بخشی از مقاله
تاثیر روش تدریس بارش مغزی بر تفکر انتقادی دانش آموزان پایه ششم ابتدایی شهر یاسوج
چکیده
هدف از این پژوهش مطالعه تاثیر روش تدریس بارش مغزی بر تفکر انتقادی دانش آموزان پایه ششم ابتدایی شهر یاسوج بوده که با روش تحقیق تجربی انجام گردید. در این پژوهش کلیه دانش آموزان پایه ششم ابتدایی به عنوان جامعه انتخاب شدند و نمونه با استفاده از روش نمونه گیری خوشه ای چند مرحله ای انتخاب و در دو گروه آزمایش و گواه قرار گرفتند در گروه آزمایش روش تدریس بارش مغزی اجرا شد و در گروه کنترل روش معمول اجرا شد. برای جمع آوری داده ها از پرسشنامه تفکر انتقادی ریکتس((2003 استفاده شد. برای بررسی متغیر ها و فرضیه های پژوهش از شاخص های آمار توصیفی نظیر میانگین و انحراف معیار و آمار استنباطی نظیر تحلیل کواریانس استفاده شد. نتایج نشان داد: آموزش با روش بارش مغزی تاثیر معنا داری بر تفکر انتقادی و تمام ابعاد آن(خلاقیت، کمال و بالیدگی و تعهد) دارد.
کلید واژه ها: بارش مغزی، تفکر انتقادی، دانش آموزان
1
مقدمه
تفکر انتقادی یکی از صلاحیتهای ضروری شهروندان امروزی است. مهارتهایی که در دنیای متحول امروز فرد را قادر می سازد تا انتخاب داشته باشد و از چرایی انتخاب خود نیز آگاه باشد و بتواند دیگران را نیز در این فهم و آگاهی همراه سازد. این مهارت بعد از دهه 1980 به طور جدی مورد توجه قرار گرفته و تحقیقات زیادی پیرامون آن صورت گرفته است. کسب صلاحیتها و مهارتهای تفکر انتقادی در دهه 1980 به عنوان یکی از اهداف اساسی تربیت شهروندی مورد توجه اندیشمندان و صاحبنظران این حوضه قرار گرفت. درگزارشهای پژوهشی و راهبردهای مختلفی خاطر نشان شده است که فقدان توان تفکر در سطوح عالی تر (تحلیل و ارزشیابی) در دانش آموزان سطوح مختلف به چشم می خورد و این یک ضایعه برای جامعه دموکراتیکی است که نیازمند دانش آموزان دارای مهارت تفکر انتقادی است(قلتاش،.(1391
تفکر انتقادی بسیار مهم است چرا که فرد را قادر می سازد. تا اطلاعات دریافتی را ارزیابی نموده و خطرات عمل بر پایه یک فرض غلط را به حداکثر برساند. فقدان این استعداد ذهنی می تواند باعث صدمه و خرابکاری هایی شود، که ممکن است فرد را با خطرات مهلکی روبه رو سازد. تفکر انتقادی فرآیندی است شامل، تامل روی معنای عبارات، برای شواهد و استدلال های ارائه شده، و قضاوت راجع به واقعیت ها. تفکر انتقادی فرد را قادر می سازد تا ایده ها و راه حل های موجود را ارزیابی کرده و بهترین آنها را انتخاب کند(جزایری، رحیمی، .(1387 تا زمانی که شاگردان انگیزه ای برای بکار گیری تفکر انتقادی نداشته باشند، تعلیم چارچوبی برای تجربه و تحلیل، کاری عبث خواهد بود برای ایجاد چنین انگیزه ای با مسائل و مشکلات واقعی درگیر باشند. اگر استاد با تفکر انتقادی به روش کلیشه ای بر خورد کنند یا شاگردان را در کشف آنچه بیشتر شناخته شده تمرین دهند، شاگردان انگیزه کمی و تحلیل انتقادی خواهند داشت. پرداختن به جنبه های رفتاری و علمی تفکر انتقادی بهتر از موعظه و سخنرانی درباره ی آنهاست. معلمان باید بکوشند کلاس درسی ایجاد کنند که در آن حس کنجکاوی طبیعی شاگردان بار دیگر شکوفا شود. آنچه در نظام تعلیم و تربیت مهم تلقی می شود فهم و تعقل است. در جریان یادگیری نیز تعقل جزء ارکان اصلی به شمار می آیند(عباسی به نقل از رضوی پور، .(1388
در تعریف تفکر انتقادی توافق عمومی وجود ندارد، حتی در واژگان نیز عدم توافق مشاهده می شود. از نظر برخی از محققان»تفکر انتقادی« و »تفکر سطح بالاتر« بجای یکدیگر بکار می روند(هالپر، .(1993 صاحبنظران زیادی از آموزش پذیر بودن تفکر حمایت کرده اند، از جمله ریستونٌ تفکر انتقادی را می توان از طریق تمرین و آموزش افزایش داد(ریستون، .(1988
در تعریفی دیگر تفکر انتقادی یک فرآیند شناختی است که فرد در طی آن با بررسی دلایل و تجزیه و تحلیل اطلاعات در دسترس و نتیجه گیری از آن ها به قضاوت و تصمیم گیری می پردازد. به عبارت دیگر تفکر انتقادی یک فرآیند قضاوت خود تنظیم و هدفدار است که سبب. حل مشکلات و تصمیم گیری مناسب در فرد می شود(سرهنگی و همکاران، .(1389
روش بارش مغزی یکی از معروف ترین وپرکاربردترین روش های آموزش خلاقیت است. این روش حل مسئله در اوایل دهه 1390 توسط الکس اسبورن مطرح شده است. اسبورن به عنوان مدیر تبلیغات یک شرکت، معتقد است که جلسات تجاری متعارف، مانع تولید و خلق ایده های نو می شوند و در نتیجه برای کمک به تولید این قبیل ایده ها قواعدی را طرح می کند بارش مغزی بر "اصل ارزش یابی با تأخیر " استوار است؛ یعنی، طبق این روش، تعداد زیادی راه حل پیشنهاد می شود و در عین حال، قضاوت درباره ی مناسب بودن هر یک از آن ها عملا تعویق می افتد. این کار برای افراد بی تجربه دشوار است اما به نظر می رسد که برای تولید ایده های خلاق بسیار مناسب باشد. برای نمونه، پارنس
2
گزارش می دهد افرادی که در موقعیت قضاوت تأخیری برای حل این مسأله کار می کنند، در مقایسه با موقعیتی که ”برای تولید ایده های خوب “ آموزش می بینند، راه حل های به مراتب بیشتر و بهتری پیشنهاد می دهند، به تعویق افتادن ارزش یابی، حیطه ی پاسخ های استخراج شده را بسیار گسترش می دهد. ارزش یابی در حین تولید ایده، حرکت گروه ها و افراد را کند می کند(لفرانکویس، (.1991
بارش مغزی یا سیال سازی ذهنی فنی است که از دانشگاه کالیفرنیا نشات گرفته است. به این فن گروهی از یک طرف، بر خودانگیختگی شرکت کنندگان و از طرف دیگر بر خودانگیختگی شرکت کنندگان و از طرف دیگر بر روابط بین عناصر مختلف (تولید عقاید)که می توانند به راه حل یک مسئله تبدیل شوند، استوار است. مفهوم بارش مغزی یا سیال سازی ذهن به این صورت تعریف می شود: »تولید تعداد زیادی اندیشه از روی یک موضوعکاملاً مشخص«مثلاً. به اعضای شرکت کننده در جلسه بارش مغزی گفته می شود که موارد استفاده از یک مواد را نام ببرند. اعضا باید تلاش کنند تا اندیشه های بسیار زیادی را ارائه دهند و هیچ سانسوری را چه در مورد خود و چه در مورد دیگران به عمل نیارند. اعضا باید متقاعد باشند که همه عقاید خوب است و نباید درباره عقاید ابراز شده بحث شود، و چون و چرا به عمل آید، به علت ممنوعیت کامل انتقاد هیچ کس عقاید شخصی خود و دیگران را زیر سوال نمی برد حتی اگر مسخره به نظر برسند، زیاد بودن تعداد عقاید خیلی مهم است زیرا در میان آنها بالاخره عقیده ای پیدا می شود که خلاقانه و اصیل باشد یعنی سرنخی از نبوغ فرآهم آورد که در نهایت به حل مسئله کمک می کند. در جلسه بارش مغزی عقاید مال همه است هر کس می تواند از عقاید دیگران الهام بگیرد تا عناصری را به آنها اضافه یا از آنها کم کند. بارش مغزی را طوفان مغزی نیز گفته اند زیرا تمرینی است که براساس آن محتوای ذهن به هم می ریزد و افکار، ساخت و شکل بندی تازه ای به وجود می آورد. از شرکت کنندگان در جلسه بارش مغزی خواسته می شود که عقاید مطرح شده را بدون وقفه تغییر شکل دهند و از آنها ساخت تازه ای به وجود آورند(گنجی، .(1391
زاهدی (1385)در تحقیقی با عنوان بررسی اثر بخشی روش تدریس بارش مغزی بر افزایش عناصر آفرینندگی دانش آموزان به این نتیجه دست یافت که روش تدریس بارش مغزی باعث افزایش خلاقیت و مولفه های آن (سیالی، انعطاف پذیری و ابتکار) در دانش آموزان دختر می شود.
نظامیان پور((1385در تحقیقی با عنوان تاثیر روش تدریس حل مسئله بر پرورش تفکر انتقادی و پیشرفت تحصیلی دانش آموزان پایه چهارم ابتدایی شهر بوشهر به این نتیجه دست یافت که بین گروه آزمایش و کنترل در عامل مهارتهای تفکر انتقادی تفاوت معنی داری وجود دارد. و بین گروه آزمایش و کنترل در میانگین نمره پیشرفت تحصیلی تفاوت معنی داری وجود دارد.
دلاور، ماهروزاده، حاج حسینی، مهران((1391 در پژوهشی با عنوان تاثیر آموزش گفت و گو محور بر تفکر انتقادی دانشجویان در بخش کمی، داده های حاصل از پردازش کمی برتری میانگین دو گروه آموزش گفت و گو محور در هر دو بعد عاطفی و شناختی تفکر انتقادی نسبت به گروه گواه را نشان دادند. اما در سطح استنباطی و بر پایه ابزار آماره ای تحلیل کواریانس چند متغیری مفروضه تفاوت معنادار میان گروه های آزمایش و گواه تایید نگردید.
لانگ((1996 به منظور افزایش اثر تکنیک بارش مغزی آزمایش و راهبردهای تعریف مسئله در خلاقیت تخیلی دانش آموزان متوسطه تحقیقی انجام داد. نتایج آماری روشن کرد که هر دو تکنیک بارش مغزی و راهبردهای توصیف مساله به طور معنی داری نمره های خلاقیت دانش آموزان را در آزمون های معانی خطوط افزایش داد.
3
تینجالاٌ((1998 نشان داد استفاده از روش آموزش مبتنی بر سازنده گرایی به مدت یازده هفته در درس روانشناسی تربیتی موجب افزایش مهارت های تفکر انتقادی دانشجویان گردید.
تورفٍ((2005 باورهای معلمان در زمینه فعالیت های تسهیل کننده تفکر انتقادی را بررسی کرد و نشان داد که معلمان مبتدی تسیل کننده تفکر انتقادی نیستند و معلمان حین خدمت تسهیل کننده تفکر انتقادی برای دانش آموزان دارای پیشرفت تحصیلی پایین نمی باشند
روش شناسی
در این تحقیق روش تحقیق، روش تجربی با طرح پیش آزمون پس آزمون با گروه کنترل بوده است در این تحقیق یک متغیر مستقل و دو متغیر وابسته وجود دارد. روش تدریس بارش مغزی متغیر مستقل و تفکر انتقادی و مهارت های شهروندی متغیرهای وابسته می باشد.
جامعه و نمونه:جامعه آماری را دانش آموزان پایه ششم ابتدایی شهر یاسوج که در سال 93-1392مشغول به تحصیل بودند را تشکیل می دهد. نمونه شامل 4 مدرسه از مدارس ابتدایی شهر یاسوج می باشد. از این چهار مدرسه دو مدرسه دخترانه و دو مدرسه پسرانه هستند. از این 4 مدرسه یک مدسه دخترانه و یک مدرسه پسرانه گروه آزمایش را و یک مدرسه دخترانه و یک مدرسه پسرانه گروه گواه را تشکیل می دهند. نمونه به صورت خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شده در این روش نمونه گیری ابتدا کل مدارس شهر انتخاب شدند از بین این مدارس سعی شد از چند منطقه متفاوت شهر نمونه ها انتخاب شوند. در دوتا از این مدارس(دخترانه و پسرانه) روش تدریس بارش مغزی اجرا شد. در دو مدرسه دیگر روش معمول تدریس اجرا شد.
ابزار: پرسشنامه گرایش به تفکر انتقادی (ریکتس،(2003 یک ابزار خود گزارشی است که میزان تمایل به تفکر انتقادی را می سنجد، این پرسشنامه دارای 33عبارت و سه زیر مقیاس خلاقیت(11عبارت )، بالیدگی(9عبارت)، و تعهد(13عبارت) است. این مقیاس پس از آنکه مور، رود و پنفید((2003 به نتایج متفاوت و مهمی درباره پرسشنامه گرایش به تفکر نتادانه کالیفرنیا دست یافتند. طراحی شد. ریکتس سعی کرد یک مقیاس کوتاه تر، تاثیر گذارتر و پایاتر تهیه کند، پرسشنامه گرایش به تفکر انتقادی بر اساس مقیاس تفکر انتقادی فاسیون((1990 ساخته شده است.
برای تعیین پایایی پس از مطالعه مقدماتی، آزمون روی 30 دانش آموز که تصادفی انتخاب شدند، ضریب پایایی آزمون نیز آلفای کرونباخ ./84و در حدی پذیرفتنی است.
پرسشنامه تفکر انتقادی دارای33 عبارت و 3 زیر مقیاس است.
خلاقیت(29،28،25،24،17،14،11،7،5،(1
کمال یا بالیدگی(33،32،31،30،23،19،15،12،(2
تعهد(27،22،20،18،16،13،10،9،6،4،(3
4
آزمودنی در یک مقیاس لیکرت 5مرحله ای از شدیداً مخالفم=تا1 کاملاً موافقم5= میزان مخالفت یا موافقت خود با هر یک از عبارات را مشخص می کند. این ابزار یک ابزار استاندارد است و در تحقیقات مختلف. ارزیابی روایی و پایایی آن مورد تایید قرار گرفته است. در این
پرسشنامه نمره گذاری بدین شرح است. شدیداً مخالفم1= مخالفم2= نمی دانم3= موافقم4=کاملاً موافقم.5=
سوالات(33،32،30،23،19،15،12،(2پرسشنامه نمره گذاری به صورت معکوس انجام شده است. برای بدست آوردن هر زیر مقیاس، نمره عبارت مربوط به زیر مقیاس مورد نظر با هم جمع و در تعداد آن تقسیم شد.
ریکتس((2003 به منظور هنجاریابی پرسشنامه گرایش به تفکر انتقادی، آن را بر روی 60نفر از دانشجویان سال دوم رشته کشاورزی اجرا کرد، ضریب پایایی زیر مقیاس خلاقیت./75 بالیدگی./57 و زیر مقیاس تعهد./86 گزارش شد. گروهی از اساتید، اعتبار صوری این مقیاس را تایید کردند، به علاوه از آن جایی که این مقیاس بر مبنای کار اصلی فاسیون((1990 تهیه شده، روایی سازه آن نیز تایید می شود.
یافته ها پژوهش
داده های به دست آمده در دو قسمت داده های توصیفی و استنباطی ارائه می گردد. در قسمت آمار استنباطی نتایج حاصل از آزمونها با استفاده از روشهای آماری مقایسه میانگین ها و تحلیل کواریانس مورد برسی قرار می گیرند. و فرضیه ها با استفاده از تحلیل ها مورد آزمون قرار خواهند گرفت.
