بخشی از مقاله
هدف از پژوهش حاضر بررسی تأثیر یک دوره تمرینی ذهنآگاهی بر رشد مهارت های حرکتی بنیادی و رشد شناختی کودکان دارای اختلال هماهنگی رشدی می باشد. پژوهش حاضر از نوع تجربی و میدانی بوده که با انجام پیش آزمون- پس آزمون و گمارش تصادفی 15 شرکت کننده در گروه کنترل و 15 نفر در گروه آزمایش، و اعمال متغیر مستقل - تمرین ذهن آگاهی - ، بر روی رشد مهارتهای بنیادی و مهارتهای شناختی کودکان مبتلا به اختلال هماهنگی رشدی اجرا شد. انتخاب آزمودنی ها با استفاده از پرسشنامه اختلال هماهنگی رشدی - - DCD - Q صورت گرفت، متغیرهای حرکتی - نظیر مهارت های جابجایی و دستکاری ، تعادل ایستا، تعادل پویا - و شناختی - نظیر زمان واکنش و زمان تأخیر و زمان کل حل مسئله - قبل و بعد از تمرینات توسط آزمون های معتبر رشد حرکتی درشت - TGMD2 - ، تست تعادل ایستای لک لک، تست تعادل پویایY و آزمون برج لندن - اندازه گیری شد. و پس از 8 جلسه تمرین ذهنآگاهی ، بر اساس راهنمای مداخله، پسآزمون برای بررسی تاثیر تمرین ذهنآگاهی بر گروه آزمایشی، روی کودکان آزمایشی و کنترل به اجرا در آمد. نتایج تحلیل کواریانس، آزمون لون، تی مستقل و همبسته نشان داد تمامی متغیرهای گروه آزمایش از پیش آزمون تا پس آزمون دستخوش تغییرات معنی دار شده است - . - p<0/05 در حالی که این اختلاف میانگین از پیش آزمون تا پس آزمون در گروه کنترل مشاهده نگردید. از آنجایی که تأثیرات مثبت تمرین ورزشی بر کارکرد حسی- حرکتی در کودکان دارای اختلال هماهنگی رشدی مشاهده شد، بنابراین می توان یک دوره تمرین ذهنآگاهی میتواند تبحر حرکتی و عملکرد شناختی را در کودکان دارای اختلال هماهنگی رشدی به صورت معناداری بهبود بخشد. تمرین ذهنآگاهی توانسته تفاوت معناداری بین دو گروه کنترل و تجربی ایجاد کند که نشان دهنده تأثیر مداخله ذهنآگاهی بود. این پژوهش به این نتیجه رسید که ذهنآگاهی میتواند باعث بهبود رشد مهارت های حرکتی بنیادی و رشد شناختی این کودکان شود.
اختلال هماهنگی رشدی یکی از نارسایی های بارز در زمینه رشد مهارت های حرکتی در کودکان سنین پیش دبستان و دبستان است. که در ابتدا به صورت مشکلی در زمینه یادگیری یا داشتن مهار ت هایی که به هماهنگی حرکتی نیاز دارند، آشکار می شود - انجمن روانپزشکی امریکا1 ، - 2013 سایر مشکلات این کودکان که به دو دسته ی جسمانی و حرکتی شامل: آگاهی بدنی پایین، مشکلاتی در انجام حرکات درشت و ظریف، تأخیر در یادگیری مهارت های حرکتی بنیادی و خاص، اختلال در انجام فعالیت هایی که به تغییر مداوم وضعیت بدن نیاز دارد و فعالیت هایی که نیاز به هماهنگی دو طرف بدن دارد؛ و رفتاری شامل: خستگی زودرس، آستانه تحمل ناکامی پایین و اجتناب از بازی تقسیم می شوند مهارت های حرکتی بنیادی به کودکان در حرکات دستکاری در محیط، سازماندهی مهارت های پیچیده الگوهای حرکتی درگیر در ورزش کمک می کند. در مقابل، شکست در رشد و اصلاح مهارت های بنیادی طی سال های پیش از مدرسه و سال های اول مدرسه، اغلب به ناکامی کودکان در رشد مهارت های حرکتی تخصصی و ورزشی در نوجوانی و بزرگسالی منجر می شود اختلال در اجرای مهارتهای بنیادی یکی از اختلالات مشاهده شده در کودکان دارای اختلال هماهنگی رشدی است. بیوتم1 و همکاران - 2012 - در مطالعهای الگوهای فعالیت و عوامل زیستی و خانوادگی در کودکان با و بدون اختلال هماهنگی رشدی را مقایسه کردند و به این نتیجه رسیدند که کودکان مبتلا بهDCD به میزان قابل توجهی غیرفعال تر، با سطح آمادگی جسمانی پایین تر، قدرت عضلانی کمتر، همراه با شاخص توده بدنی - BMI - بالاتر از همسالان خود هستند و آنها در معرض خطر مشکلات سلامتی جدی هستند. خانوادهها به دنبال کاردرمانی و فیزیوتراپی - OT - برای بهبود کودک مبتلا بهDCD و مشکلات حرکتی و عملکردی آنها در طول عمرشان هستند.
یکی از موضوعات جدیدی که نظر متخصصان این حیطه را به خود جلب کرده است، عاملی است که ذهنآگاهی - مایندفولنس - نامیده میشود. ذهنآگاهی را میتوان به عنوان "توجه به شیوه خاص، باهدف، در زمان حال و بدون قضاوت" تعریف کرد - ماردون، ریچارد و مارتینداله، . - 2016 مشخص شده است که آموزش ذهنآگاهی بهعنوان یک نگرش فرعی کارآمد برای آمادهسازی افراد به منظور عملکرد بهینه، روش خوبی محسوب میشود - دپیترلو، کوفمن، گلاس و آرنکوف، . - 2009 روتلن، بیریر، هورواه و هولمفوث - 2016 - نشان دادهاند که. ذهنآگاهی به فرد این امکان را میدهد تا همه اطلاعات داخلی و خارجی را که در حال رخ دادن هستند بررسی کند و این امر این توانایی را به آنها میدهد تا رابطه تغییر یافته را نسبت به واکنشهای عادی تجربه کنند. بنابراین، هدف از پژوهش حاضر بررسی تاثیر مداخله ذهنآگاهی بر رشد مهارت های حرکتی بنیادی و رشد شناختی کودکان دارای اختلال هماهنگی رشدی بود.
.3 روش پژوهش
شرکت کننده پژوهش حاضر از نوع تجربی بوده و به صورت آزمایشی و میدانی انجام گرفته است. طرح تحقیق شامل پیش آزمون-پس آزمون با گروه کنترل و آزمایش تصادفی و اعمال متغیر مستقل 8 - هفته برنامه تمرین ذهنآگاهی - ، بر روی برخی مهارت های بنیادی و رشد مهارت های شناختی مبتلا به اختلال هماهنگی رشدی میباشد. برای ورود افراد به این پژوهش دانش آموزان با مشخصات اختلال هماهنگی رشدی با استفاده از پرسشنامه اختلال هماهنگی رشدی شناسایی و سپس با استفاده آزمون بهره هوشی این کودکان به وسیله آزمون هوش ریون2 رنگی اندازه گیری و کودکانی که از هوش متوسط و بالاتر برخوردار بودند وارد پژوهش شدند. در این پرسشنامه با توجه به جدول ارزیابی - 3 DCD-Q - کودکان 10 تا 11 سال که امتیاز کل آنها به ترتیب 15 تا 46 باشد، تحت عنوان مبتلا یا مستعد ابتلا بهDCD معرفی شدند، همچنین در صورتی که امتیاز کل این کودکان به ترتیب 47 تا 75 باشد، فاقدDCD شناخته شدند - انجمن روانشناسی امریکا ،. - 2013 از بین کودکانی که دچار اختلال هماهنگی رشدی تشخیص داده شدند به قید قرعه کشی30 آزمودنی انتخاب شدند، که پس از انجام پیش آزمون در دو گروه 15 نفری همگن قرار داده شدند.
ابزار
آزمون هوشی ماتریس های پیش رونده ریون رنگی: - CPM - 4 جهت سنجش هوش غیرکلامی کودکان استفاده شد. این آزمون متشکل از 36 سؤال است که به صورت رنگی و برای کودکان 5 تا 11 سال، افراد عقب مانده ذهنی یا جسمی، طراحی شده است. ضریب همبستگی این آزمون با آزمون استنفورد بینه و وکسلر 5 بین 0 /4 تا 0/ 75 شده است و قابلیت اعتبار در سنین بالاتر 0/7تا 0/90 در سنین پایین تر تا حدی کمتر گزارش شده است . - 25 - جهت شناسایی بی نظمی و اختلال هماهنگی رشدی کودکان. پرسشنامه اختلال هماهنگی رشدی : - DCD - Q - در این پرسشنامه از والدین می خواهند که عملکرد حرکتی کودکشان را نسبت به همسالان فرزندشان با استفاده از مقیاس پنج نقطه ای لیکرت مقایسه نمایند. این پرسشنامه شامل پانزده گویه است که هر گروه به سه عامل مجزا تقسیم میشود. عامل اول شامل چند بخش مرتبط با کنترل حرکتی است و در زمان حرکت کودک یا هر شیء دیگر به کار می رود و با عنوان کنترل در حین حرکت شناخته شده است. فاکتور دوم در برگیرنده کمیتهای دستخط و حرکت عالی است و فاکتور سوم در زمینه هماهنگی کلی است. استفاده از این پرسشنامه امکان میدهد که در کمترین زمان ممکن، کودکان دچار اختلال هماهنگی حرکتی را از افرادی که اختلال رشدی دارند غربال کنند و مداخلات درمانی مناسب را در مورد این کودکان به کار گیرند. این پرسشنامه به عنوان ابزاری روا و پایا برای شناسایی اولیه کودکان مبتلا یا مستعد به اختلال هماهنگی رشدی به کار می رود. ضرایب پایایی این سیاهه با روش همسانی درونی - 0/83 - بازآزمایی - 0/93 - و الفای کرونباخ - 0/85 - گزارش شده است . - 26 -
آزمون رشد مهارتهای حرکتی درشت1 ویرایش دوم اولریخ: - 2000 - 2 برای ارزیابی کیفی مهارتهای بنیادی در کودکان از این آزمون استفاده شد این آزمون اولین بار در سال 1985 برای ارزیابی کیفی مهارتهای حرکتی درشت تحلیل قرار گرفت توسط اولریخ تهیه شده و سپس در سال 2000 ویرایش جدید آن را به صورت جامع تر ارائه داد. این آزمون از دو خرده آزمون و هر خرده آزمون از شش مهارت تشکیل شده: خرده آزمون جابجایی3 متشکل از مهارتهای دویدن، یورتمه رفتن، لیلی کردن، جهیدن - گام کشیده - ، پرش طول جفتی و سر خوردن می باشد . خرده آزمون کنترل شیء 4 شامل مهارتهای ضربه به توپ ثابت با دست، دریبل درجا، دریافت توپ، ضربه به توپ ثابت با پا، پرتاب توپ از بالای شانه، غلتاندن توپ از پایین شانه می باشد. روایی این آزمون 96 درصد و پایایی این آزمون در خرده مقیاس جابجایی 85 درصد و در خرده مقیاس کنترل شیء 78 درصد گزارش شده است - اولریخ ،. - 2000 در ایران نیز روایی و پایایی این آزمون توسط مهشید زارع زاده و دکتر فرخی به دست آمده است. بر پایه مطالعات ایشان، ضریب پایایی همسانی درونی برای نمره جابجایی و کنترل شی ء و همچنین نمره مرکب کل به ترتیب0/ 87 ،0/74 ،0/80 گزارش شده است . - 27 - و همچنین از آزمون لک لک به عنوان یک ابزار معمول برای سنجش تعادل ایستا، توسط جانسون و نلسون - 1979 - طراحی شده است - دیلی، . - 2008 در این تحقیق برای ارزیابی تعادل ایستا از شکل اصلاح شده این آزمون استفاده می شد.
آزمون تعادل پویا: آزمودنی با یک پا - پای برتر - در مرکز قرار میگیرد، به طوری که نوک کفش او پشت خط شروع گذاشته می-شود. آزمودنی تلاش میکرد تا جایی که میتواند در جهت قدامی با پای دیگری به بیشترین فاصله دست یابد و سپس بدون اینکه تعادلش را از دست بدهد به حالت طبیعی روی دو پا بر می گردد و در ادامه جهت خلفی-داخلی و بعد جهت خلفی- خارجی انجام میدهد، استفاده شد. قبل از شروع پروتکل تمرینی برای ارزیابی کیفی مهارتهای حرکتی درشت دانش آموزان از آزمون اولریخ استفاده شد گروه تجربی تمرینات خود را که شامل تمرینات ورزشی بود در 24 جلسه انجام دادند و گروه کنترل در طول انجام پژوهش هیچگونه فعالیت ادراکی- حرکتی انجام ندادند. در نهایت بعد از انجام پروتکل تمرینی، آزمون مجدد جهت ارزیابی دو گروه تعادل ایستا، تعادل پویا، آزمون اولریخ و آزمون برج لندن انجام گرفت. ابزار و روش تجزیه وتحلیل اطلاعات: برای بررسی طبیعی بودن توزیع داده ها از آزمون شاپیروویلک؛ برای تعیین اختلاف بین پیش آزمون و پس آزمون هر یک از گروههای تجربی و کنترل از آزمون تحلیل کوواریانس و برای تعیین اختلاف بین گروهی از آزمون لون، تی مستقل و درون گروهی از آزمون تی جفت استفاده گردید. لازم به ذکر است که تجزیه تحلیل دادهها با استفاده از نرم افزار SPSS نسخه 23 در سطح معنی داریP<0/05 انجام شد. شرایط آزمون برای هر دو گروه یکسان در نظر گرفته شد. پس از اجرای آزمونها و ثبت دادهها، اطلاعات کسب شده از شرکتکنندگان ، تجزیه و تحلیل شدند و پس از تجزیه تحلیل فاکتورهای اندازهگیری شده نتایج پژوهش که در بخش بعدی به ان شاره می شود به دست آمد.
روش گردآوری دادهها
مشارکت کودکان مبتلا به اختلال هماهنگی رشدی به صورت داوطلبانه بود به این صورت که هر یک از کودکان مبتلا به اختلال هماهنگی رشدی فرم رضایت آگاهانه شرکت در پژوهش را تکمیل کردند. همچنین به پاسخدهندگان اطمینان داده شد که پاسخ آنها محرمانه شمرده میشود و تنها برای اهداف پژوهشی از آنان بهره گرفته خواهد شد - مارتنز و همکاران، 1990؛ تننباوم، . - 2012 در این پژوهش ابتدا برای تعیین افراد جامعه به مدارس ابتذایی شهر دلفان مراجعه شد و پس از آن با استفاده از مقیاس درجه بندی کانرز - فرم والدین - ، به تشخیص دقیقترکودکان مبنی بر وجود پرسشنامه اختلال هماهنگی رشدی مبادرت شد. پس از تعیین گروه نمونه و تقسیم آن به دو گروه آزمایشی و گواه به صورت همتا شده، از آزمون هوشی ماتریس های پیش رونده ریون رنگی ، پرسشنامه
