بخشی از مقاله
چکیده
امروزه رسانه ها به عنوان یکی از ابزارهای اصلی انتقال و گسترش ارزشهای فرهنگی و اجتماعی، در رفتار کودکان و نوجوانان و تغییر رفتار اجتماعی آنان دارای نقش مهمی است. نظر به اینکه از طرفی حوزههای معرفتی و علمی بسیار وسیع بوده و دارای سرعت چشمگیری از پیشرفت در زمینههای مختلف میباشد و بهکارگیری صرف روشهای تقلیدی و نقل و انتقال دانش توسط نظام رسمی تعلیم و تربیت، مؤثر نبوده و بر تمام ابعاد و جوانب امر پوشش کافی ندارد و از طرف دیگر، استفاده و بهره بردن از دستگاههای اطلاع رسانی و رسانههای گروهی آسان است و دارای توان بالا و امکانات وسیعی در جهت انتشار بین گروههای مختلف مردم میباشد، بنابراین کمک گرفتن از دستگاههای اطلاع رسانی و رسانهها برای استحکام بخشیدن به فرایند تعلیم و تربیت و تعمیق آن در زمینههای مختلف و حوزههای علمی، فنّی و ادبی بیش از پیش ضروری است. هدف پژوهش حاضر بررسی تاثیر رسانه ها بر تربیت و رشد کودکان و نوجوانان می باشد.
.1 مقدمه
امروزه رسانه تعریف گستردهای پیدا کرده است؛ یعنی رسانه مانند گذشته فقط منحصر به تلویزیون و رادیو و روزنامه و مجلّه و کتاب نیست. امروزه رسانههای گروهی به سبب انبوه و فراوان بودنشان به رسانههای فردی تبدیل شدهاند و از طرفی به صورت یک جبههی عظیم فرهنگی درآمدهاند. جبههی فرهنگی، به گستردگی همهی کرات، کشورها، شهرها، کوچهها و خیابانها است. همهی مغزها و اندیشهها جبههی فرهنگی شدهاندعَلَمودارِ جبههی فرهنگی، رسانهها هستند .رسانهها بیشترین فعالیّت را در تربیت جوانان دارند و رسالت اصلیشان در تربیت، در بُعد تربیت شناختی ینی دانش های اجتماعی ، عاطفی، سیاسی و... است. رسانهها میتوانند اخلاق و رفتار اجتماعی و رفتار سیاسی اقتصادی ویژهای را ایجاد کنند و میتوانند اشتهای تحصیلی ایجاد کنند. رسانهها میتوانند سیاست خارجی را جابه کنند و آموزش و پرورش را متحوّل کنند به طوری که حتیدر بسیاری از مواقع بر پدرها و مادرها و مدرسه و کتاب و دفتر و معلّم، در تربیت کودکان و جوانان پیشی میگیرند.
.2 رسانههای ارتباط جمعی
به وسایل انتقال پیام ها از فرستنده یا فرستندگان به مخاطب یا مخاطبان گفته میشود؛ که شامل روزنامه، کتاب، رادیو، تلویزیون، ماهواره، تکنولوژیهای نوین ارتباطات و اطلاعات و اینترنت و... است. این وسایل دارای ویژگیهایی مانند پیامگیران ناآشنا، سرعت عمل زیاد و تکثیر پیام هستند . رسانههای جمعی مانند تلویزیون، فیلم، کتاب و ... نقش بسیار مهمی در القای ارزشهای جامعه به افراد دارند. نگرشها و الگوهای رفتاری ما از اطلاعات داده شده و شیوههای ارایه شده توسط این رسانهها تاثیر میپذیرد. - رابرتسون ، . - 1377 رسانههای همگانی به عنوان یکی از عوامل بسیار مهم اجتماعی کردن مطرح هستند. روزنامه ها، نشریات ادواری، مجلات و به ویژه تلویزیون و رسانههای نوین ماهوارهای و الکترونیکی و دیجیتالی، هر روزه مورد استفاده وسیع گروههای مختلف اجتماعی و از جمله نسل های کودکان، نوجوانان و جوانان قرار می گیرد و نگرش و عقاید آنها را تحت تأثیر قرار میدهد. تحقیقات فراوانی انجام شده است که تأثیر برنامه های رسانهیی را بر نگرشهای کودکان و بزرگسالان تحلیل کردهاند. اگر چه هنوز بیشتر این تحقیقات از نظر استنباط قطعی نیستند. اما نمیتوان انکار کرد که رسانههای جمعی انواع گوناگونی از اطلاعات و محتوا - به ویژه هنجارها و ارزشها - را انتقال میدهند. - گیدنز ،. - 1377 قدرت و اثرات رسانه های جمعی و در رأ س آن ها تلویزیون،سال های بسیاری است که توجه جوامع را به خود جلب کرده است.اعضای خانواده هر یک جداگانه و یا در کنارهم با وسایل ارتباط جمعی مانند تلویزیون مرتبط و پیوسته هستند و حواس خود را به پیام های این رسانه پیوند می زنند.در جریان جامعه پذیری افراد توسط تلویزیون ،هنجارهای گروهی زیر به افراد آموخته می شود :
-1 آداب اجتماعی: شامل غذا خوردن،نشستن،تعارف کردن
-2 شعائر اجتماعی : مناسک دینی ،آداب و تشریفات یک آیین خاص که دارای قدمت و اهمیت فراوان باشد.
-3 اخلاق اجتماعی: رسوم اجتماعی مهمی که جامعه نقض آن ها را سخت ناپسند بشمارد.
-4 مقررات اجتماعی: رسم هایی که جامعه با خواست و آگاهی به وجود می آورد مثل مقررات راهنمایی و رانندگی - آریان پور. - 1375
در نتیجه یادگیری این آموزش ها که جملگی بر اثر امکان یادگیری اجتماعی حاصل از استفاده از رسانه های جمعی است ،شخص با جامعه پیام فرست همنوا و همرنگ شده ،ارزش ها و هنجارهای مذکور را درونی کرده و به نظم جامعه مورد نظر کمک می کند.علاوه بر تلویزیون ،ما در معرض انواع دیگری از وسایل ارتباط جمعی مانند رادیو،فیلم،مجله،روزنامه،کتاب،اینترنت و ماهواره قرار داریم. سوالی که در اینجا مطرح می شود این است که نقش رسانه های جمعی در جامعه پذیری افراد چیست؟همانطور که می دانیم وسایل ارتباط جمعی دارای کارکردهای گوناگونی هستند؛از جمله آموزش،اطلاع رسانی و انسجام دهی، فعالیت های فرهنگی ،آموزشی و تفریحی آموزش : وسایل ارتباط جمعی به لحاظ ویژگی منحصر بفردی که دارند،چنانچه به درستی بکار گرفته شوند ،می اوانند همانند مدرسه و دانشگاه در تربیت و آموزش افراد جامعه به خوبی عمل کنند.رسانه ها حتی از جهاتی نسبت به مدرسه و دانشگاه از امتیازاتی برخوردارند.مدرسه و دانشگاه از آغاز تا پایان محدودیت زمانی دارند ؛یعنی فقط سال هایی چند از حیات کودک یا جوان را به خود مشغول می دارند،اما وسایل ارتباط جمعی بی هیچ محدودیت در تمامی مراحل زندگی با انسان هایند و از آغاز تا پایان عمر را می پوشانند.رسانه های ارتباط جمعی چه مکتوب - روزنامه،مجلات،کتاب و... - و چه غیر مکتوب - رادیو ،تلویزیون،ماهواره و ... - بزرگترین سهم را در راه انتقال میراث فرهنگی و فکری بشریت به عهده گرفتند و تعالی فرهنگ انسانی را موجب می شوند - ساروخانی،. - 1386
اطلاع رسانی و انسجام دهی : وسایل ارتباط جمعی ،مردم را از رویدادهای داخلی و خارجی آگاه می سازند.این گونه وسایل موجب آگاهی سریع مردم از اوضاع یکدیگر و حوادث و رویدادهای جهان می شوند.بنابراین نظام ارتباط جدید عهده دار اداره کردن و سازمان دادن و حفظ رابطه متعادل بین دو نیروی علم و فناوری در جامعه است ،به گونه ای که جامعه با حفظ استمراری و پایداری خود ،توانایی انطباق و دگرگونی را هم داشته باشد - اخترشهر،. - 1386 فعالیت های فرهنگی ،آموزشی و تفریحی : رسانه های گروهی زمینه های تفریح و سرگرمی افراد جامعه را در اوقات فراغت فراهم می آورند.بنابراین بخشی از کارکرد رسانه های گروهی ،تفریح و تفنن برای افراد جامعه است.این گونه برنامه ها نیز ضمن برخورداری از جنبه های تفننی،می توانند با فعالیت های فرهنگی و آموزشی همراه شوند.بنابراین رسانه های جمعی مردم را در برابر جامعه ای که باید به آن مرتبط باشند و به گونه شایسته ای آن را بپذیرند و از ماهیت قواعد و هنجارهای آن شناخت پیدا کنند،مهیا می نمایند و این عمل نیز توسط فرآیند جامعه پذیری صورت می گیرد - همان - .
رسانهها به عنوان فراهم کننده چارچوبهای تجربه برای مخاطبان، نگرشهای کلی فرهنگیای برای تفسیر اطلاعات توسط افراد جامعه در جوامع امروزی ایجاد میکنند. رسانهها شیوههایی را که افراد زندگی اجتماعی را تفسیر کرده، نسبت به آن واکنش نشان میدهند را با کمک نظم دادن به تجربه ما از زندگی اجتماعی، قالب ریزی می کنند. - همان - . بنابراین در جریان جامعه پذیری کودکان و نوجوانان و جوانان، رسانهها نقشی اساسی ایفا میکنند، بدین معنی که ارزشها و هنجارهای خانوادگی و اجتماعی را به نسل جدید انتقال میدهند و آن را درونی میکنند. رسانهها، کارکردها و نقش های متعددی در جامعه برعهده دارند. "دنیس مک کوئیل "در کتاب "مقدمهای بر نظریهی رسانههای جمعی"، ارتباط جمعی را فرآیندی جامعهگستر و رسانهها را میانجی روابط اجتماعی میداند. وی معتقد است، همانطور که از واژه رسانه برمیآید، رسانهای جمعی از چند لحاظ میانجی هستند: یکی اینکه غالباً میان ما به عنوان دریافت کننده و آن بخش از تجربه بالقوهای که خارج از ادراک یا تماس مستقیم ما است، قرار میگیرند؛ دوم ممکن است، میان ما و سایر نهادهایی که با آن سر و کار داریم - قانون، صنعت، دولت و غیره - قرار گیرند؛ سوم امکان دارد پیوندی میان این نهادهای گوناگون ایجاد کنند؛ چهارم رسانهها، مجراهایی هستند که توسط آنها دیگران با ما و ما با دیگران ارتباط برقرار می کنیم و پنجم اینکه غالباً رسانهها با فراهم آوردن اسباب و لوازم، به ادراک ما از سایر گروهها، سازمانها و رویدادها شکل می دهندبه نظر مک کوئیل، "نهاد رسانه به کار تولید، بازتولید وتوزیع معرفت به معنای وسیع آن، یعنی نمادهایی یا مرجعهایی معنی دار و قابل تجربه در جهان اجتماعی اشتغال دارد. این معرفت ما را توانا می سازد تا به تجربه خود معنا ببخشیم، به دریافت های ما از این تجربه نظم و نسق می دهد و ما را یاری می کند تا معرفت های گذشته را محفوظ نگهداریم و به درک امروزین خود استمرار بخشیم" - مک کوئیل،.. - 1382
رسانهها وظیفه انتشار انواع معرفت را برعهده دارند، پس به جای دیگر نهادهای معرفتی - آموزش و پرورش و دانشگاه و... - هم عمل میکنند. رسانهها در یک فضای عمومی فعالیت می کنند، یعنی علی الاصول در دسترس همه اعضای جامعه به صورت باز، داوطلبانه و کم هزینه قرار دارند .رسانهها در مقایسه با سایر نهادهای اجتماعی، بر تعداد بیشتری اثر میگذارد و زمان بیشتری را به خود اختصاص میدهد. "هارولد لاسول "و "چارلز رایت " از جمله پژوهشگرانی هستند که به طور جدی به نقش و کارکرد رسانهها در جامعه توجه کردهاند.
