حرکتی - و طبقات مختلف حوزه شناختی شامل سطوح شش گانه دانش ،درک، کاربست، تجزیه و تحلیل، ترکیب و ارزشیابی جای داد
در حال حاضر، در نظام آموزش و پرورش ایران درس ها به سه دسته کلی طبقه بندی می شوند. دسته ی اول درس هایی که تنها جنبه ی یادگیری صرف در سطح دانش دارند. در این دسته از درس ها دانش آموز باید با به خاطر سپردن مطالب درسی بر آگاهی های خ ود نسبت به جهان پیرامونش بیافزاید. دسته ی دوم درس هایی هستند که دانش آموز را توانا می سازند .درس های حرفه و فن، هنر و ان شاء از این د سته ه ستند. این درس ها جنبه هایی از پرورش - و نه صرفا آموزش - فرد را در بر می گیرند و دسته ی سوم درس هایی را شامل می شود که بیشتر با فهم و درک دانش آموزان سروکار دارند.
دربسیاری از پایه ها ی تحصیلی علوم و ریا ضیات به چنین در سی بدل شده است
اهداف آموزش علوم تجربی1، عمدتا در سه حیطه اهداف دانشی، مهارتی و کاوشگری و حل مساله در حیطه علم و منظور روحیه علمی و توسعه کاوشگری، آفرینندگی و خلاقیت در دانش آموزان است
بر اساس رویکردی که بوسیله آیزنر و والانس - 1979 - 2 در پیشینه مطالعاتی برنامه درسی مطرح شده است و مبتنی بر مطالعه ی فرایندهای شناختی است چنین بیان می کند که در برنامه ی درسی، باید به »مهارت های شناختی3« و کاربردی توجه داشت تا دانش آموزان بتوانند از آن ها در قلمرو فکری و علمی خود ا ستفاده کنند. بر ا ساس این دیدگاه، ر شد و تکامل فرایندهای شناختی از اصلی ترین وظایف مدرسه است.
بنابراین، کارکردهای مدرسه شامل کمک به دانش آموزان در خصوص»یادگیری شیوه ی یادگیری« 4فرا شناخت و فراهم سازی فر صت های لازم برای تقویت مجموعه توانایی های عقلانی دانش آموزان ا ست. برخی از مهم ترین اهداف مدرسه از این دیدگاه، گسترش ویژگی های انسانی، نظیر مهارت ها و علایق یادگیری مادام العمر است که مدرسه باید بر پرورش آن ها تمرکز داشته باشد
برایتر5 نیز از آموزش مهارت های تفکر حمایت کرده است و بیان می دارد که باید مهارت های ا ستدلال کردن، تولید اندی شه، فر ضیه سازی و تفکر نقاد در کانون ا صلی توجه آموزش و پرورش قرار گیرد
در چند دهه ی اخیر مطالعه ی فرا شناخت و تأثیر آن در انجام دادن تکالیف متفاوت مدر سه، مورد توجه پژوه شگران واقع شده ا ست . پیشرفت تحصیلی نه تنها به دانش پایه افراد بستگی دارد، بلکه به عواملی دیگر نظیر آگاهی از راهبردهای گوناگون یادگیری ، چگونگی بهره گیری از این دانش، طی انجام دادن تکالیف نیز مربوط می شود
رشد و گسترش نظام شناختی در ان سان، مجموعه ای از فرایندهای فرا شناختی و نظارتی شکل می گیرد که موجب کارایی، انعطاف پذیری حافظه و یادگیری هدفمند و آگاهانه می شود . به عبارت دیگر مهارت های فراشناختی، آگاهی دهنده عمل می کنند که در طی یادگیری و پردازش اطلاعات مورد استفاده یادگیرنده قرار می گیرند و نیز جریان این پردازش را تسهیل می کنند . به طور کلی، کیفیت حافظه و یادگیری به فراشناخت وابسته است. یافته های جدید به دست آمده در زمینه روانشناسی تربیتی و رواشناسی شناختی، آموزش ابزارهای ارزشمندی را برا ی آموزش و پرورش این مهارت های شناختی فراهم کرده اند تا فرد بتواند به سطح بالاتری از اهداف یادگیری و شناخت برسد
فراشناخت، تفکر درباره ی تفکر است. این ایده که فراگیران درباره ی تفکر خود می اندیشند به زمان افلاطون و ارسطو برمی گردد، اما اصطلاح فراشناخت برای اولین بار در سال1967 توسط فلاول وارد حیطه ی روانشناختی شد. نظریه ی فراشناخت، یکی از رویکردهای غالب در میان انواع نظریه های یادگیری به شمار می آید. در واقع در نظام های آموزشی و پرورشی کشورهای پیشرفته تلاش می گردد برنامه ریزی درسی و طراحی روش های تدریس و نیز تدوین فعالیت های یادگیری بر پایه ی نظریه ی فراشناخت شکل گیرد
در ایران سابقه ی توجه به کارب ست نظریه ی فرا شناخت، نزدیک به یک دهه ا ست که اوج گرفته ا ست. در مورد این که چرا توسعه ی مهارت های فراشناختی اهمیت دارد در ارزیابی مساله، راهبردهای یادگیری برای حل آن، ارزیابی اثربخشی راهبردهای انتخابی و تغییر راهبردها در جهت بهبود بخشی یادگیری، فراشناختی مؤثر و مسؤل است
در راهبردهای یاددهی- یادگیری مبتنی بر نگرش فراشناخت، فکر بیش از حافظه ارزش دارد و معلم تعادلی بین امنیت روانی و آزادی برقرار می سازد تا دانش آموز بتواند ریسک کند. در این روش ،معلم هدایت کننده و تسهیل گر است؛ در حالی که در کلاس غیر فرا شناختی، معلم، مقتدر و در قید و بند زمان گرفتار ا ست و به نیازهای اح سا سی دانش آموزان غیرح ساس ا ست ،همچنان به نظم دادن اطلاعات مقید است
فلاول - 1967 - 7 درباره دانش فراشناختی به سه مؤلفه اشاره کرده است که عبارتند از: اطلاع فرد از نظام شناختی خود، اطلاع فرد از تکلیف، اطلاع فرد از راهبردها
فراشناخت نقش اساسی را در یادگیری موفقیت آمیز ایفا می کند. به منظور بررسی فعالیت فراشناختی و تعیین مؤلفه های مؤثر در تفکر حل مسأله دانش آموزان از طریق کنترل فراشناختی، مطالعه یادگیری موفقیت آمیز دارای اهمیت است. همچنین پژوهش ها نشان می دهند که میان خودآگاهی شناختی و یادگیری ارتباط مثبت وجود دارد و خودآگاهی شناختی لازمه یادگیری است
شراو و دنی سون - 1994 - 1 صحبت از آگاهی فرا شناختی می کنند و آن را م شتمل بر دانش شناخت و تنظیم شناخت می دانند. آن ها دانش شناخت را شامل دانش بیانی2، روشی - 3روش کار - و موقعیتی4 می دانند. دانش بیانی به آگاهی فرد در مورد خودش به عنوان یک یادگیرنده، عوامل مؤثر بر یادگیری و حافظه اش، مهارتها و راهبردها، و منابعی که برای انجام یک تکلیف مورد نیاز است اشاره دارد
روش کار شامل آگاهی و دانش درباره ی فعالیت های گوناگونی ا ست که در هنگام کار باید انجام شود. این نوع دانش به چگونگی انجام کار مربوط می شود، برای مثال، دانش آموز بداند چگونه اطلاعات را مرور کند. دانش موقعیتی آن نوع دان شی ا ست که فرد بداند چرا و چه موقع از یک راهبرد یا یک مهارت در مقای سه با یک راهبرد یا یک مهارت دیگر ا ستفاده کند، برای نمونه، دانستن این که چه موقع به مرور اجمالی بپردازد و چه موقع به پردازش عمیق بپردازد
نقص مهارت های فراشناختی، یکی از عوامل مهم شکست یادگیرندگان در انجام دادن تکالیف است. بسیاری از دانش آموزان دارای نقص فراشناختی هستند، یعنی دانش پایه و موضوعی یک رشته را دارند، اما نمی دانند که از آن دانش چگونه استفاده کنند. همچنین دانش آموزانی که مهارت های فراشناختی بالاتری دارند، نسبت به دیگر دانش آموزان عملکرد بهتری دارند
تحقیقات گوناگونی که درباره ی نقش فرا شناخت در زمینه های مختلف صورت گرفته ا ست، نشان داده است که افراد واجد فعالیت های فراشناختی موفق تر از سایرین هستند
ویژگی های عصر کنونی ایجاب می کند تا برنامه های آموزش علوم تجربی به نحوی سازماندهی گردند که با رشد و بهره گیری از همه ی توانایی های شناختی و شخصیتی دانش آموزان و برخورداری از مزایای علوم و فناوری، توانمندی های لازم را برای رویارویی با تحولات جدید در دانش آموزان ایجاد نمایند
واینستاین و هیوم - 1998 - 7 دریافتند که معلمان می توانن از راه آموزش مهارت های یادگیری و مطالعه راهبردهای فراشناختی به دانش آموزان کمک کنند تا یادگیرندگان موفق تری باشند و در سرنوشت تحصیلی خود نقش فعال تری ایفا کنند. بنابراین می توان راهبردهای فرا شناختی را به دانش آموزان آموزش داد تا به در ستی از آن ا ستفاده کنند و سطح یادگیری خود را بالا ببرند.
یافته های خضرلو - - 2012 نشان داد بین نوع راهبرد یادگیری و عملکرد دانش آموزان همبستگی مثبت و معنی داری وجود دارد. معروفی و همکاران - - 1393 در پژوهشی با عنوان اثربخشی آموزش راهبردهای شناختی و فراشناختی بر پیشرفت تحصیلی درس علوم تجربی به این نتیجه دست یافتند که بین پیشرفت تحصیلی دانش آموزانی که با استفاده از هریک از راهبردهای شناختی و فراشناختی و یا به طور همزمان از هر دو راهبرد در درس علوم آموزش دیده بودند با دانش آموزانی که با این راهبردها آموزش ندیده بودند تفاوت معناداری وجود دارد.
اسیست پرف - 2013 - 8 در پژوهشی تحت عنوان آگاهی های فراشناختی دانش آموزان در کلاس درس علوم دانش آموزان متوسطه نشان دادند که که دانش آموزان در یادگیری م شارکتی آگاهی فرا شناختی در مقای سه با گروه های دیگر نمره بالاتری دریافت کردند. این محققان تو صیه می کنند که یادگیری مشارکتی به طور منظم در کلاس درس به منظور افزایش آگاهی فراشناختی دانش آموزان باعث بالاتر رفتن نمرات درسی می شود.
بنابراین با توجه به این که فرایندها و راهبردهای فراشناختی آموزش پذیرند، بهتر آن است که به دانش آموزان آموزش داده شود که در یادگیری دروس و انجام دادن کارها به صورت فرا شناختی عمل کنند. با عنایت به آنچه ا شاره شد و با توجه به این که تا کنون پژوه شی در این زمینه صورت نپذیرفته ا ست
