بخشی از مقاله
خلاصه
هدف پژوهش حاضر بررسی تأثیر روش آموزشی کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی بر پذیرش کمک طلبی دانش آموزان و روش پژوهش حاضر از نوع نیمه آزمایشی با طرح پیش آزمون - پس آزمون با گروه کنترل بود. جامعهی آماری پژوهش را کلیهی دانش آموزان دختر مقطع دوم دبیرستان شهر مشهد در سال تحصیلی 1393 - 94 تشکیل میدادند که به صورت در دسترس 30 دانش آموز انتخاب شده و به شکل تصادفی در گروه آزمایش 15 - نفر - و گروه کنترل 15 - نفر - جایگزین شدند.
به گروه آزمایش، 8 جلسه برنامه ی کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی آموزش داده شد. برای جمعآوری دادهها از پرسشنامهی کمک طلبی ریان و پنتریچ استفاده شد. دادهها از طریق آزمون آماری کواریانس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. یافتهها نشان داد که فرضیهی پژوهش مبنی بر تأثیر روش آموزشی کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی بر افزایش پذیرش کمک طلبی دانش آموزان مورد تأیید قرار گرفته است.
.1 مقدمه
امروزه پیشرفت تحصیلی1 دانش آموزان به عنوان یک شاخص مهم برای ارزیابی نظام های آموزشی مورد توجه قرارگرفته است. علاوه براین، پیشرفت تحصیلی همواره برای معلمان، دانش آموزان، والدین، نظریه پردازان ومحققان تربیتی نیز حائزاهمیت بوده است. تا کنون روش های مختلفی برای بهبود وضعیت تحصیلی یا پیشرفت دانش آموزان در نمرات کلاسی خود، به کارگرفته شده است. یکی ازاین روش ها، راهبردهای یادگیری خودتنظیمی است که خود شامل چند بخش است. یکی ازمفاهیم مهم دراین حوزه که دررابطه با پیشرفت تحصیلی و یادگیری دانش آموزان مطرح می شود، کمک طلبی می باشد .
نیومن - 1998 - کمک طلبی تحصیلی را جستجوی کمک ازدیگری به هنگام روبروشدن با ابهام و دشواری درامر تحصیل بیان می کند. باتلر5 - 2006 - نیز آن را نوعی تلاش فعالانه برای استفاده از امکانات موجود درراستای دستیابی به موفقیت می داند. کمک طلبی تحصیلی دربرگیرنده ی رفتارهایی از قبیل پرسش ازمعلمان، والدین، همکلاسی ها، تقاضای توضیح بیشتر درباره ی مسئله، گرفتن سرنخ ها و راه حل های مسئله وجستجوی سایرکمک های تحصیلی است وبه عنوان راهبردی برای جلوگیری ازشکست تحصیلی عمل میکند
رفتار کمک طلبی تحت دوعنوان اجتناب از کمک طلبی و پذیرش کمک طلبی بررسی3 می شود. اجتناب از کمک طلبی به رفتاری اشاره می کند که درآن دانش آموزِ نیازمند به کمک، ازکمک گرفتن خودداری می کند. باتلر - 1998 - در پژوهشی سه نوع جهت گیری اجتناب از کمک طلبی را شناسایی نموده است: جهت گیری خودمختار4 - دراین جهت گیری، علت اجتناب دانش آموزان از کمک طلبی تلاش برای رسیدن به استقلال در عملکرد و یادگیری است - ، جهت گیری مصلحت آمیز5 - دانش آموز جستجوی کمک را راهی مناسب برای حل مسئله نمی داند - ، جهت گیری متمرکزبر توانایی6 - فرد برای پنهان کردن توانایی پایین خود تمایلی به دریافت کمک ندارد
برعکس، پذیرش کمک طلبی به رفتاری اشاره می کند که درآن دانش آموز، اشاره ها - سرنخ ها - 7 و توضیحاتی را درمورد راه حل مسئله درخواست می کند و این امر موجب می شود دانش آموز مسئله را بهتر حل کند - حجازی و پاکدامن،. - 1380 همه ی تلاش ها برای کمک طلبی را نمی توان سازگارانه قلمداد کرد. برطبق نظر نیومن - 2002 - کمک طلبی انطباقی8مشروط به این است که دانش آموز تشخیص دهد نیاز به کمک دارد، بداند چه نوع کمکی را جستجوکند و از چه کسی درخواست کمک نماید
کمک طلبی غیرانطباقی 10 به دوصورت است: -1 کمک طلبی زمانی که به آن نیازی نیست و -2 اجتناب از کمک - نیومن،2008؛ ریان،پنتریچ ومیگلی 11،2001؛ به نقل از ویلیامز و تاکاکو، . - 2011 نیومن - 2000 - میان کمک طلبی اجرایی 12 و کمک طلبی ابزاری13 تمایز قائل شده است . مطابق این دیدگاه زمانی که افراد درکمک طلبی اجرایی درگیر می شوند آن را به شکل درخواست پاسخ مسئله ابراز می دارند .
یعنی ترجیح می دهند که دیگران مسئله را برای آنان حل کنند . کمک طلبی اجرایی جنبه ی غیرانطباقی دارد؛ زیرا به بهبود یادگیری منجر نمی شود. لیکن، درکمک طلبی ابزاری، کمک درخواست شده محدود به اشاره ها، راهبردها و درزمینه ی روشن سازی روش های حل مسئله است که به تسلط برتکلیف منجر می شود و از تبحر فرد در آینده حمایت میکند - باتلر، - 2006، کمک طلبی ابزاری جنبه ی انطباقی دارد و به منزله ی یک راهبرد اساسی خودنظم بخشی تلقی می شود
بنابراین هنگام بررسی رفتارکمک طلبی توجه به ماهیت کمک طلبی دانش آموزان نیز اهمیت دارد. پژوهشگران در بررسی های اولیه به ویژه در حیطه ی اجتماعی شدن و تحول شخصیت، رفتارهای کمک طلبی را نوعی وابستگی و فعالیتی تحقیرآمیز می پنداشتند - نلسون- لی گال15، . - 1985 برخی از نظریه پردازان گفته اند که کمک طلبی را می توان ازطریق سرافکندگی و ازدست دادن عزت نفس پیش بینی کرد.
سایر پژوهشگران کمک طلبی را نشانه ی ناتوانی فرد می دانند، اما صرفنظر از تمام این موارد، می توان گفت دانش آموزانی که کمک دیگران را به راحتی می پذیرند، اجتماعی تراز دیگران بوده وبه دیگران نیز بیشترمی توانند کمک کنند. اما آن دسته از دانش آموزان که از پذیرش کمک اجتناب می کنند یابه سختی آن را می پذیرند کمتر درحل مشکلات خود موفق عمل می کنند. تاکنون روش های مختلفی برای افزایش کمک طلبی به کار گرفته شده و تاثیرهریک بررسی شده است، نتایج حاصل از برخی پژوهش ها نشان داده اند که مداخلات شناختی - رفتاری حمایت های تجربی قوی تری کسب کرده اند. مداخلات مبتنی بر ذهن آگاهی به عنوان یکی از درمان های شناختی - رفتاری نسل سوم قلمداد می شوند. ذهن آگاهی شکلی از مراقبه است
بائر - 2003 - 1 ذهن آگاهی2 را به عنوان مشاهده ی جریان مداوم چگونگی به وجود آمدن محرک های درونی و بیرونی می داند. بعضی از محققان فقط بر جنبه های توجه ذهن آگاهی تمرکز می کنند؛ به عنوان مثال براون و ریان - 2003 - 3 ذهن آگاهی را حالتی از توجه و آگاهی نسبت به آن چه که در یک فرد و یا برای یک فرد اتفاق می افتد، تعریف کرده اند.
اساسا ذهن آگاهی عبارت است از تمرکز توجه برلحظه ی حال همان گونه که اتفاق می افتد. از آن جا که لحظه ی حال همیشه در حال تغییر است، ذهن آگاهی از زمان حال مستلزم این است که شرکت کنندگان آگاهانه و پیوسته توجه شان را بر هر آن چه که در آن لحظه رخ می دهد، متمرکز نگه دارند بدون این که با آن چه قبلا در گذشته اتفاق افتاده یا آن چه که در آینده اتفاق خواهد افتاد، منحرف شود
ذهن آگاهی را به این صورت تعریف می کنند : "توجه به طریقی خاص، معطوف به هدف، در زمان حال و بدون داوری" - کابات زین، 2003؛ به نقل از شیخ الاسلامی و اسماعیلی قمی، . - 1393 دیدگاه غیر قضاوتی و بی طرفانه برای تمرین ذهن آگاهی بسیار مهم است؛ زیرا اجازه می دهد هر چیزی از قبیل افکار و حس های بدنی ایجاد شده، صرفا همان طور که هستند درک شوند، بدون ایجاد یک واکنش هیجانی، شناختی یا جسمی که ممکن است در آگاهی از لحظه ی حال اختلال ایجاد کند. بنابراین افراد قادرند به هر موقعیت همان طور که اتفاق می افتد پاسخ دهند
به شرکت کنندگان ذهن آگاهی آموزش داده می شود تا هر زمان که افکار قضاوت گر ظاهر شدند، از وقوع این افکار آگاه شوند، با این افکار پریشان نشوند و سپس تمرکزشان را به لحظه ی حال برگردانند - کابات زین، . - 1990 در این مورد، ذهن آگاهی یک نوع آگاهی فرا شناختی فردی6است، یا به عبارتی، لوین - 2000 - 7 آن را بدین صورت تعریف می کند : "یک دوگانگی درونی8، عقیده به این که بخشی از من می تواند فعالیت های ذهنی و هیجانی مرا مشاهده کند". دردو دهه ی اخیر تعداد زیادی از مداخلات و درمان های مبتنی برذهن آگاهی ظهورکرده اند - بائر، - 2006 که از آن جمله می توان به دو روش کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی9 کابات زین - 1990 - و شناخت درمانی مبتنی بر ذهن آگاهی10 سگال و همکاران - 2002 - اشاره کرد.
متاسفانه در خصوص تاثیر روش مراقبه ی ذهن آگاهانه بر کمک طلبی تاکنون تحقیقات منسجمی چه در داخل کشور و چه خارج صورت نگرفته و شمار این تحقیقات حتی به چند مورد هم نمی رسد. پژوهش ها رابطه ی مثبت ذهن آگاهی را با ارزش های درونی - که در جهت رشد شخصی، ارتباطات، کمک طلبی و مشارکت عمومی گرایش دارند - ، خود تنظیمی انطباقی و میزان پایین مادی گرایی نشان داده اند
انسان دریک شبکه ی اجتماعیِ گسترده زندگی می کند و لزوم زندگی دراین شبکه برقراری روابط اجتماعی، پذیرش کمک و نیز کمک به دیگران می باشد . یکی از لوازم دستیابی دانش آموزان به موفقیت تحصیلی نیز، پذیرش کمک از همسالان و معلمان خود می باشد. براساس مفاهیم نظریه ی ویگوتسکی، کمک طلبی و پرس وجو از فردِ توانمندتر به دانش آموز کمک می کند تا در حوزه ی تقریبی رشد13 پیشرفت کند. از طرفی با توجه به شواهد پژوهشی اندکی که در این حوزه موجود است ضرورت انجام پژوهش راجع به کمک طلبی و تاثیر روش های مختلف بر میزان آن بیش از پیش واضح است.
هدف از پژوهش حاضر، تعیین تاثیر روش آموزشی کاهش استرس مبتنی بر ذهن آگاهی بر میزان کمک طلبی دانش آموزان دختر مقطع دوم دبیرستان است. نتایج و یافته های این پژوهش در صورتی که نشان دهنده ی تاثیر روش به کار برده شده در افزایش میزان پذیرش کمک طلبی دانش آموزان باشد، می تواند قابل کاربرد توسط مسئولان مدارس و به خصوص روانشناسان و مشاوران مدرسه باشد.
