بخشی از مقاله
چکیده
هدف تحقیق حاضر، بررسی تاثیر هشت هفته تمرین هوازي در فضاي سبز بر کاهش علائم ADHD با نقص توجه بود. در این مطالعه کارآزمایی بالینی 120 دانش آموزان هفت تا 11 ساله دختر مبتلا به ADHD انتخاب و پرسشنامهي علائم مرضی کودکان - CSI-4 - که با توجه به ملاك هاي تشخیصی و آماري اختلالات روانی - DSM-IV - تدوین شده بود، توسط معلمان و والدین دانش آموزان تکمیل گردید . سپس تعداد 48 نفر که داراي بالاترین اختلال بیش فعالی بودند با نظر روانپزشک انتخاب و به روش تصادفی در چهار گروه 12 نفري همسان - گروه تمرین هوازي در فضاي سبز، گروه تمرین هوازي در سالن، گروه حضور در فضاي سبز و گروه کنترل - قرار گرفتند. گروه تجربی تمرین در فضاي سبز، در یک برنامه ي تمرینات هوازي دویدن در طی دو ماه، به مدت هشت هفته و هر هفته سه جلسه با شدت 60 تا 85 درصد ضربان قلب ذخیره ي بیشینه در فضاي سبز به تمرین پرداختند، در حالیکه گروه تجربی تمرین در سالن همین پروتکل تمرینی را در سالن ورزشی انجام دادند . براي تجزیه و تحلیل آماري از آزمون تی وابسته، آزمون تحلیل واریانس یکراهه و آزمون پیگردي توکی استفاده شد. نتایج تحقیق نشان داد گروه تمرین هوازي در فضاي سبز نسبت به بقیه گروه ها بر درمان و کاهش علائم ADHD تاثیر معنی داري داشت . - P<0. 05 - بررسی نتایج مطالعه نشان داد که هشت هفته تمرین هوازي در فضاي سبز می تواند به عنوان یک روش غیر دارویی تأثیر مثبتی بر کاهش علائم کودکان داراي ADHD داشته باشد.
واژه هاي کلیدي: تمرین هوازي، بیش فعالی، نقص توجه
مقدمه
اختلال بیش فعالی/ نقص توجه یک - ADHD - اختلال عصبی رفتاري شایع دوران کودکی است که بوسیله عدم توجه، بیش فعالی و تکانشگري مشخص می شود . - 1 - نشانه هاي ADHD با اختلال عملکردي در تعامل اجتماعی، خانواده، محیط آموزشی و نیز با وقوع و تکرار بی نظمی هاي متعدد همراه است. این اختلال داراي شیوع 7/2 درصدي درکودکان سن مدرسه بین چهار تا 17 سالگی است. در نتیجه بار اجتماعی بالا با هزینه 52 میلیاردي در هر سال براي ایالات متحده دارد. شیوع این اختلال در ایران سه تا 16 درصد است . - 2 - شیوع این اختلال در سنین کودکی بین سه تا پنج درصد گزارش شده است هم چنین ابتلا پسران به این عارضه سه برابر دختران میباشد. کودکان داراي اختلالات بیش فعالی/ نقص توجه با مشکلات زیاد در زمینه هاي مختلف آموزشی از جمله عملکرد ضعیف تحصیلی، تکرار پایه، ترك مدرسه، روابط خانوادگی و دوستانه ضعیف دارند . - 3 - این بیماري با اختلال در کارکرد مکانیزم هاي عصبی مهاري در قطعه پیشانی - - 4 و با مشکلاتی در برخی از انتقال دهنده هاي عصبی به خصوص دوپامین و نوراپی نفرین مرتبط است . - 5 - تصاویري که با استفاده از تصویربرداري ساختاري و کنشی مغز و توموگرافی نشر پوزیترون از مغز گرفته شده است نشان داده اند که حجم مغز کودکان مبتلا به اختلال نارسایی توجه/ بیش فعالی در مقایسه با همسالان بهنجارشان سه تا هشت درصد کوچکتر است و قطعه پیش پیشانی - مسئول عملکردهاي اجرایی است - این کودکان کوچکتر از افراد عادي است، هم چنین کاهش در اندازه مغز در نواحی پشتی و جانبی قشر پیش پیشانی دلالت بر وجود آسیب هاي فیزیولوژیکی در این کودکان دارد و در مخچه - عضوي که علاوه بر نقشی که در هماهنگی فعالیت هاي حرکتی دارد از طریق ارتباطاتش با نواحی پیشانی مسئول جابه جایی توجه و تنظیم وقت می باشد - این کودکان نیز نابهجاري هایی مشاهده شده است . - 6 -
اختلال کمبود توجه/ بیش فعالی به عنوان یک مسئله براي روانشناسان، روانپزشکان، والدین و معلمین مطرح گردیده است؛ زیرا این کودکان داراي ویژگی هاي رفتاري از قبیل ناتوانی در کنترل مهارت هاي حرکتی، نارسایی توجه، ناتونی یادگیري، پرخاشگري، مشکلات تحصیلی، برانگیختگی و بی قراري حرکتی هستند . - 7 - توجه فرایندي است که آگاهی ما را هدایت میکند تا اطلاعات در دسترس حواس قرار گیرند . - 8 - کودکان بیش فعال به سرعت از فعالیتی به فعالیت دیگر میپردازند، توجه نمیکنند که چه چیز به آن ها گفته میشود، تمرکز ندارند، تکالیف خود را به خوبی انجام نمی دهند و دائم وسایل خود را گم میکنند . - 9 - از سوي دیگر اگر چه دلایل بروز و ایجاد ADHD به صورت کامل شناخته نشده است، اما شواهد اخیر وجود نقص در مسیرهاي دوپامینرژیک مغز را که در کنترل تکانش گري و توجه درگیر هستند، نشان می دهد . - 10 - درمان این بیماري تجویز داروهاي محرکی از قبیل متیل فنیدات ریتالین یا آمفتامین است که در درمان ADHD نسبتا موثر واقع می شوند. به نظر می رسد این داروها موجب افزایش قابلیت دسترسی به دوپامین در سیستم عصبی مرکزي می گردند . - 11 -
ولی موجب درمان قطعی نمی شوند. به علاوه، این روش ها داراي محدودیت هاي زیادي هستند که در این میان می توان به بروز عوارض جانبی داروها از قبیل افزایش فشار خون و ضربان قلب و عدم تعمیم پذیري نتایج درمان به موقعیت هاي دیگر اشاره نمود . - 12 - بسیاري از محققین در پی یافتن روش هاي درمانی جدید براي معالجه یا کاهش این اختلال رفتاري هستند. مادیگان و همکاران - 2003 - نشان دادند که، ورزش درمانی می تواند به عنوان روشی موثر در کاهش نشانه هايADHD و یا کاهش میزان داروي مصرفی دانش آموزان مبتلا به این اختلال، مورد استفاده قرار گیرد - 11 - ، در همین رابطه گزارش ها مواید این نکته است که تمرینات هوازي بر اثر سازگاري، میزان ترشح نوراپی نفرین و کورتیزول را کاهش داده و افزایش شبه هورمون ها مانند اندورفین و افزایش در باز جذب سروتونین در مغز را به همراه دارد که در کاهش نقص توجه بیش جنبشی نقش به سزایی دارد. ورزش از طریق ایجاد تغییرات فیزیولوژیکی از قبیل تنظیم دستگاه قلبی عروقی به خصوص با تاثیر بر سیستم عصبی خودکار پاراسمپاتیک و تحریک عصب واگ، باعث کاهش پتانسیل عمل در گره سینوسی دهلیزي قلب می شود و به آرامش اعصاب کمک می کند و باعث کاهش پرخاشگري و نقص توجه می شود که میتوان کاهش در تکانشگري را نیز انتظار داشت . - 12 -
هم چنین پژوهش هاي مختلف نشان داده اند که فعالیت ورزشی علاوه بر فواید جسمانی، داراي منافع روانی، عاطفی و اجتماعی نیز می باشد. براي مثال کاهش اضطراب، افسردگی، افزایش زمان خواب و روابط اجتماعی بهتر در مطالعات مختلف گزارش شده است . - 14 ,13 - محققان اظهار داشتند که فعالیت بدنی منجر به آرامش و توجه براي مدت زمان بیشتر در کودکان مبتلا به ADHD شد . - 15 - تحقیقات نشان داد که ورزش با نوارگردان به مدت 30 دقیقه در روز اثر کاهشی قوي تري در بیش فعالی ADHD در رت ها نشان داد . - 16 - در پژوهشی - متاآنالیز - بیان داشتند که تمرین ورزشی تاثیر مثبت ملایمی بر نتایج عملکردي ADHD از قبیل عملکرد اجرایی و مهارت هاي حرکتی به همراه دارد . - 17 - هم چنین در همین راستا علاوه بر درمان هاي رایج داروي، استفاده از محیط هاي طبیعی به منظور بهبود ویژگی هاي روانی افراد جامعه از جمله مسائلی است که در سال هاي اخیر بیشتر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است . - 20-18 - گسلر - 1992 - معتقد است که رابطه ي بین سلامت و چشم اندازها وجود دارد. در اواخر دهه 1990 تمرکز روي چشم اندازهاي درمانی براي درمان بیماري هاي جسمی شناخته شد، اما مطالعات بعدي فواید استفاده از آنها را در درمان مشکلات روحی و روانی بیان کردند . - 21 - نتایج برخی پژوهش ها نشان داده است که ازنظر روانشناختی و فیزیولوژیکی، محیط هاي طبیعی نسبت به محیط با پوشش ساختمانی تأثیر بیشتري روي افراد جامعه دارند . - 23 ,22 -
در پژوهشی که در سال 1984 روي بیماران صورت گرفت، نشان داده شد بیمارانی که اتاق آنها نزدیک مناظر درختان و فضاي سبز است نسبت به بیمارانی که داراي منظرة دیوار آجري بودند، از داروهاي آرام بخش کمتري استفاده می کردند . - 24 - بنابراین اگر حضور در فضاي سبز علائم بیشفعالی و کمبود توجه را کاهش دهد، میتوان آن را ابزاري جدید و مهم جهت کنترل و درمان بسیاري از اختلالات فیزیولوژي و عصبی بویژه ADHD دانست. لذا به نظر میرسد، با توجه به پیشینه نظري فوق الذکر بتوان اثر فعالیتهاي ورزشی در فضاي سبز بر عملکرد رفتاري کودکان مبتلا به نشانگاه ADHD را به چالش کشید. هم چنین علیرغم اینکه اکثر تحقیقات مزایاي فعالیت هاي ورزشی را گزارش کرده اند ولی ممکن است که مزایاي فعالیت هاي ورزشی نیز در شرایط محیطی مختلف متفاوت باشد و این امر لزوم بررسی و مطالعه بیشتر جهت وضوح ابعاد مختلف اثر بخشی تمرین هوازي را در بهبود علائم ADHD فراهم می سازد. بنابراین جهت روشن شدن این ابهام تحقیق حاضر در پی پاسخگویی به این سوال است که تاثیر تمرین ورزشی هوازي در فضاي سبز بر بهبود و درمان کودکان مبتلا به اختلال بیشفعالی همراه با نقص توجه چگونه است؟ و آیا بین تاثیر فعالیت هاي ورزشی در محیط هاي مختلف جهت کاهش علائم ADHD تفاوت معناداري وجود دارد؟
روش شناسی
تحقیق حاضر از نوع نیمه تجربی است. جامعه آماري تحقیق کلیه دانش آموزان دختر 11 تا هفت ساله ناحیه یک شهر اهواز در نیمسال دوم سال تحصیلی 1394 بودند . روش نمونهگیري تحقیق حاضر به روش خوشهاي چند مرحلهاي بود. بر اساس قلمرو و اهداف تحقیق، تعداد 120 آزمودنی که داراي این اختلال بودند، انتخاب و سپس، تعداد 48 نفر داراي بالاترین اختلال ADHD با نظر روانپزشک به عنوان نمونه در نظر گرفته شدند و به طور تصادفی در چهار گروه 12 نفري همسان - گروه تمرین هوازي در فضاي سبز، گروه تمرین هوازي در سالن، گروه فعالیت عادي در فضاي سبز و گروه کنترل - قرار گرفتند. ابزار اندازه گیري شامل:
-1 مصاحبه ي تشخیصی براساس معیارهاي :DSM-4 در این مصاحبهها تلاش شد براساس ملاكهاي- DSM-4 سؤالات مشخص و روشنی از والدین و معلمان دانشآموزان پرسیده شود تا امکان غربالگري دقیق دانشآموزان مبتلا به ADHD مهیا شود.
-2 پرسشنامهي علائم مرضی کودکان :CSI-4 در پژوهش حاضر، دومین ملاك ارزیابی اختلال ADHD، پرسشنامهي علائم مرضی کودکان ویژه ي والدین و معلمان بود . پرسشنامه CSI-4 یک مقیاس درجه بندي رفتار است و فرم اولیه آن در سال 1984 به منظور غربال 18 اختلال رفتاري و هیجانی کودکان – 12 پنج ساله طراحی شد . در سال 1994 مطابق با DSM-IV تغییرات اندکی در آن ایجاد شد و با نام CSI-4 منتشر گردید. این مقیاس داراي دو فرم والد و معلم است که فرم والدین با 112 سوال به منظور غربال 18 اختلال رفتاري و هیجانی تنظیم شده و فرم معلم آن حاوي اطلاعاتی از محیط تحصیلی و کارکرد آموزشی کودك است که با 77 سوال جهت غربال نه اختلال
