بخشی از مقاله
تأثیر درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد در کاهش پرخاشگری دانش آموزان پسر دبیرستانی
چکیده
مقدمه: پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد در کاهش پرخاشگری دانش آموزان پسر دبیرستانی به اجرا درآمده است. روش: این پژوهش یک مطالعه آزمایشی با گروه کنترل است که جامعه آماری آن را کلیه دانش آموزان پسر دبیرستانی شهر اردل در سال تحصیلی 1393 - 94 تشکیل میدادند. حجم نمونه پژوهش 20 نفر دانش آموز بود که به روش تصادفی ساده چند مرحله ای از بین دانش آموزانی که در آزمون پرخاشگری نمره بالاتر از میانگین (42/5) کسب کرده بودند انتخاب و به صورت تصادفی 10 نفر در گروه آزمایش و 10 نفر در گروه کنترل جایگزین گردیدند. از پرسشنامه عمومی پرخاشگری (AGQ) به عنوان ابزار غربالگری استفاده گردید. سپس 10 جلسه یک و نیم ساعته درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر روی اعضای گروه آزمایشی اجرا شد. پس از پایان مداخله درمانی پس آزمون و بعد از یک ماه آزمون پیگیری از هر دو گروه اخذ گردید . یافته ها : نتایج تحلیل اندازه های ، نشان داد که بین میانگین نمره پرخاشگری دو گروه در مرحله پس آزمون و پیگیری تفاوت معنی دار وجود دارد . ( P < 0/0001) نتیجه گیری: درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد در کاهش پرخاشگری دانش آموزان پسر دبیرستانی مؤثر است.
مقدمه
همه روزه در مدارس نوجوانانی مشاهده میشوند که به علت زد و خورد ، دعوا و رفتارهای پرخاشگرانه تنبیه میشوند و با عکسالعمل اولیای آن مدارس مواجه میگردند. نوجوانان پرخاشگر معمولاً قدرت کنترل خود را ندارند و رسوم و اخلاق جامعهای که در آن زندگی میکنند را زیر پا میگذارند و در اغلب موارد والدین و اولیای مدارس با آنها درگیری پیدا میکنند و حرکات آنها گاهی به حدی باعث آزار و اذیت اطرافیان میشود که به اخراج آنها از مدرسه میانجامد . پرخاشگری1 معطوف به یک سن و دوره خاص نیست ، همانطور که در تحقیقات مختلف مشخص شده است ، پرخاشگری و خشونت از سنین خردسالی وجود داشته و در طول زمان تداوم یافته و در نوجوانی و بزرگسالی ادامه مییابد . [1] بیشترین بروز و ظهور پرخاشگری در سنین نوجوانی است . در یک زمینه یابی در دانش آموزان دبیرستانی آمریکا معلوم شد که 28 درصد پسرها و 7 درصد از دخترها در طول یک ماه مطالعه در نزاع فیزیکی درگیر بودهاند .[2] در ایران نیز، یک مطالعه نشان میدهد که 40 درصد از نوجوانان در حد متوسط و 33/5 درصد در حد کم تمایل به پرخاشگری دارند .[3] آنچه که باعث توجه محققان به رفتار پرخاشگرانه شده است اثرات نامطلوب آن بر رفتار بین فردی و همچنین اثر ناخوشایند آن بر حالات درونی و روانی افراد است. عدم کنترل رفتارهای پرخاشگرانه علاوه بر اینکه میتواند باعث ایجاد مشکلات بین فردی ، جرم ، بزه و تجاوز به حقوق دیگران شود ، میتواند درون ریزی شده و باعث انواع مشکلات جسمانی و روانی از جمله زخم معده ، سردردهای میگرنی و افسردگی گردد .[4] در طی بیست سال گذشته ، تمرکز و تاکید پژوهشهای تجربی بر گسترش و انتقال شناخت درمانی فردی به شناخت درمانی گروهی بوده است. ارائه درمان در گروه راهبرد اساسی برای مؤثرتر کردن آن می باشد. مقرون به صرفه بودن اقتصادی و زمانی آن یکی دیگر از نقاط قوت گروه درمانی است ، مخصوصاً درمانهای گروهی که دارای محدودیت زمانی باشد. درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد یکی از درمان های موج سوم رفتاردرمانی است که توسط استیون هیز و همکارانش از ابتدای دهه 1980 معرفی و با نام اختصاری (ACT) شناخته شد . ACT ریشه در نظریه فلسفی عمیقی دارد که زمینه گرایی عملکردی خوانده می شود و به لحاظ نظری مبتنی بر نظریه چهارچوب رابطه های ذهنی (RFT) است که چگونگی ایجاد رنج توسط ذهن انسان و روش های بی فایده مقابله با آن و نیز رویکردهای زمینه ای جایگزین برای این حوزه ها را تبیین می کند .[5]
پیشینه تحقیقات مختلف حاکی از این است که مداخلات مبتنی بر پذیرش و تعهد می تواند در کاهش حملات صرع [6] کاستن از بستری شدن مجدد بیماران پسیکوتیک [7] و [8] درمان افسردگی[9] ؛ [10] انواع اختلالات اضطرابی [11] ؛ [12] و [5] و سوء مصرف مواد [13] و [14] به تغییرات معناداری منجر شود. همانگونه که پیشینه تحقیقات مختلف حاکی از این است که درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد میتواند به تغییرات معناداری در افراد مختلف منجر شود و از آنجا که این شیوه در ایران بسیار کم مورد توجه قرار گرفته است ، لذا پژوهش حاضر اثربخشی این شیوه درمانی را در دانش آموزان مورد پژوهش قرار میدهد و به این سؤال اساسی پاسخ دهد که آیا درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر کاهش پرخاشگری دانش آموزان پسر دبیرستانی موثر است؟
متن یا بدنه اصلی مقاله روش
آزمودنی ها: جامعه آماری این پژوهش کلیه دانش آموزان پسر دبیرستانی شهر اردل استان چهارمحال و بختیاری در سال تحصیلی -93 1392 میباشد. روش نمونه گیری به صورت تصادفی ساده چند مرحله ای میباشد ، به این طریق که از بین دبیرستانهای پسرانه شهر اردل یک آموزشگاه به طور تصادفی انتخاب گردید و سپس بین شش کلاس موجود ، آزمون پرخاشگری اجرا شد . از بین کسانی که در آزمون پرخاشگری نمره بالاتر از میانگین کسب کرده بودند (42/5) به صورت تصادفی 20 نفر انتخاب شده و به صورت تصادفی 10 نفر در گروه آزمایش و 10 نفر در گروه کنترل انتخاب گردیدند. در مورد متغیرهای جمعیت شناختی گروه نمونه میتوان گفت : 27/5 درصد شغل پدرانشان دولتی و 72/5 درصد آزاد می باشد ، 60 درصد پدرانشان دارای سطح تحصیلی دبستان ، 20 درصد راهنمایی ، 15 درصد متوسطه و 5 درصد دارای مدرک دانشگاهی ، 77 درصد مادرانشان دارای سطح تحصیلی دبستان ، 15 درصد راهنمایی ، 5 درصد متوسطه و 3 درصد دارای مدرک دانشگاهی بوده اند . میانگین سن آزمودنیها 15/20 و انحراف معیار 2/33 و بالاترین و پایین ترین سن در بین آزمودنیها به ترتیب 16 و 14 سال میباشد. میانگین تعداد افراد خانواده 8/7 و انحراف معیار 9/61 و بالاترین و پایین ترین 12 و 3 بوده است.
ابزار پژوهش : در این پژوهش برای اندازه گیری میزان پرخاشگری شرکت کنندگان در پیش آزمون ، پس آزمون و پیگیری از پرسشنامه پرخاشگری((AGQ استفاده شده است . این آزمون در سال 1379 توسط دکتر نجاریان در دانشگاه شهید چمران اهواز ساخته و اعتبار یابی گردید .[15] این پرسشنامه شامل 30 ماده است ، چهارده سوال آن » خشم « هشت سوال » تهاجم « و هشت سوال عامل » کینه توزی « را می سنجد . به منظور نمره گذاری این مقیاس 30 ماده ای ، برای هریک از این مقیاس چهارگزینه ( هرگز ، بندرت ، گاهی اوقات و همیشه) به ترتیب مقادیر ( 0 ، 1 ، 2 ، 3 و ( 4 در نظر گرفته می شود ، سوال 18 پرسشنامه دارای بار منفی است و به صورت بر عکس نمره گزاری می شود . نمره افرادی که بالاتر از 45 باشد به عنوان پرخاشگر محسوب میشود و هر چه نمره فرد از 45 بیشتر باشد میزان پرخاشگری وی هم بالاترست. نمره کلی این پرسشنامه از صفر تا 90 است. نتایج نشان می دهد که میزان ضریب پایایی آزمون ، ضریب آلفای آن 74 است و در تحقیق دیگری 86 گزارش شده است.[16] ضرایب همبستگی بین نمره خرده مقیاس جامعهستیزی (Pd) شخصیت سنج چند وجهی مینهسوتا و پرسشنامه پرخاشگری 0/43 ( AGQ) تا 0/64 گزارش و روایی این پرسشنامه تأیید گردیده است .[15]
طرح پژوهش : در این پژوهش از روش تحقیق تجربی و از نوع پیش آزمون ، پس آزمون با گروه آزمایش و کنترل و با پیگیری و برای تجزیه تحلیل دادهها و آزمون سؤالهای پژوهش ، از محاسبه شاخصهای آمار توصیفی ( میانگین و انحراف معیار) و همچنین آمار استنباطی (تحلیل اندازه های مکرر) و برای انجام عملیات آماری از نرم افزار SPSS نسخه 20 استفاده شد .
شیوه اجرای تحقیق : برای کنترل متغیرهای مزاحم ( عوامل مشتبه کننده روایی درونی ) با هماهنگی مسئولان آموزشگاه قرار شد که هدف مداخله بر آنها پوشیده باشد و هیچگونه آموزشی برای کاهش رفتار پرخاشگرانه دانش آموزان داده نشود . پس از اجرای پیش آزمون و انتخاب جایگزین کردن آزمودنیها در گروهای آزمایش و کنترل ، برنامه درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد که توسط استیون هیز و همکارانش از ابتدای دهه 1980 معرفی و با نام اختصاری (ACT) شناخته شد ، استفاده گردید . برای گروه آزمایش در ده جلسه یک و نیم ساعته در یک ماه ( چهار هفته ) اجرا گردید و گروه کنترل به برنامه روزمره خود ( کاربندی عادی ) ادامه داده و هیچگونه برنامه درمانی دریافت نکردند و از آنها فقط پیش آزمون ، پس آزمون و آزمون پیگیری به عمل آمد. درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد (ACT) از استعاره ، تمرینات تجربه ای و تناقض منطقی برای رهایی از محتوای لفظی زبان و ایجاد ارتباط بیشتر با جریان مداوم تجربه در زمان حال استفاده می کند. مولفه های اصلی ACT عبارتند از :
· مداخلات مربوط به ایجاد درماندگی خلاق : از طریق این مدخلات ، درمانگر مراجع را از ماهیت ناکارآمد برنامه فعلی اش که تغییر رویدادهای درونی است ، آگاه می کند.
· مداخلات مربوط به این موضوع که کنترل هیجانی مسئله است : مراجع باید به طور تجربی اثرات متناقض کنترل رویدادهای درونی را درک کند.
· رویارویی تجربه ای با ماهیت بی ضرر رویدادهای درونی از طریق فرایندهای پذیرش و گسلش : فرضACT این است که مراجع باورهای نادرستی درباره پیامدهای رو به رو شدن با رویدادهای درونی ناخوشایند (افکار ، احساسات ، خاطرات و احساسات بدنی ) دارد
و به همین دلیل از تغییر الگوی رفتار نگران می شود . لذا از طریق مداخلات مربوط به پذیرش و گسلش شناختی ، درمانگر مراجع را با این باور نادرست رو به رو می سازد.
· جایگزین ساختن خود به عنوان زمینه یا حس متعالی از خود ، به جای خود مفهوم سازی شده : به طوری که مراجع بتواند رویدادهای درونی ناخوشایند را در زمان حال به سادگی تجربه نماید و قادر به جدا کردن خود از واکنش ها ، خاطرات و افکار ناخوشایند شود.
· ایجاد ارتباط با زمان حال : درمانگر از طریق مداخلات ذهن آگاهی به مراجع کمک می کند بجای گذشته و آینده مفهوم سازی شده ، در زمان حال زندگی کند و با تقویت هایی که در حال حاضر در محیط است ارتباط برقرار کند.
· جستجوی ارزشها : درمانگر از طریق مداخلات خاصی به مراجع کمک می کند به مجموعه محکم و قابل توجهی از ارزشها دست
یابد.
· مشارکت در عمل متعهد مبتنی بر ارزشهای انتخاب شده : درمانگر به مراجع در کشف مجدد یک شیوه زندگی ارزش محور کمک می کند ، به مراجع کمک می کند رفتارش جهت یافته شده و انگیزش زیادی برای مشارکت در مواجهه پیدا کند.ACT نامش را از پیام اصلی اش می گیرد: آنچه خارج از کنترل شخصی ات است را بپذیر و به عملی که زندگیت را غنی می سازد متعهد باش. هدف ACTکمک به مراجع برای ایجاد یک زندگی غنی ، کامل و معنادار است در عین پذیرش رنجی که زندگی ناچاراً با خود دارد.[5]
یافته ها
جدول 1 ، میانگین و انحراف استاندارد نمرات پرخاشگری ، خشم ، تهاجم و کینه ورزی دو گروه آزمودنیها در پیش آزمون ، پس آزمون و پیگیری نشان میدهد . همانطور که در این جدول مشاهده میگردد میانگین نمرات گروه کنترل و آزمایش در پیش آزمون تفاوت چندانی با هم ندارند ولی در پس آزمون و پیگیری تفاوت بین میانگینهای این دو گروه بیشتر شده است.
به منظور بررسی این امر که این تفاوت ناشی از خطا یا واقعی است از تحلیل اندازه های مکرر استفاده گردید. علت انتخاب این روش این است که آزمودنیها سه بار مورد سنجش قرار گرفته اند و زمانی که آزمودنی ها بیش از دو یا سه بار یا حتی بیشتر مورد اندازه گیری قرار می گیرند ، از روش آماری اندازه گیری مکرر استفاده می شود. [17] در استفاده از این روش آماری سه پیش فرض رعایت گردید اول اینکه کوواریانس یا روابط بین سه متغییر وابسته در دو گروه برابراست که این پیش فرض با استفاده از آزمون باکس2 تأیید گردید. دوم اینکه واریانسهای متغییرهای وابسته در دو گروه مساوی است. این پیش فرض نیز با آزمون لوین3 تأیید گردید و سوم اینکه فرض برابری واریانس های درون آزمودنی ها بر اساس آزمون کرویت موچلی4 رعایت شده است.
نتایج جدول 2 نشان میدهد که تفاوت بین میانگین پرخاشگری دو گروه کنترل و آزمایش معنادار میباشد P < 0/0001) و .(F =27/349 همچنین نتایج نشان میدهد که بین میانگین نمرات پرخاشگری در سه مرحله سنجش تفاوت معناداری وجود دارد 0/0001) P < و . ( F =14/760 با مراجعه به میانگینها مشخص میشود که در گروه آزمایش میانگین پرخاشگری پس از آموزش کاهش یافته است ( پیش آزمون 50/30 ، پس آزمون 27/80 و پیگیری ( 24/30 به عبارت دیگر آموزش تأثیر معناداری بر کاهش پرخاشگری داشته است. همچنین در مورد شاخصهای پرخاشگری ، نتایج نشان میدهد که بین دو گروه تفاوت معنادار وجود دارد . به عبارت دیگر آموزش تأثیر معناداری بر کاهش خشم ، تهاجم و کینهتوزی در گروه آزمایش داشته است. نتایج نشان میدهند که در گروه آزمایش میانگین خشم پس از آموزش کاهش یافته است ( پیش آزمون 23/47 ، پس آزمون 11/07 و پیگیری ( 10/95 همچنین در گروه آزمایش میانگین تهاجم پس از آموزش کاهش یافته است (پیش آزمون 12/25، پس آزمون 8/55 و پیگیری ( 6/65 ولی در گروه کنترل تفاوت معنادار نیست . به عبارت دیگر آموزش تأثیر معناداری بر کاهش تهاجم داشته است . در مورد کینهتوزی نیز در گروه آزمایش میانگین کینهتوزی پس از آموزش کاهش یافته است (پیش آزمون 14/75، پس آزمون 8/80 و پیگیری (6/85 ولی در گروه کنترل تفاوت معنادار نیست ، یعنی آموزش تأثیر معناداری بر کاهش کینهتوزی داشته است.
به منظور مشخص نمودن اینکه هر کدام از متغیرها در کدام مرحله آزمون با هم تفاوت معنیدار دارند، از آزمونهای تعقیبی استفاده شده است که نتایج آن در جدول شماره 3 نشان داده شده است. از آنجایی که تعامل گروه و تمام متغیرهای وابسته معنادار میباشد میتوان به این نتیجه رسید که تفاوت بین نمرات پرخاشگری در پیش آزمون، پس آزمون و پیگیری در یک گروه معنادار و در گروه دیگر معنادار نمی باشد . نتایج مقایسه زوجی نمرات پرخاشگری ، خشم ، تهاجم و کینه توزی در سه مرحله آزمایش در گروه آزمایش بدلیل اینکه ( ( P < 0/05 می باشد . بنابراین بین میانگین ها در مراحل پیش آزمون با پس آزمون و پیگیری تفاوت معنادار وجود دارد و تاثیر آموزش گروهی مشهود می باشد . همچنین بین میانگین ها در پس آزمون و پیگیری نیز تفاوت معنادار وجود دارد و می توان گفت نمرات پرخاشگری ، خشم ، تهاجم و کینه توزی آزمودنی ها تا زمان پیگیری باقی مانده است ولی در گروه کنترل بدلیل اینکه ( ( P > 0 /05 می باشد تفاوت معناداری بین میانگینها وجود ندارد . بنابراین می توان گفت اثرات درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد تا زمان پیگیری باقی مانده است.
