بخشی از مقاله
چکیده
امروزه بشر با دور شدن از فطرت خویش و از معیارها و ارزشهای اخلاقی با دست خود تمدنی ساخته است که موجب آلودگی های گسترده زیست محیطی شده است که پی آمدهای زیان باری برای زندگی انسانها، حیوانات، گیاهان و آب و هوا و خاک، گیاهان و جانداران داشته است و امروزه از آن به عنوان یکی از مهم ترین و حادترین مشکل تمدن انسان امروزی نام برده می شود. امروزه فاجعه زیست محیطی چنان عمیق است که انسان اعصر حاضر زندگی فردای بشر و جانداران، گیاهان و محیط زیست را نیز تباه کرده است.
متاسفانه رشد و توسعه صنعتی در کشورهای مختلف بدون توجه به معیارها و ارزشهای اخلاقی و بدون توجه به مسائل زیست محیطی انجام می شود. به همین دلیل است که روز به روز فضای سبز و جنگلهای بیشتری تخریب می شود. در طول تاریخ بویژه در قرن گذشته نشان می دهد مهندسان با اخلاق، افراد ارزشمند و هوشمندی می باشند که دارای قوه ابتکار و خلاقیت می باشند، و با تلاش مستمر خود، در حوزه های مختلف موجب رشد و توسعه اختراعات، فناوریها و نواوریهای بسیاری شده اند.
مهندسانی که از معیارها و ارزشهای اخلاقی و اخلاق مهندسی تبعیت نمی کنند موجب عدم تویعه پایدار و تخریب محیط زیست می شوند. مهندسانی که از اخلاق انسانی و اخلاق مهندسی برخوردار باشند در حفظ محیط زیست کوشا می باشند. آنها با طراحی، و ساخت محصولات و فناوریهای جدید به نیاز های جامعه عصر خود پاسخ داده و موجب رشد و شکوفایی فناوری و توسعه و عمران و آبادانی و رفاه و آسایش بشر و حفظ محیط زیست می باشند. حفاظت و پاسداری از محیط زیست در اسلام و سنت پیامبر اکرم - ص - و امامان معصوم - ع - ، یک تکلیف و وظیفه برای مسلمانان معرفی شده است در این مقاله درباره نقش معیارها و ارزشهای اخلاقی و اخلاق مهندسی در حفظ محیط زیست بحث و بررسی می کند و توصیه هایی برای حفظ محیط زیست ارائه می شود.
-1مقدمه
در طول تاریخ پیوندی ناگسستی میان انسان و طبیعت وجود داشته است ولی متاسفانه این پیوند در عصر تمدن پست مدرن توسط برخی از کشورهای استعمارگر و شرکتها و افراد سود جو گسسته و سست شده است. اکنون تمدنی که بشر با دست خود ساخته است موجب آلودگی های گسترده زیست محیطی شده است که پی آمدهای زیان باری برای زندگی انسانها، حیوانات، گیاهان و آب و هوا و خاک، جانداران و گیاهان شده است و امروزه از آن به عنوان یکی از مهم ترین و حادترین مشکل تمدن انسان امروزی نام برده می شود.
امروزه فاجعه زیست محیطی چنان عمیق است که انسان اعصر حاضر زندگی فردای بشر و جانداران، گیاهان و محیط زیست را نیز تباه کرده است. امروزه قدرت های استعمار گر و کشورهای صنعتی بیشترین سهم را در آسیب رسانی و تخریب محیط زیست دارند. تخریب محیط زیست موجب بوجود آمدن مشکلات بسیاری نظیر باران های اسیدی، تخریب لایه ازون، آلودگی آب های سطحی توسط زباله های صنعتی و مسابقه جنون آمیز تسلیحاتی از نتایج فعالیت بی ضابطه آنان در بهره برداری از محیط زیست است.
اسلام در کلیه شئون زندگی و روابط انسانی دخالت کرده و برای همه آنها مقرراتی وضع نموده است. بدون شک اسلام از طریق قرآن مجید و روایات رسیده از چهارده معصوم - ع در باره آب، زمین، پاکی و ناپاکی، و مسائلی از این قبیل در آیات و احادیث و سایر منابع، احکام زیادی وجود دارد که به کمک آنها می توان مقررات دقیقی برای مسائل محیط زیست بدست آورد. متاسفانه در این مورد از نظر اسلامی آنطوری که لازم هست، توسط پژوهشگران تحقیقات چندانی انجام نشده است. خداوند متعال
در قرآن کریم، بشر را موجودی گرامی شمرده و درباره کرامت وی، در قرآن کریم در سوره اسرا آیه 70میفرماید: به راستی ما فرزندان ادم را گرامی داشتیم و انها را در خشکی و دریا سیر دادیم و از نعمت های پاکیزه روزی بخشیدیم و انها را بر بسیاری از مخلوقات خود برتری دادیم، برتری کامل. تعبیری که درباره انسان در قرآن کریم شده است، درباره هیچ موجود دیگری نشده است .
بطور کلی کرامت انسان، در حقیقت بخاطر خلافت اوست؛ خداوند کریم است پس جانشینِ او نیز کریم و از کرامت برخوردار است.
خداوند متعال درباره خلافت انسان در زمین در سوره بقره آیه 30 می فرماید: و چون پروردگار تو به فرشتگان گفت: من در زمین جانشینی خواهم گماشت. خداوند به انسان متوازن و وارسته مسئولیت خلیفه الهی را عطا نمود و در آیه 31 همان سوره : و خداوند همه نامها - معانی - را به آدم آموخت.
خداوند کریم پس از انتخاب انسان بعنوان جانشین و بعد از فراگیری معارف دینی توسط انسان، مسولیت انسان را که دارای آگاهی، علم و اراده و اختیار و حق انتخاب است را آباد کردن زمین و نجات آن از هر گونه آلودگی، تباهی و فساد می داند. مقصود از زمین، تمام گستره محیط زیست بشر را شامل می شود که شامل آب، هوا، خاک و تمامی موجودات و گیاهان و جمادات را از عمق دریا تا قله کوه ها و اوج آسمان را در برمیگیرد.
بنابراین، یکی ار ویژگیهای خلیفه خدا در زمین حفاظت از محیط ریست و آبادکردن آن و جلوگیری از آلودگی و فساد آن است. بنابراین آن کس که به جای حفاظت از محیط زیست اقدام به آلوده کردن آن می کند، بجای تمیز کردن آب و هوا و حاک آنها را آلوده می کند، به جای آبادانی زمین آنرا تخریب می کند، بجای کاشت نهال، درختان را قطع می کند، به جای حفاظت از جانداران محیط زیست انها را تخریب و به کشتارآنها می پردازد، چنین فردی نه تنها هرگز نمی تواند جانشین خدا باشد، بلکه با عدم اطاعت از دستورات الهی خود را در جبهه دشمنان خدا قرار می دهد.
چنین انسانی محیط زیست، هوا، آب، و خاک را آلوده می نماید و بجای آبادکردن زمین، آن را ویران می کند. پس بایستی از خداوند استغفار کرد و از او آمرزش خواست. و توبه کرد. قرآن مجید در سوره هود آیه 61 می فرماید:
او کسی است که شما را از زمین پدید آورد و در آن شما را استقرار داد. پس، از او امرزش بخواهید، انگاه به درگاه او توبه کنید، که پروردگارم نزدیک - و - اجابت کننده است.
خداوند در آفرینش جهان کلیه عناصر اصلی مورد نیاز زندگی و آرامش بشر را تأمین کرده و استفاده و بهرهبرداری صحیح از آن را جزء حقوق فردی و اجتماعی قرار داده است. همچنین حفاطت و صیانت از آن را به عهده افراد، مردم جامعه، و حاکمان قرار داده است.
خداوند ما را مکلف کرده تا از محیط ریست حفاظت نما ئیم. همه ما، سازمانها و دولت ها مسئول هستیم تا تمامی عوامل موثر در آلایندگی محیط زیست را بشناسیم و اقدامات لازم در جهت جلوگیری از آفت های آن به عمل آوریم. در صورت قصور در این مسئله ما وظیفه دینی خود را انجام نداده ایم. بنابراین ضروریست درباره اصل محیط ریست - اعم از هوا، آب، خاک، جانداران و... - و کیفیت استفاده و بهره برداری از این امانت و نعمت های الهی اطلاع و دانش لازم را داشته باشیم.
همچنین کلیه عوامل موثر در پالایش و نحوه انجام آن را کسب نمائیم و بطور موثری از آن استفاده نمائیم. به طور کلی، همه انبیای الهی به گونه ای در عصر خویش، در ایجاد سرسبزی و حفظ محیط زیست کوشا بوده اند. از نظر اسلام چنانچه فرد یا جامعه ای از عمل فرد یا افراد و یا سازمانهایی متضرر شوند می توانند از راههای مشروع ضرر و زیان خود را از او دریافت دارند.
همینطور در صورتیکه فردی یا افراد و سازمانهایی اقدام به آلوده کردن محیط زیست نمایند، کسانی که محیط زیستشان آلوده شده است می توانند فرد یا افراد و یا سازمانهای آلوده کننده محیط زیستشان را برای کیفر تعقیب کنند. قرآن کریم در سوره قمر آیه 49 می فرماید : یعنی ما هر چیز را به اندازه خلق کردیم . پس هر چیز مقدار و حدودی دارد و بایستی بطور صحیح و درست بهره برداری شود تا نابود و منهدم نگردد. چرا که این ثروتهای طبیعی فقط به نسل فعلی تعلق ندارد . بلکه این اندوخته ها به نسلهای بعد از ما نیز تعلق دارند.
و در سوره هود آیه61میفرماید : یعنی خداوند شما را در زمین خلق کرد و شما را به عمارت و آباد کردن زمین گماشت.
آبادکردن زمین شامل کلیه فعالیتهای آدمی در حرفه ها و رشته های مختلف مهندسی است. آیه االله جوادی آملی در کتاب خود به نام اسلام و محیط زیست می نویسد: "در دین حنیف الهی که در طول تاریخ به راهها و شریعتهای متنوّع برای انبیای الهی تجلّی مییافت شناخت اصول زیستْ محیطی و تحصیل آن و پرهیز از تخریب آن و سعی برای سالم سازی آن، از بارزترین حقوق انسانی و نیز از روشنترین تکالیف بشری به شمار میآید تا نشاط جامعه همراه با سلامت آن و خرّمی افرادْ همراه با صحّت آنان تضمین شود. به همین منظور، دینْ هم از آلوده نمودن هوا، کوی و برزن و اماکن عمومی تحذیر و نهی کرده است و هم اگر چنین رخداد تلخی مشاهده شد، برای بر طرف کردن آن، ترغیب و امر نموده است
