بخشی از مقاله
چکیده
اکنون اخلاق کاربردی بیش از یک قرن است که مورد توجه کشورهای غربی قرار گرفته است. آنها با وجود داشتن نظام اخلاقی، ناچار به تدوین و ایجاد اخلاق کاربردی در حرفه های مختلف شدند. یکی از این حرفه های مهم حرفه مهندسی است. مهندسی دارای رشته های متنوعی می باشد. هر سازمان مهندسی در هر رشته ای بایستی کدها و منشورهای اخلاقی برای خود تدوین و اجرا نماید.
در این مقاله در باره اخلاق مهندسی بحث و بررسی می شود و به این سوال پاسخ داده می شود که چرا نیاز به اخلاق حرفه ای و اخلاق مهندسی اسلامی می باشد. همچنین در باره نظام تفکر ارزشی، چارچوب تفکر ارزشی، نظام ارزشهای اعتقادی و تاثیر فلسفه خلقت تکوینی بر اخلاق مهندسی، شناخت نفکر ارزشی در اسلام، نگرش به تکنولوژی در بینش اسلام، الگوی انسان در طراحی مهندسی و توسعه دانش و تکنولوژی بحث و بررسی می شود.
-1 مقدمه
امروره درس اخلاق کاربردی و اخلاق مهندسی در بسیاری از دانشگاه های معروف امریکا و اروپا برای دانشجویان تدریس می شود. در ایران در حوزه اخلاق کاربردی، علی رغم داشتن منابع غنی اسلامی و داشتن پیشینه تحقیق در برخی حوزه های اخلاق کاریردی، به جز در موارد اندکی نسبت به پانصد سال پیش پیشرفت چندانی نداشته ایم.
اکنون در حوزه های جدیدی مانند اخلاق پژوهشی، اخلاق مهندسی، اخلاق توسعه، اخلاق فناوری، اخلاق ورزش، اخلاق کسب و کار، اخلاق زیستی، اخلاق محیط زیست، که مساله اساسی و مبتلابه بزرگان گذشته ما در قرون گرشته نبوده است ولی مساله اساسی ما در عصرحاظر است و بایستی موضوع تحقیق پژوهشگران ما در عصر حاظر قرار گیرد، زیرا تحقیق مناسبی انجام نشده است. تحقیق و نوشتن اخلاق کاربردی در زمینه های فوق الذکر بایستی با رویکرد اسلامی تدوین شود.
ما در کشور اسلامی ایران بایستی به دنبال اخلاق حرفه ای مبتنی با جهان بینی و ایدئولوژی اسلامی باشیم. معیار ها و ارزشهای ما بایستی اسلامی و منطبق با فطرت اسلامی ما باشد. بنابر این ما نیاز به اخلاق کاربردی اسلامی داریم که با جهان بینی و ایدئولوژی و ارزشهای اسلامی ما منطبق باشد.
امروزه برای ایجاد بستری مناسب جهت توسعه هماهنگ و پایدار پژوهش های علمی و تکنولوژی در چارچوب جهان بینی و اعتقادات و ارزشهای اسلامی، پژوهشگران توسعه علمی و تکنولوژی در کشور مسئولیت خطیری به عهده دارند. دغدغه پرچمداران رشد و شکوفایی همه جانبه و پایدار کشور، سرعت و شتاب دادن به حرکتی است که جامعه اسلامی را به بالاترین قله های عزت و شرف و سربلندی برساند. این حرکت در چارچوب ارزش ها و معیار های ناب اسلامی و اخلاق حرفه ای و مهندسی اسلامی مسیر است و جهت آن در جهتی است که در نهایت به توسعه پایدار و تحقق و پیاده سازی ارزش های فردی و اجتماعی و حرقه ای و مهندسی منجر می شود.
یکی از تلاش های موثر پژوهشگران نظام اسلامی، یافتن راهکارهای مناسب و ورود به مجاری توسعه همه جانبه و پایدار است که بتواند کلیه نیاز های فردی و اجتماعی و معنوی جامعه اسلامی را پاسخگو باشد. شهید مطهری در کتاب عدل الهی برای ساختن جهانی بهتر از جهان فعلی معتقد است که حتما باید از اندیشه های محدود و فکر های کودکانه ای که لایق زندگی محدود یک فرد است صرفنظر کنیم و بطرحی وسیع و بزرگ بیندیشیم. به قول حافظ" فلک را سخت بشکافیم و طرحی نو در اندازیم". این کار مهندسی، کار آسانی نیست
از نظر شهید مطهری اسلام دینی جامع و همه جانبه است. دینی جامعه ساز. انچه را که یک جامعه بدان نیازمند است، اسلام آنرا بعنوان یک واجب کفایی فرض کرده است. علوم و فنونی که بر مسلمانان تحصیل و تحقیق در آنها وا جب است منحصر به علوم اصول و فروع اسلامی و قرآنی نیست، بلکه هر علمی است که جامعه اسلامی نیاز به آن علم و تخصص و اجتهاد در آن را دارد.
بعنوان مثال جامعه اسلامی به پزشک، مهندس، معلم، سیاست، تجارت و انواع فنون و صنایع نیاز دارد؛ و چون پزشکی موقوف به تحصیل علم پزشکی می باشد قهرا علم پزشکی از واجبات کفائی است. همینطور تحصیل علوم مهندسی و انواع فنون اقتصادی، سیاسی، تجاری و صنعتی در عالیترین سطوح ممکن واجب کفایی است. بنابر این همه علوم و فنونی که برای جامعه اسلامی لازم و ضروری است جزء علوم و فنون مفروضه اسلامی و واجب کفایی قرار می گیرد.
بطور کلی طرح توسعه دانش و تکنولوژی یک برنامه و طرح استراتژیک است پس مانند هر طرح استراتژیک دیگر، به نظام ارزشهای اعتقادی و باورهای اسلامی ما بستگی دارد.[3]یکی از مراحل رشد و توسعه علمی و فناوری، مشخص کردن نظام ارزشهای اعتقادی، معیار ها و شاخص های آن است که جزء اعتقادات و باور های یک جامعه درآمده و جهت حرکت ان را مشخص می کند و به آن اعتماد به نفس می دهد.[3] ارزش، به مفهوم این است که چه چیز هایی برای ما معیار و مهم می باشد. به بیان دیگر آنچه برای مامهم می باشد ارزش نامیده می شود. ارزشها به انسان معیار و جهت حرکت او را مشخص و به انسان جهت تحقق آن ها شتاب می دهد. ارزش ها جهت گیری های ما را در هدفگذاریها و تصمیمات استراتژیک مشخص می کند و به انسان جهت تدوین و اجرای موثر اهداف، استراتژی ها و سیاستگذاریها کمک میکند.
ارزشها همان معیارها و اصولی هستند که برای ارزیابی پیامد های بالفعل و بلقوه، و گزینه های پیشنهادی وتصمیم گیریها استفاده می شود. دامنه ارزشها بسیار گسترده است و ازدیدگاه اسلامی تصمیم گیریهای استراتژیک بر اساس ارزش ها، اساسی تراز استراتژیهای موردی وگزینه ای می باشند.[5] تاریخ صدراسلام، آیات الهی وسنت پیامبر - ص - و ائمه اطهار - ع - نشان می دهد که چگونه بایستی بر اساس ارزشها تصمیم گیری کرد و درمشخص کردن اهداف استراتژیک و تصمیم گیریها بر اساس ارزشها عمل نمود. اگرهنگام رویارویی با مسائل و مشکلات و دشواریها، قبل از هر تصمیم گیری و اقدامی, عمیقا به ارزش ها توجه شود، با پیامد های خوبی مواجه می شویم و حتی متوجه مسائلی به مراتب بهتر از مسائل جاری در گذشته می شویم. و زندگی بهتری را برای خود و جامعه ورق می زنیم. روشن است که افراد و جامعه ازطریق تفکر ارزشی در رسیدن به خواسته هاشان موفق تر خواهند بود.
– 2 نظام تفکر ارزشی
شناخت، جهان بینی و ایدئولوژی و معیارها، و ارزش های اخلاقی، اساس تفکر ارزشی است که نشان می دهد چه چیز هایی برای ما مهم و دارای اهمیت می باشند. به زبان دیگر ارزش ها نظامهای اعتقادی خاص فرد و یا جامعه ایست که نشان می دهد چه چیزی در زندگی درست و چه چیزی غلط است. انسانها بر اساس ارزشهای ذهنی و باورهای خود عمل و حرکت می کنند. افراد و جامعه ای که دارای چارچوب فکری ارزشی می باشد، از دید سایر انسانها افرادی موفق تر و مورد توجه و احترام بیشتری قرار می گیرند. بنابر این بایستی نظام فکری و ارزشی خود را بشناسیم و به آن نظم دهیم، و چارچوب و مولفه ها و شاخص های آن را مشخص کنیم.
انسان همانگونه که به ارزشها اعتقاد و به آن باورپیدا می نماید، می تواند بیندیشد. باورهای انسان در هر لحظه به او القاء می کند که چگونه بیندیشد. پس آنچه را انسانی ازانسانهای دیگر و جامعه ای را از جامعه دیگر متمایز می سازد، معیارها و ارزشهای اعتقادی و باورهای اوست. اصولا فرق میان انسانها یا جوامع، فرق بین معیارها و ارزشها و باورهای انهاست. انسان ها و جوامع موفق با ارزشها و باورهای عالی، موفقیت را برای خود و جامعه خود خلق می نمایند. عظمت یک کشور یا یک جامعه را با مجموعه ارزشها و باور های افراد ان جامعه ارزیابی می کنند. اگر بخواهیم ببینیم، در این برهه از زمان کشور عزیزمان ایران، از نظر موفقیت های فرهنگی، سیاسی، اقتصادی، علمی و تکنولوژیکی در کجا قرار دارد، کافی است باورهای 75 میلیون مردم ایران را با هم جمع کنیم، به عددی می رسیم که آن عدد شاخص موفقیت جامعه ایران است.
مجموعه تفکرات نشات گرفته از ارزشها و باور های انسانهاست که کشوری را می سازد. زمانی که ما به ارزشهایی اعتقاد پیدا می کنیم در حقیقت آن ارزش ها جزء باور های ما محسوب می شوند، و رفتار و شخصیت ما را شکل می دهند. ارزشها و باورها مالک و فرمانده و جود ما و ایجاد کننده رفتارهای ما و جامعه هستند. در واقع چارچوبی هستند که فعالیت های ما را در احاطه خود دارند، و انسان بصورت خودآگاه یا ناخودآگاه به آنها عمل می کند. همه ما انسانها دارای باور های مشترکی در باره جهان هستیم که بر اساس حقایق عینی شکل گرفته اند. بعنوان مثال همه ما باور داریم که آتش می سوزاند و زمین بدور خورشید می چرخد، و آب ار دو ملکول هیدروژن و یک ملکول اکسیژن تشکیل شده و آب در 100 درجه به جوش میآید.
با این وجود هر انسانی دارای ارزشهای اعتقادی و باور های زیادی در باره خود، و انسانها و جامعه و هستی است، که به اندازه خاصیت سوزندگی آتش به قطعیت آنها ایمان دارد. اینها نیرو و عامل محرک رفتار های انسان هستند. ارزش ها و باورها به پرسشها و چرا ها جواب می دهند و از طریق ایجاد رابطه علت و معلول و از طریق معنی دادن به ارزشها و باور ها حقانیت و قطعیت خود را ثابت می کنند. انسانها بر اساس ارزش ها و باور های خود پیش داوریهایی در باره انسانها و جوامع دارند؛ و به صورت مطبوع یا نامطبوعی با آنها رفتار می کنند. در عین حال اعمال ما باعث می شود تا آنها هم به شکل خاصی با ما رفتار کنند. باورها می توانند به صورت خلاق، آگاهانه، آفریننده و پیشگویانه عمل نمایند.
اما بعضی افراد و جوامع هستند که مدعی هستند به ارزشها یا باور های خاصی اعتقاد دارند، ولی رفتارشان عکس این موضوع را در جامعه نشان میدهد. در حقیقت، رفتار ها نمایانگر ارزشها و باورها به صورت عملی و اجرایی هستند. به مفهوم دیگر آنها منافقانه به ارزشها و باورهای ادعایی خود باور ندارند، بلکه به آن چیزی اعتقاد دارند که عمل می کنند.
در تفکر ارزشی، جهت تحقق اهداف و اجرای تصمیم گیریهای استراتژیک، لازم است منابع و امکانات را بدرستی تخصیص و بصورت بهینه بکار گرفت و قبل از کاربرد آن ها، چیستی پیامد های مطلوب را به روشنی تعیین نمود، تا در نتیجه حرکت در مسیری باشد که از نظام ارزشی او نشات گرفته باشد، تا گزینه انتخاب شده، تحقق پیامد های مطلوب را تضمین نماید. جهت تدوین و اجرای اهداف، راهبرد ها و سیاستگذاریها، و برنامه ریزی ها ضروریست تا در ابتدا اهداف بنیادی مشخص شود و ازطریق استدلال های منطقی و ساده، سازگاری تحقق آن ها مشخص شود. همچنین لازم است ساز و کارهای نظارت و کنترل مناسب و مستمر را در فرایند اجرای استراتژیهای ارزشی بکار گرفت
