بخشی از مقاله
چکیده
این مطالعه با هدف بررسی تاثیر روش تدریس اکتشافی برخلاقیت دانش آموزان پایه ششم ابتدایی دردبستان های ناحیه 3 تبریز انجام شد.در این مطالعه نیمه تجربی با استفاده از طرح پیش آزمون و پس آزمون با گروه کنترل ، 50 نفر از دانش آموزان پسر پایه ششم ابتدایی در سال تحصیلی 1394 - 1395 با روش نمونه گیری تصادفی خوشه ای چند مرحله ای انتخاب شده و به طور تصادفی در دو گروه آزمایش و کنترل جایگزین و مورد بررسی قرار گرفتند .
از پرسشنامه خلاقیت عابدی که روایی و پایایی آنها بالای 0/7 مورد تایید قرار گرفت، برای جمع آوری داده ها استفاده شد. تجزیه و تحلیل داده ها با استفاده از نرم افزار spss و به کمک آمار توصیفی و آزمون تحلیل کواریانس نشان داد که : روش تدریس اکتشافی در ارتقاء خلاقیت و ابعاد آن شامل : بسط ، ابتکار ، انعطاف پذیری و سیالی در دانش آموزان پایه ششم مؤثر می باشد.
کلمات کلیدی: تدریس اکتشافی، خلاقیت ، تفکر انتقادی ، ابتدایی
مقدمه
هیلگارن حرف جالبی در مورد خلاقیت دارد او می گوید " خلاقیت هرچه باشد خیلی مهم ولازم است چون باعث تمامی پیشرفتهای بشری است" - همتی ، . - 1387خلاقیت صرفا مشتمل بر تفکر و عملکرد ذهنی افراد خاص و عرصه های ویژه زندگی نیست ،بلکه تقریبا تمامی افراد اعم از دانش آموز ، دانشجو ، کارمند ، کشاورز ، خانه دار و... در مدرسه ، محیط کار و مزرعه حتی با دارا بودن حد متوسط بهره هوشی می توانند دارای عملکرد خلاقانه در زمینه های مختلف زندگی باشند.
تحقیقات تورنس2 و پارنز2 و دیگران نشان داده اند که خلاقیت در تمام فعالیتهای فردی و گروهی مشاهده شده و با شدت و ضعف بالقوه قابل پرورش ، در همه انسانها وجود دارد. » خلاقیت « به معنای پدید آوردن چیزی از چیز دیگر به گونه ای منحصر به فرد است. به عبارت دیگر ، خلاقیت به معنی کم یا زیاد کردن یک پدیده و تغییر شکل دادن و یا ترکیب کردن آن با سایر پدیده ها ، اشیاء یا چیزها است. برخی از نظریه پردازان ، همچون گیلفورد ، معتقدند که خلاقیت را باید نوعی از تفکر به شمار آورد ، زیرا ایده خلاق خود نوعی فکر و تصور است.
گیلفورد3 در ابداعی دیگر می گوید : خلاقیت نوعی تازه از تفکر است. بنابراین خلاقیت چیزی جز حل کردن مسائل ، مشکلات ، تعارضات یا بن بست ها نیست . اما آیا هر حل کردن یا خلق کردنی را می توان یک » پدیده خلاقه « نامید؟ در این باره صاحب نظران معتقدند که هر پدیده ی خلاقه ای حتما باید عنصر » تازگی و نو بودن « باشد تا امتیاز خلاقیت را پیدا کند - همتی،. - 1387 مدرسه مهمترین پایگاه و نقطه ی عطف و تمرکز در هر نظام رسمی تعلیم و تربیت است.
کارایی هر نظام بیش از همه مستلزم برخورداری از مدرسهای کارآمد1، پویا2، خلاق3، انعطاف پذیر4 و بهرهمند از کلیه نیروها و امکانات انسانی و مادی موجود در محیط پیرامون خود است . بنابراین هر اندیشهای برای اصلاح آموزش و پرورش بهتر است مدرسه را کانون توجه خود قرار دهد . روشهای اکتشافی تدریس مبتنی بر شاگرد بوده و جزء روشهای فعال تدریس می باشند که با هدف ارتقاء فعالیت فکری دانش آموز در فرآیند یاددهی یادگیری و با تأکید بر نقش راهنما و تسهیل کنندگی معلم در جریان تدریس شکل میگیرد.
گلیفورد5 خلاقیت را با تفکر واگرا - دست یافتن به دستیافتها ی جدید برای مشکل - در مقابل تفکر همگرا - دست یافتن به پاسخ - مترادف دانسته است. مهمترین ویژگیهای تفکر واگرا - خلاقیت - از نظرگیلفورد عبارتند از:-1 سیالی: توانایی برقراری رابطه معنی دار بین اندیشه و بیان آن که افراد را قادر می سازد راه حل های متعددی برای حل یک مسئله واحد ارایه دهند. بعبارت دیگر سیالی به کمیت پاسخ های فرد به یک مسئله مرتبط است.-2 بسط: توانایی توجه به جزئیات در حین انجام یک فعالیت است. اندیشه ی بسط یافته به کلیه جزئیات لازم یک طرح می پردازد و چیزی را از قلم نمی اندازد.-3 اصالت ابتکار: توانایی تفکر با شیوه ی غیر متداول و خلاف عادت رایج، اصالت ابتکار مبتنی بر ارایه جوابهای غیر معمول، تعجب آور و زیرکانه به مسایل است.-4 انعطاف پذیری: توانایی تفکر با راه های مختلف برای حل مسئله جدید است. تفکر قابل انعطاف الگوهای جدیدی برای اندیشیدن طراحی میکند.
کنت در تحقیقی بر روی اثرات کاربرد روشهای فعال تدریس به نتایجی دست یافت که برخی از اثرات آن عبارتند از: پیشرفت نمرات امتحانی، کاهش میزان مردودی، کاهش غیبت دانش آموزان از کلاس درس، کاهش ترک تحصیلی، افزایش میزان فارغ التحصیلی، رشد همه جانبه انگیزه و خلاقیت، رشد میزان کاریابی. در مطالعه ای که بوسیله مرکز فنآوری های ویژه کاربردی انجام شده است، اهمیت کاربرد روشهای جدید آموزشی را مورد بررسی قرار داده و تاثیر آن را بر یادگیری دانش آموزان در کلاس درس ارزیابی کرده است.
در این مطالعه، عملکرد 500 تن از دانش آموزان متوسطه در 7 مدرسه شهری مورد مقایسه قرار گرفت. پژوهش نشان داده است که روشهای جدید آموزشی برای ارتقاء یادگیری منبع مؤثری است. - لاولس ، - 2013 .بیو شامپ و پارکینسون تحقیقی در انگلستان انجام دادهاند در مورد دانشآموزانی که در پایهی ششم ابتدائی که از روشهای تدریس اکتشافی بهره گرفته بودند و وارد دبیرستان شده بودند به این نتیجه رسیدند که فعالیتهای بیش از حد معلّمان دبیرستان و استفاده آنان از روشهای اکتشافی تدریس میتواند به ارتقاء خلاقیت دانش آموزان منجر شود .
متدلوژی
جلسات آموزشی گروه آزمایش طی 8 جلسه آموزشی و در طول 4 هفته آموزشی اردیبهشت ماه 95 برگزار شد. درس مورد آموزش درس تفکر و پژوهش پایه ششم بود . جلسات آموزشی شامل محتوای درسی و به شیوه اکتشافی بود و از مراحل تدریس اکتشافی استفاده شد.محتوای آموزشی شامل دو درس آخر شامل : -1 من عاقبت از این پل خواهم گذشت -2 کیمیاگر بوده است 2. جلسه اختصاص به یک درس و پرسش و پاسخ و ارزیابی یادگیری دانش آموزان داشته و در طول 4 جلسه 2 درس تدریس و ارزیابی شده اند.
در هر دو درس فیلم مربوط به آن درس به مدت 12 دقیقه نمایش داده شده و با روش اکتشافی در گروه آزمایش قبل از نمایش فیلم ، در ضمن نمایش و بعد از آن تدریس ادامه داشته است.
مراحل اجرای روش تدریس در جلسات آموزشی گروه آزمایش: غریب را آشنا ساختن: این راهبرد دارای هفت گام است. گام اول: دادههای واقعی: معلم برای موضوع جدید اطلاعات فراهم میسازد. گام دوم: قیاس مستقیم: معلم قیاس مستقیم پیشنهاد میکند و از شاگردان میخواهد آن قیاس را توصیف نماید. گام سوم: قیاس شخصی: معلم شاگردان را به »شدن« قیاس مستقیم فرا میخواند.
گام چهارم: مقایسه قیاسها: شاگردان نکات مشابه میان مطالب جدید و قیاس مستقیم را تعیین کرده و توضیح میدهند. گام پنجم: توضیح تفاوتها: شاگردان توضیح میدهند که در کجا قیاس موزون نیست. گام ششم: کشف: شاگردان دوباره عنوان اولیه را با اصطلاحات خود کشف میکنند. گام هفتم: قیاس زائی یا تولید قیاس شاگردان قیاس مستقیم خود را فراهم میکنند و شباهتها و تفاوتها را کشف مینماید.
جامعه آماری این تحقیق کلیه دانش آموزان پسر پایه ششم ابتدایی ناحیه 3 تبریز به تعداد 906 نفر می باشد. با توجه به نیمه آزمایشی بودن این پژوهش نمونه این تحقیق در دو گروه آزمایش و کنترل از بین دانش آموزان کلاسهای پسر پایه ششم ابتدایی به تعداد 2 کلاس انتخاب شد. روش نمونه گیری در دسترس بوده است. بدین ترتیب که از بین کلاسهای مدارس ابتدایی دارای پایه ششم دو کلاس به جهت در دسترس بودن و امکان بررسی موضوع انتخاب شد.حجم نمونه در هر کلاس 30 نفر بوده است.
در این تحقیق از پرسشنامه استاندارد تفکر خلاق 60 سوالی عابدی و همچنین تفکر انتقادی ریتکس استفاده شده است . پرسشنامه تفکر خلاق عابدی 60 سوال 3 گزینه ای دارد که از چهار خرده آزمون سیالی، بسط، ابتکار، انعطاف پذیری تشکیل شده است.دامنه نمره ی کل خلاقیت از 0 تا 120 می باشد. در تحقیق حاضر پرسشنامه ها ابتدا در بین 30 نفر از دانش آموزان جامعه آماری به طور تصادفی توزیع گردید، سپس اطلاعات جمعآوری شده مورد آزمون قرار گرفته و پس از مشخص شدن ضریب پایایی پرسشنامه وبالا بودن ضریب پایایی - بالای - 0/7 از پرسشنامه. به توزیع نهایی پرسشنامه ها پرداخته شد.
