بخشی از مقاله
چکیده
پیشگامان تعلیم و تربیت استثنایی در دهه های گذشته معتقد بودند که آموزش در مدارس استثنایی، دارای منابع استرس زای درونی و بیرونی بیشتری نسبت به آموزش در مدارس عادی است که باعث می شود رضایت شغلی و تاب آوری معلمان را بیشتر تحت تاثیر قرار دهد. این پژوهش با هدف بررسی تاثیر رویکرد معنادرمانی بر رضایتمندی شغلی و تاب آوری معلمان و مربیان مدارس استثنایی شهر یزد صورت گرفته است.
بدین منظور از بین مدارس استثنایی شهر یزد، 3 مدرسه به صورت تصادفی انتخاب شد و از بین معلمان هر مدرسه 10 معلم و در مجموع 30 معلم انتخاب و به صورت تصادفی در دو گروه 15 نفری نمونه و آزمایش تقسیم بندی شدند. قبل از شروع درمان برای هریک از گروه های کنترل و آزمایش، ابتدا پرسشنامه رضایت شغلی JDI و پرسشنامه تاب آوری کونور و دیویدسون - CD-RIS - به عنوان پیش آزمون ارائه شد. سپس گروه آزمایش در 8 جلسه تحت معنادرمانی قرار گرفت.
در این مدت گروه کنترل درمانی را دریافت نکردند. بعد از اتمام جلسات، از دو گروه آزمایش و کنترل، آزمون JDI و CD-RIS به عنوان پس آزمون به عمل آمد. سپس داده ها جمع آوری شده و به وسیله نرم افزار آماری SPSS و با استفاده از آزمون تحلیل کوواریانس مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. نتایج تحلیل کواریانس نشان داد که معنادرمانی با سطح اطمینان %99 بر میزان تاب آوری، میزان رضایتمندی شغلی، میزان رضایت از کار، میزان رضایت از سرپرست، میزان رضایت از همکار، میزان رضایت از ارتقاء، میزان رضایت از پرداخت و بر میزان رضایت از شرایط محیط کار - P>0,01 - معلمان و مربیان مدارس استثنایی شهر یزد مؤثر است. نتیجه گیری: نتایج این مطالعه بیانگر آن است که آموزش و پرورش می تواند با برگزاری کلاس های آموزشی معنادرمانی، رضایتمندی و تاب آوری معلمان مدارس استثنایی را افزایش دهد.
مقدمه
همه ما می دانیم که سرلوحه ی کتاب انبیاء و رسولان راستین به ویژه حضرت علی مرتبط با تعلیم »اسم رب« بوده و جملگی انبیای عظام برای نجات بشر از ستم سوزی و جهل قیام کرده اند. اولیای خدا و علما نیز بر اینکه معلمی شغل انبیاست از دیرباز تأکید داشته اند. اما همه می دانیم که معلمان این وارثان انبیاء که رسالت خطیر آموزش و پرورش را به دوش کشیده اند همواره مشکلات و نارسایی هایی را متحمل شده اند.
معلمی رسالت عظیمی است. شاید واژه عظیم نیز بار معنایی واژه مقدس معلم را نمی تواند نشان دهد. معلم است که می تواند شاکله افراد را طوری بسازد که لباس و چهره و مقام و علم آن ها همه نشانه و نردبان رشد و کمال باشد.
نظام آموزش و پرورش از بزرگترین و گسترده ترین سیستم های درون هر جامعه ای است که سرنوشت آن جامعه را در بلند مدت تعیین می کند در حقیقت خوشبختی یا بدبختی هر جامعه به آموزش و پرورش آن بستگی دارد. چنانچه آموزش و پرورش از نظر اهداف و ساختار و منابع درست طراحی شود در دراز مدت توسعه جامعه را تضمین خواهد کرد و به اثر بخشی نزدیک می شود.
رابینز - 1991 - رضایت شغلی - Job - satisfaction را نگرش کلی فرد نسبت به شغلش تعریف می کند. امروزه در هر کشوری صدها شغل و حرفه وجود دارد و افرادی به آنها اشتغال دارند و از طریق آنها زندگی خود را اداره می کنند آنچه همواره مورد توجه روانشناسان و اندیشمندان علوم اجتماعی بوده رضایت شغلی افراد و آثار این رضایت در روحیه آنها و بازدهی کارشان می باشد. در جامعه امروز فشارها و تنش های روانی ناشی از محیط کاری و خانوادگی نقش بسیاری در زندگی افراد ایفا می کند.
معلمان و پرورش دهندگان آینده ساز هر کشوری اگر در محیط کاری خود احساس نا رضایتی و بی عدالتی داشته باشند نمی توانند به خوبی به وظایف خویش عمل کنند. اگر معلمی به شغل خود علاقه مند باشد، خلاقیت و استعداد وی در زمینه کاری اش شکوفا خواهد شد و هرگز دچار خستگی و افسردگی نمی شود، به عکس اگر معلمی از حرفه اش راضی نباشد هم خودش دچار افسردگی می شود و هم کارش بی نتیجه خواهد بود و از این رهگذر جامعه نیز دچار آسیب خواهد شد
یکی دیگر از عوامل موثر دیگر بر عملکرد معلمان بحث تاب آوری است. تاب آوری یکی از مهمترین توانایی های انسان که باعث سازگاری مؤثر با عوامل خطر می شود. تاب آوری توانایی افراد در سازگاری مؤثر با محیط است، علیرغم قرارداشتن در معرض عوامل خطرآفرین. عوامل خطرآفرین آن دسته شرایط و موقعیت های منفی هستند که با پیامدهای منفی و مشکلات رفتاری مرتبط می شوند - امینی و همکاران، . - 1391 اگر یک معلم دارای تاب آوری بالا باشد به هنگام مواجه به مشکلات در کلاس توانایی کنترل آن را داشته و عملکرد خود را تحت تاثیر قرار نمی دهد.
با توجه به مطالب ذکر شده، بحث رضایت شغلی و تاب آوری به ویژه در آموزش و پرورش کودکان استثنایی مطرح می باشد؛ چرا که معلمان استثنایی به علت شرایط خاص آموزشی که در آن فعالیت می کنند، وظایفی دشوارتری بر عهده داشته و در نتیجه آسیب پذیری بیشتری نیز دارند - کاوه ای و همکاران، . - 1393 بنابراین در این پژوهش به بررسی شرایط کاری دبیران و معلمان استثنایی پرداخته می شود.
بیان مسئله
حرفه معلمی دارای منابع استرس زای درونی و بیرونی است. منابع درونی استرس زای حرفه معلمی شامل ماهیت نقش معلم، سطح آمادگی، صلاحیت ها و قابلیت ها با وظایف است. پایین بودن سطح صلاحیت ها می تواند حاصل فقدان آموزش های پیش از خدمت باشد. محیط مدرسه می تواند شرایط پر تنشی را برای معلمان به وجود آورد که شامل رفتارهای مخرب دانش آموزان، ساختار تشویقی ناکافی، انزوای شغلی، نقش های متضاد و چندگانه است - برک و گرینگیس Burke & Greenglass ، . - 1996 لوئین استین - 1991 - - Lowenstien - معتقد است که حرفه معلمان بیش از سایر مشاغل آنها را مستعد فرسودگی شغلی می کند. خستگی روانی و افسردگی از عوامل وابسته به فرسودگی محسوب می شود
علاوه بر این موضوع تاب آوری - Resiliency - در مباحث مربوط به فرآیند آموزش عامل تاثیرگذاری شناخته شده است. تاب آوری به سه دلیل در آموزش بسیار اهمیت دارد. اول اینکه بر انتظارات معلم از دانش آموز تاثیرگذار است. چراکه خود معلم الگویی برای نشان دادن رفتار تاب آورانه است
دوم اینکه تدریس حرفه ای سخت و پیچیده است و مستلزم آن است که معلم با ابهامات، سختی ها و دشواری هایی که در کلاس درس آموزشی مواجه می شود، برخورد درست و منطقی داشته باشد و این نیاز به سبک های رفتاری تاب آورانه دارد. معلم از یکسو باید درست عمل نماید تابدین شیوه در گذر زمان انگیزه و تعهد خود را نسبت به حرفه معلمی حفظ کند
سوم اینکه تاب آوری در معنی توانایی حل مساله، بازیابی سریع راه حل های ممکن و عمل جسارت آمیز در رویارویی با مسائل گوناگون به صورت کارآمد تعریف می شود و دقیقا با حس تعهد به کار، مدیریت بر خود و داشتن انگیزه در تدریس برای دستیابی همه جانبه دانش آموزان ارتباط دارد. سطح تاب آوری بر توانایی معلمان در مدیریت پاسخ ها و عکس العمل ها که فرآیندی دشوار و پیچیده است، تاثیر می گذارد و از این جنبه به عنوان عاملی یاد می شود که می تواند موجب ارتقای کیفیت و استانداردهای حرفه ای شود
با افزایش برنامه های نوآورانه و اصلاح استانداردهای آموزشی و ارتقاء کیفیت و استانداردها، حجم کار معلمان و در نتیجه استرس حرفه ای آنان افزایش می یابد. هارگریوس - 2006 - هشدار داد که کار معلمان روز افزون سخت تر شده و از معلمان انتظار می رود در قبال فشارهای بیشتری نیز پاسخگو باشند
بنابراین باتوجه به نکات ذکر شده هم رضایتمندی معلمان و مربیان و هم تاب آوری آنها، باعث به وجود آمدن استرس و فرسودگی و اضطراب در آنها می شود که نیاز به راهکاری برای درمان این استرس و افسردگی می باشد تا عملکرد آنها را تحت تاثیر قرار ندهد. یکی از این روش های روان درمانی، معنا درمانی - logo therapy - است.
معنا درمانی با در نظر گرفتن گذرایی هستی و وجود انسانی به جای بدبینی و انزوا، انسان را به تلاش و فعالیت فرا می خواند و بیان می دارد که آنچه انسان ها را از پای درمی آورد، رنج ها و سرشت نا مطلوبشان نیست بلکه بی معنا شدن زندگی است که مصیبت بار است . اگر رنج را شجاعانه بپذیریم تا واپسین دم، زندگی معنا خواهد داشت و معنای زندگی می تواند حتی معنی بالقوه درد و رنج را نیز در برگیرد . فرانکل می گوید در دنیا چیزی وجود ندارد که به انسان بیشتر از یافتن "معنی " وجودی خود در زندگی یاری کند. دراین گفته نیچه - Nietzsche - حکمتی عظیم نهفته است که »کسی که چرایی زندگی را یافته است با هر چگونگی خواهد ساخت.« در این جمله باید به صورت شعاری در درمان بیماری های روانی مورد نظر قرار بگیرد
بنابراین با توجه به نکات ذکر شده در این پژوهش بر آنیم که آیا معنادرمانی بر رضایتمندی و تاب آوری معلمان و مربیان مدارس استثنایی استان یزد موثر است یا خیر؟
ضرورت و اهمیت پژوهش
نظام آموزش و پرورش از مهمترین نظام های هر جامعه می باشد که سرنوشت و رشد و تعالی جامعه در آینده به آن بستگی دارد. معلمان یکی از مهمترین نقوش را در آموزش و پرورش بر عهده دارند که در صورتی که آنها بهترین عملکرد را داشته باشند، تعالی جامعه در آینده تضمین خواهد شد.
یکی از عواملی که بر روی عملکرد معلمان تاثیر گذار است، رضایت شغلی آنها می باشد. در صورتیکه یک معلم از کار خود احساس رضایت نداشته باشد به خوبی به وظایف خود عمل نمی کند و در نتیجه دچار فرسودگی شغلی شده و در نتیجه اضطراب و نگرانی وی را در پی دارد که این عوامل عملکرد وی را تا حد قابل توجهی تحت تاثیر قرار می دهد. یکی دیگر از عواملی که عملکرد معلمان را تا حد زیادی تحت تاثیر قرار می دهد، تاب آوری است. تاب آوری معلمان در کلاس بسیار حائز اهمیت می باشد
