بخشی از مقاله
چکیده
مقدمه : پژوهش حاضر با هدف بررسی تأثیر درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد در کاهش پرخاشگری دانش آموزان پسر دوره ابتدایی به اجرا درآمده است . روش : این پژوهش یک مطالعه آزمایشی با گروه کنترل است که جامعه آماری آن را کلیه دانش آموزان پسر دوره ابتدایی شهر گندمان در سال تحصیلی 1394 – 95 تشکیل میدادند . حجم نمونه پژوهش 20 نفر دانش آموز بود که به روش تصادفی ساده چند مرحله ای از بین دانش آموزانی که در آزمون پرخاشگری نمره بالاتر از میانگین - 42/5 - کسب کرده بودند انتخاب و به صورت تصادفی 10 نفر در گروه آزمایش و 10 نفر در گروه کنترل جایگزین گردیدند.
از پرسشنامه عمومی پرخاشگری - AGQ - به عنوان ابزار غربالگری استفاده گردید. سپس 10 جلسه یک و نیم ساعته درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر روی اعضای گروه آزمایشی اجرا شد. پس از پایان مداخله درمانی پس آزمون و بعد از یک ماه آزمون پیگیری از هر دو گروه اخذ گردید . یافته ها : نتایج تحلیل اندازه های ، نشان داد که بین میانگین نمره پرخاشگری دو گروه در مرحله پس آزمون و پیگیری تفاوت معنی دار وجود دارد . - P < 0/0001 - نتیجه گیری : درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد در کاهش پرخاشگری دانش آموزان پسر دوره ابتدایی مؤثر است.
-1 مقدمه
همه روزه در مدارس نوجوانانی مشاهده میشوند که به علت زد و خورد ، دعوا و رفتارهای پرخاشگرانه تنبیه میشوند و با عکسالعمل اولیای آن مدارس مواجه میگردند. نوجوانان پرخاشگر معمولاً قدرت کنترل خود را ندارند و رسوم و اخلاق جامعهای که در آن زندگی میکنند را زیر پا میگذارند و در اغلب موارد والدین و اولیای مدارس با آنها درگیری پیدا میکنند و حرکات آنها گاهی به حدی باعث آزار و اذیت اطرافیان میشود که به اخراج آنها از مدرسه میانجامد .
پرخاشگری 1 معطوف به یک سن و دوره خاص نیست ، همانطور که در تحقیقات مختلف مشخص شده است ، پرخاشگری و خشونت از سنین خردسالی وجود داشته و در طول زمان تداوم یافته و در نوجوانی و بزرگسالی ادامه مییابد .[1] بیشترین بروز و ظهور پرخاشگری در سنین نوجوانی است . در یک زمینه یابی در دانش آموزان دبیرستانی آمریکا معلوم شد که 28 درصد پسرها و 7 درصد از دخترها در طول یک ماه مطالعه در نزاع فیزیکی درگیر بودهاند .[2] در ایران نیز، یک مطالعه نشان میدهد که 40 درصد از نوجوانان در حد متوسط و 33/5 درصد در حد کم تمایل به پرخاشگری دارند
آنچه که باعث توجه محققان به رفتار پرخاشگرانه شده است اثرات نامطلوب آن بر رفتار بین فردی و همچنین اثر ناخوشایند آن بر حالات درونی و روانی افراد است. عدم کنترل رفتارهای پرخاشگرانه علاوه بر اینکه میتواند باعث ایجاد مشکلات بین فردی ، جرم ، بزه و تجاوز به حقوق دیگران شود ، میتواند درون ریزی شده و باعث انواع مشکلات جسمانی و روانی از جمله زخم معده ، سردردهای میگرنی و افسردگی گردد .[4] در طی بیست سال گذشته ، تمرکز و تاکید پژوهشهای تجربی بر گسترش و انتقال شناخت درمانی فردی به شناخت درمانی گروهی بوده است.
ارائه درمان در گروه راهبرد اساسی برای مؤثرتر کردن آن می باشد. مقرون به صرفه بودن اقتصادی و زمانی آن یکی دیگر از نقاط قوت گروه درمانی است ، مخصوصاً درمانهای گروهی که دارای محدودیت زمانی باشد . درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد یکی از درمان های موج سوم رفتاردرمانی است که توسط استیون هیز و همکارانش از ابتدای دهه 1980 معرفی و با نام اختصاری - ACT - شناخته شد .
ACT ریشه در نظریه فلسفی عمیقی دارد که زمینه گرایی عملکردی خوانده می شود و به لحاظ نظری مبتنی بر نظریه چهارچوب رابطه های ذهنی - RFT - است که چگونگی ایجاد رنج توسط ذهن انسان و روش های بی فایده مقابله با آن و نیز رویکردهای زمینه ای جایگزین برای این حوزه ها را تبیین می کند .پییشینه تحقیقات مختلف حاکی از این است که مداخلات مبتنی بر پذیرش و تعهد می تواند در کاهش حملات صرع [6] کاستن از بستری شدن مجدد بیماران پسیکوتیک [7] و [8] درمان افسردگی[9] ؛ [10] انواع اختلالات اضطرابی [11] ؛ [12] و [5] و سوء مصرف مواد [13] و [14] به تغییرات معناداری منجر شود.
همانگونه که پیشینه تحقیقات مختلف حاکی از این است که درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد میتواند به تغییرات معناداری در افراد مختلف منجر شود و از آنجا که این شیوه در ایران بسیار کم مورد توجه قرار گرفته است ، لذا پژوهش حاضر اثربخشی این شیوه درمانی را در دانش آموزان مورد پژوهش قرار میدهد و به این سؤال اساسی پاسخ دهد که آیا درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد بر کاهش پرخاشگری دانش آموزان پسر دوره ابتدایی موثر است؟
-2-1روش
آزمودنی ها : جامعه آماری این پژوهش کلیه دانش آموزان پسر دوره ابتدایی شهر گندمان استان چهارمحال و بختیاری در سال تحصیلی 1394-95 میباشد. روش نمونه گیری به صورت تصادفی ساده چند مرحله ای میباشد ، به این طریق که از بین دبستان های شهر گندمان یک آموزشگاه به طور تصادفی انتخاب گردید و سپس بین شش کلاس موجود ، آزمون پرخاشگری اجرا شد .
از بین کسانی که در آزمون پرخاشگری نمره بالاتر از میانگین کسب کرده بودند - 42/5 - به صورت تصادفی 20 نفر انتخاب شده و به صورت تصادفی 10 نفر در گروه آزمایش و 10 نفر در گروه کنترل انتخاب گردیدند . در مورد متغیرهای جمعیت شناختی گروه نمونه میتوان گفت : 27/5 درصد شغل پدرانشان دولتی و 72/5 درصد آزاد می باشد ، 60 درصد پدرانشان دارای سطح تحصیلی دبستان ، 20 درصد راهنمایی ، 15 درصد متوسطه و 5 درصد دارای مدرک دانشگاهی ، 77 درصد مادرانشان دارای سطح تحصیلی دبستان ، 15 درصد راهنمایی ، 5 درصد متوسطه و 3 درصد دارای مدرک دانشگاهی بوده اند .
میانگین سن آزمودنیها 15/20 و انحراف معیار 2/33 و بالاترین و پایین ترین سن در بین آزمودنیها به ترتیب 16 و 14 سال میباشد. میانگین تعداد افراد خانواده 8/7 و انحراف معیار 9/61 و بالاترین و پایین ترین 12 و 3 بوده است.
ابزار پژوهش : در این پژوهش برای اندازه گیری میزان پرخاشگری شرکت کنندگان در پیش آزمون ، پس آزمون و پیگیری از پرسشنامه پرخاشگری - - AGQ استفاده شده است . این آزمون در سال 1379 توسط دکتر نجاریان در دانشگاه شهید چمران اهواز ساخته و اعتبار یابی گردید .[15]
این پرسشنامه شامل 30 ماده است ، چهارده سوال آن » خشم « هشت سوال » تهاجم « و هشت سوال عامل » کینه توزی « را می سنجد . به منظور نمره گذاری این مقیاس 30 ماده ای ، برای هریک از این مقیاس چهارگزینه - هرگز ، بندرت ، گاهی اوقات و همیشه - به ترتیب مقادیر - 0 ، 1 ، 2 ، 3 و - 4 در نظر گرفته می شود ، سوال 18 پرسشنامه دارای بار منفی است و به صورت بر عکس نمره گزاری می شود . نمره افرادی که بالاتر از 45 باشد به عنوان پرخاشگر محسوب میشود و هر چه نمره فرد از 45 بیشتر باشد میزان پرخاشگری وی هم بالاترست.
نمره کلی این پرسشنامه از صفر تا 90 است. نتایج نشان می دهد که میزان ضریب پایایی آزمون ، ضریب آلفای آن 74 ٪ است و در تحقیق دیگری 86 ٪ گزارش شده است.[16] ضرایب همبستگی بین نمره خرده مقیاس جامعهستیزی - Pd - شخصیت سنج چند وجهی مینهسوتا و پرسشنامه پرخاشگری 0/43 - AGQ - تا 0/64 گزارش و روایی این پرسشنامه تأیید گردیده است .[15]
طرح پژوهش : در این پژوهش از روش تحقیق تجربی و از نوع پیش آزمون ، پس آزمون با گروه آزمایش و کنترل و با پیگیری و برای تجزیه و تحلیل دادهها و آزمون سؤالهای پژوهش ، از محاسبه شاخصهای آمار توصیفی - میانگین و انحراف معیار - و همچنین آمار استنباطی - تحلیل اندازه های مکرر - و برای انجام عملیات آماری از نرم افزار SPSS نسخه 20 استفاده شد .
شیوه اجرای تحقیق :
برای کنترل متغیرهای مزاحم - عوامل مشتبه کننده روایی درونی - با هماهنگی مسئولان آموزشگاه قرار شد که هدف مداخله بر آنها پوشیده باشد و هیچگونه آموزشی برای کاهش رفتار پرخاشگرانه دانش آموزان داده نشود . پس از اجرای پیش آزمون و انتخاب و جایگزین کردن آزمودنیها در گروهای آزمایش و کنترل ، برنامه درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد که توسط استیون هیز و همکارانش از ابتدای دهه 1980 معرفی و با نام اختصاری - ACT - شناخته شد ،
استفاده گردید . برای گروه آزمایش در ده جلسه یک و نیم ساعته در یک ماه - چهار هفته - اجرا گردید و گروه کنترل به برنامه روزمره خود - کاربندی عادی - ادامه داده و هیچگونه برنامه درمانی دریافت نکردند و از آنها فقط پیش آزمون ، پس آزمون و آزمون پیگیری به عمل آمد. درمان مبتنی بر پذیرش و تعهد - ACT - از استعاره ، تمرینات تجربه ای و تناقض منطقی برای رهایی از محتوای لفظی زبان و ایجاد ارتباط بیشتر با جریان مداوم تجربه در زمان حال استفاده می کند. مولفه های اصلی ACT عبارتند از :
مداخلات مربوط به ایجاد درماندگی خلاق : از طریق این مدخلات ، درمانگر مراجع را از ماهیت ناکارآمد برنامه فعلی اش که تغییر رویدادهای درونی است ، آگاه می کند.
· مداخلات مربوط به این موضوع که کنترل هیجانی مسئله است : مراجع باید به طور تجربی اثرات متناقض کنترل رویدادهای درونی را درک کند.
· رویارویی تجربه ای با ماهیت بی ضرر رویدادهای درونی از طریق فرایندهای پذیرش و گسلش : فرضACT این است که مراجع باورهای نادرستی درباره پیامدهای رو به رو شدن با رویدادهای درونی ناخوشایند - افکار ، احساسات ، خاطرات و احساسات بدنی - دارد و به همین دلیل از تغییر الگوی رفتار نگران می شود . لذا از طریق مداخلات مربوط به پذیرش و گسلش شناختی ، درمانگر مراجع را با این باور نادرست رو به رو می سازد.
· جایگزین ساختن خود به عنوان زمینه یا حس متعالی از خود ، به جای خود مفهوم سازی شده : به طوری که مراجع بتواند رویدادهای درونی ناخوشایند را در زمان حال به سادگی تجربه نماید و قادر به جدا کردن خود از واکنش ها ، خاطرات و افکار ناخوشایند شود.
· ایجاد ارتباط با زمان حال : درمانگر از طریق مداخلات ذهن آگاهی به مراجع کمک می کند بجای گذشته و آینده مفهوم سازی شده ، در زمان حال زندگی کند و با تقویت هایی که در حال حاضر در محیط است ارتباط برقرار کند.
· جستجوی ارزشها : درمانگر از طریق مداخلات خاصی به مراجع کمک می کند به مجموعه محکم و قابل توجهی از ارزشها دست یابد.
· مشارکت در عمل متعهد مبتنی بر ارزشهای انتخاب شده : درمانگر به مراجع در کشف مجدد یک شیوه زندگی ارزش محور کمک می کند ، به مراجع کمک می کند رفتارش جهت یافته شده و انگیزش زیادی برای مشارکت در مواجهه پیدا کند.ACT نامش را از پیام اصلی اش می گیرد: آنچه خارج از کنترل شخصی ات است را بپذیر
