بخشی از مقاله
چکیده
در این پژوهش، از نقاشی به عنوان یک ابزار آموزشی-تصویری در حیطه آموزش و با هدف تعیین میزان اثربخشی روشهای طراحیشده با اشکال هندسی، بر حافظه تصویری کودکان شش تا هفت ساله شهر اصفهان، که در سال 94-95 مشغول به تحصیل بودهاند، است. در بخش کیفی، نگارندگان با استفاده از روشهای نوآورانه و خاص نقاشی، به ابداع تمریناتی با اشکال هندسی پرداختند. میزان فعالیت حافظهتصویری کودکان مورد سنجش واقعگردید؛ در بخش کمی، میزان تغییرات حافظه تصویری، با استفاده از آزمون آندره-ری مورد تحلیل آماری قرار گرفت. برای اجرای این پژوهش، با روش شبهتجربی در قالب یک طرح پیشآزمون-پسآزمون با گروه کنترل، از میان پیشدبستانیهای شهر اصفهان، با انتخاب یک مرکز به صورت نمونه در دسترس، به طور تصادفی سینفر از دختران، مورد پیشآزمون قرارگرفته و به طور تصادفی در دو گروه پانزده نفرهی گواه و آزمایش، تقسیم شدند.
گروه آزمایش به مدت پانزده جلسه یک ساعته تحت مداخله روشهای تمرین با اشکال هندسی، به عنوان متغیرمستقل، قرار گرفت و گروه گواه مداخلهای دریافتنکرد. پس از پایان جلسات آموزشی، هر دو گروه مورد پسآزمون قرارگرفتند تا تاثیر متغیر مستقل بر متغیر وابسته، ادراک تصویری، مشخص گردد. پس از تحلیل دادهها به روش کواریانس تفاوت معنادار بین دو گروه آزمایش و کنترل نشان از اثربخشی روشهای آموزش از طریق نقاشی، بر افزایش حافظه تصویری دختران شش تا هفت سال شهر اصفهان، داشت.
کلمات کلیدی: آموزش هنر، تمرین با اشکال هندسی، نقاشی، حافظه تصویری، دختران شش تا هفت سال.
مقدمه
پیشینه استفاده از هنر، به عنوان ابزار انتقال مفاهیم به دوران زندگی غارنشینی باز میگردد. همچنین کاربرد هنر در جنبه درمانی، در نقاشی های شمنی قبایل آفریقایی و آمریکای جنوبی، قابل انکار نیست. اما در هر زمان و مکان، انتقال مفاهیم به نحوه انتقال تصاویر وابسته است و انتقال تصاویر سبب ساز نحوه ادراک؛ دریافت مفاهیم بعدی به ادراک مفاهیم و تصاویر اولیه از بدو تولد تا دوران بزرگسالی بستگی دارد. آنچه در این مجال مورد بررسی است نحوه مانایی تصاویر و کمک به درک بیشتر دادههای تصویری و تبدیل آن به یافتههای تصویری است. بنا بر این به طور معمول باید از روانشناسی ادراک و هنر به طور توامان بهره گرفت. به کار بستن روانشناسی هنر به شکل امروزی آن شکل توسط فروید آغاز شده و تحلیل روانی و هنر به تدریج از تاثیرات متقابل یکدیگر سود برده اند - توماس و سیلک، . - 1990
این بدان معناست که هنر قابلیتی فراتر از جنبه صرفا هنری خود مییابد و به صورت علمی مدون در خدمت امور دیگری مانند آموزش، پرورش و درمان به کار گرفته شد. در این پژوهش نیز از روش های خاصی از نقاشی، به عنوان یک ابزار آموزشی تصویری استفاده شدهاست و تمرینهایی بر اساس ساختارهای بنیادین اشکال هندسی و کاربرد آن در نقاشی، طراحی شدهاست. برای اجرای این پژوهش به وسیله پیش آزمون و پسآزمونهایی که برگزار شد کاربرد این تمرینها در حیطه آموزش، به عنوان جایگزینی بر سایر روشهای متداول در تقویت حافظه تصویری، مورد سنجش واقع شد؛ سوالی که مطرح میگردد آن است که کدامیک از روشهای نقاشی، میتواند در تقویت حافظه تصویری کودکان موثر باشد؟ در این زمینه مطالعات دیگری نیز صورت گرفته است که هریک به نحوی ابزار آموزشی هنر را مورد مطالعه قرار داده است.
گارتر و میلردر تحقیقی تجربی فعالیت های هنری هشت کودک را مورد بررسی قرار دادند و نتیجه کیفی این پژوهش شش هفتهای که با آزمون فراستیک ارزیابی شد، نشان داد که فعالیت های هنری میتواند رشد آگاهی و مهارتهای دستی کودکانی با ناتوایی یادگیری را نیز افزایش دهد - ویلیامز وود، . - 1977نقاشی در این پژوهش محدود به استفاده از شکلهای هندسی و بنیادین میشود، تعریف اشکال هندسی به معنی شاکله مادی آنها است؛ شکل مادی1 یا هندسه یک شیء را محدوده های مادی آن تعیین می کنند، برای مثال، شکل مادی یک مثلث، شامل ابعاد، اندازه و نوع آن می شود؛ اما برای بررسی شکل مادی، تفاوتی ندارد که این مثلث به کدام جهت قرار دارد، واژگون است یا مایل، در چه فضایی و با چه فاصله ای از سایر اشیا قرار دارد - آرنهایم،. - 1391 خصیصه های دسته دوم، صرفا ظاهر یک شکل مادی را در بر نمی گیرند و به نظر می رسد این دسته با مقولاتی سر و کار دارد که تحلیلی است و مستقیما به چشم نمی آید.
بنابراین می توان گفت دریافتی که افراد، از یک شکل، مثلا همان مثلث، در کنار سایر اشیا و تصاویر دارند متفاوت باشد. در نقطه مقابل شکل مادی، شکل ادراکی2قرار میگیرد که ممکن است با تغییر نحوه جهت گیری فضایی یا محیطی- پیرامونی، به میزان قابل توجهی تغییر کند و اشکال محیطی آنرا تحت تاثیر قرار دهند. چیزی که در هنگام درک یک شکل ادراکی به دست می دهد قابل رویت نیست زیرا این بازی نیروهای بصری است که در نحوه دید هر فرد موثر است - همان - . به نظر میرسد همانطور که یک موجود زنده را نمی توان صرفا با ظاهرش بیان کرد، یک اتفاق تصویری را نیز نمی توان صرفا با اندازه ها درجات و ابعاد هندسه فضایی تشریح کرد چه بسا اتفاقاتی که در مغز رخ میدهد تا به یافته ادراکی دست پیدا شود بسیار پیچیده تر از خود تصویر باشد.
بنابراین شکل ادراکی سبب ساز به دست آمدن یافته ادراکی می شود و این یافته، ظاهرا، شامل تجربه عمومی افراد نسبت به تجربه های زیستی آنها نیز می شود. آنچه اکنون مد نظر است، این است که یافته ادراکی که پس از دیدن یک تصویرشکل میگیرد چگونه در حافظه طبقه بندی میشود و ذخیره میگردد؛ به نحوی که فرد اولا در زمان کمتری به درجه بالاتری از درک تصاویر برسد و ثانیا در زمان کوتاه تری یافته تصویری را به خاطر آورد. در زمینه ادراک تصاویر، تاکنون نظریات متعددی مطرح شده که هر یک، به جنبه ای از ادراک پرداختهاند. با توجه به مطالب ذکر شده متعاقبا هنگامیکه از ادراک بصری سخن می رود ناخودآگاه باید به مقوله حرکت یا تحرک نیز پرداخته شود زیرا بر اساس آموزه های مبانی تجسمی که پایه مدون آن در مدرسه باهاوس1 بنا نهاده شده است اشکال هندسی دارای خاصیت حرکت در تداعی تصویری شان هستند - سلطانعلی،. - 1393 هانری برگسون2 در این باره می گوید: »مطلب از این قرار است که فرم برای ما طرح حرکت به شمار می آید - «برگسون، . - 18:1371
این نقل قول در تائید دیدگاه آرنهایم به انرژی های بصری فرم ها و اشکال اشاره دارد که اشیا را مجموعه نیرو می داند نه صرفا شیء.گودمن 3در تعریف تصویر بازنمایی شده یا همان نقاشی میگوید: »حقیقت آشکار آن است که یک تصویر برای آن که معرف یک شیء باشد، باید نماد آن شیء باشد؛ بهجای آن قرار گیرد و به آن بازگردد. میزان شباهت، هرچقدر هم که باشد، برای برقراری این رابطهی ارجاعی کافینیست. برای ایجاد یک رابطهی ارجاعی، شباهت ضرورتی ندارد. غالبا هرچیزیمیتواند به جای چیز دیگری قرار گیرد - «گودمن،1968:262به نقل از ورستیگن، . - 2013 با توجه به این توضیح تمریناتی طراحی شد که رابطه ارجاعی بین اشکال هندسی و رابطه نمادشناسانه آنها را تعریف کند. نیز با بهره گیری از قابلیت های مختلف اشکال هندسی از اشکال اولیه مربع، دایره و مثلث و اشکال ثانویه و ترکیب ایندو، تمریناتی طراحی شد که در طی جلسات آموزشی با دانش آموزان مطرح شد و آنها به مدت پانزده جلسه یک ساعته و در طی هفت هفته تحت آموزش قرار گرفتند.
مهارتهای پیشرفته ادراک دیداری به کودک یاری میرساند تا اطلاعات مورد مشاهده اش، نظیر اندازه شکل، رنگ و ارتباطات فضایی محیط را درون خود مورد بررسی قرار دهد و عمل ادراک درون ذهن صورت پذیرد. در عمل ادراکی و سازمان یابی ادراکی دو اصل مهم وجود دارد که به عنوان قانون ادراک مطرح میشوند ابتدا قانون سازمان دادن طرحهای متفاوت، به معنی اینکه تحریکات و دریافت های منفرد به شکل یک کل واحد درک میشوند. و دیگری تحلیل طرحها که معمولا به صورت متقابل انجام میگیرد به این معنی که داده های تصویری به جهت تحلیل و ذخیره بهتر تفکیک میشوند - سلیکویتتز،. - 2002برای شناخت و بررسی حافظه تصویری در ابتدا باید درک تصویری را مورد بررسی قرار داد زیرا تا ادراک تصویری اتفاق نیفتد بازیابی اطلاعات از طریق حافظه نیز غیر ممکن میگردد. ادراک دیداری- فضایی4 که فرایندی است که در نیمکره راست مغزی انجام میشود درواقع توانایی تشخیص حالت اشیاء و اشکال در ارتباط با یکدیگر و نیز ارتباط با یکدیگر و ارتباط با فرد مشاهده کننده را موجب میشود. - سیف نراقی و نادری 1384، تبریزی و همکاران، . - 1388
اشنک5، ادراک دیداری را اینطور تعریف می کند: »ادراک تصویری، به عنوان فرایند کلی دریافت - کارکردهای حسی - و شناخت - کارکردهای ذهنی - تحریکات دیداری تعریف می شود. هر دو جزءبرای دیدنِکارکردی6 ضروری هستند و در صورتی که کنار هم قرار گیرند فرد را قادر به درک آنچه که دیده است، میکنند - اشنک،. - 2005 حافظه دیداری یک توانایی برای شناسایی موضوعها و حوادث دیده شده قبلی، بدون وابستگی به دروندادهای مربوط به حافظه کلامی است؛ زیرا دروندادهای بینایی زیربخش هایی از تصاویر شبکهای مشخص و معین هستند - گرمایی و همکاران، . - 1395
