بخشی از مقاله
چکیده
پژوهش حاضر به دنبال رابطه تاب آوري با هوش معنوي در معلمان زن دانش آموزان استثنایی شهر تهران بود.جامعه آماري کلیه معلمان زن شاغل در مدارس استثنایی شهر تهران بودند. حجم نمونه شامل 100 نفر که به صورت طبقه ایی تصادفی انتخاب شدند و به پرسشنامه هاي سبک هاي تاب آوري کانر و دیویدسون و پرسشنامه هوش معنوي پاسخ دادند. براي تجزیه و تحلیل داده ها از آمار توصیفی وآمار استنباطی - همبستگی ورگرسیون - استفاده گردید.نتایج پژوهش حاضر نشان داد که، بین تاب آوري با هوش هیجانی رابطه معناداري به مقدار r =0/497 وجود دارد و هوش هیجانی 24 درصد از تغییرات تاب آوري را پیش بینی می کند.نتایج حاصل بیانگر این مطلب است که وجود هوش معنوي باعث پذیرش شرایط ویژه دانش آموزان می شود و حس ارتباط با نیرویی بزرگتر باعث می شود در قبال تلاش هاي آموزشی و پرورشی ارزش هاي والاتري را در نظر بگیرند و همین امر باعث ارتقا سطح تحمل و تاب آوري آنها در تعامل با دانش آموزان استثنایی و مسائل و مشکلات آموزشی و پرورشی آنها شود.
کلمات کلیدي: تاب آوري، هوش هیجانی، کودکان استثنایی.
.1 مقدمه
در سال هاي اخیر رویکرد روان شناسی مثبت با شعار توجه به استعدادها و توانمندي هاي انسان مورد توجه پژوهشگران حوزه هاي مختلف روان شناسی قرار گرفته است - دیویدسون1، . - . - 2003این رویکرد بر شناسایی سازه ها و پرورش توانمندي هایی تاکید می کند که ارتقا سلامت و شادکامی انسان را فراهم می کند. تاب آوري مهمترین راهبردي است که در این رویکرد مورد توجه پژوهشگران است. از نظر تاریخی در علوم رفتاري و اجتماعی از رویکرد مبتنی بر حل مسائل ذهنی و فکري براي مطالعه رشد انسان و جامعه پیروي میشده است - موسوي، کیانپور و صادقی،. - 1381 این رویکردي آسیبشناختی، بر مشکلات، بیماريها و اختلالات، ناسازگاريها، کجروي و عدم شایستگی تمرکز داشت. تأکید این رویکرد بر شناسایی عوامل خطر2 مربوط به اختلالات گوناگون مثل بیماريهاي روانی، بزهکاري، الکیسم سوء مصرف مواد بوده است - کرونر، هندل3،. - 2011
در مطالعات طولی که در چارچوب این رویکرد در جمعیتهاي پرخطر انجام گرفته، درصدي از افراد در معرض خطر به مشکلات و آسیبهاي مبتلا میشدند، اما درصد بیشتري نیز سالم میماندند. محققان براي این افراد که در شرایط ناگوار و پرخطر، پیامدهاي نامطلوب را نشان نمیدادند، اصطلاحات گوناگونی مثل آسیبناپذیر4، مقاوم در برابر استرس5 و سرسخت6 را به کار برده اند. اخیرا بیشتر محققان از واژة تاب آور در برابر شرایط پرخطر و ناگوار استفاده میکنند - واعظ موسوي،. - 1381 تاب آوري در امتداد یک پیوستار با درجات متفاوت از مقاومت در برابر آسیبهاي روانشناختی قرار میگیرد - ایزاکسون7، - 2002، تاب آوري برحسب این تعریف، فراتر از جان سالم بدر بردن از استرسها و ناملایمات زندگی است - ترینیداد ، اندرسون8،. - 2004 نظریههاي نخستین در مورد تاب آوري بر ویژگیهاي مرتبط با پیامدهاي مثبت در مواجهه با مصائب و ناملایمات زندگی تأکید داشتند - راك، شرمن9، - 1990
با اینکه تعاریف تاب آوري ممکن است متنوع باشد، بیشتر محققان معتقدند که افراد تاب آور در عوامل مشابهی مشترکند. برخی از این عوامل عبارتند از: هوش بالاتر، تعلق کمتر به همسالان بزهکار و عدم سوء مصرف مواد و بزهکاري - بینت، کوراپلس10، . - 2006 استقلال، همدلی، تعهد به کار، جدیت، مهارتهاي حل مسئله خوب و روابط خوب با همسالان - جوکار،. - 1386 سلامت معنوي11 یکی از ابعاد مهم سلامت محسوب میشود. سلامت معنوي، ارتباط هماهنگ و یکپارچه را بین نیروهاي داخلی فراهم می کند و با ویژگی هاي ثبات در زندگی، تناسب وهماهنگی، احساس ارتباط نزدیک با خود، خدا، جامعه و محیط مشخص میشود؛ نیروي یگانه اي است که ابعاد جسمانی، روانی واجتماعی را هماهنگ میکند - فراسر،. - 1999
سلامت معنوي بهطور جدي به خطر بیفتد، ممکن است فرد دچار اختلالات روحی مثل تنهایی، افسردگی12 و از دست دادن معنا در زندگی شود. سلامت معنوي، بعد مهم و برجسته یک زندگی سالم است که موجب ایجاد زندگی هدفدار و معنادار میشود و زندگی افراد از یک زندگی مادي به یک زندگی معنوي تبدیل می شود - لین وهمکاران،. - 2003 هوش معنوي اخیراً نظر بسیاري از پژوهشگران را به خود جلب کرده است. این هوش می تواند احساس ارتباط با یک قدرت برتر یا یک وجود مقدس را تسهیل کند - سیسک و تورنس، . - 2001 سازه هوش معنوي بهطور گسترده توسط زوهار و مارشال - - 2000 مورد بحث و بررسی قرار گرفته است.
به نظر آنان معنویت به ، معناي اجتناب از زندگی و مشکلات و بلاتکلیفی نیست، بلکه ما به کمک معنویت نیازهایمان را شناسایی و بیان و مشکلاتمان را حل میکنیم و با استفاده از آن می توان حوادث و رخدادهاي زندگی را از لحاظ معنادهی غنی ردتر ک . آنان بیان کردند با استفاده از هوش معنوي توان میل و قابلیت فرد را براي رسیدن به هدف رشد داد. هوش معنوي را حل کر دن مسائلی دانستهاند که ماهیتی منطقی، معنایی و ارزشی دارد. آنان با تایید وجود هوش معنوي، آن را استعدادي میدانند که انسان در حل مسائل معنوي و ارزشی خود به کار میگیرد و زندگی خود را در حالتی گسترده از وسعت، غنا و معنا قرار می دهد.در پژوهش هاي اخیر مانند رابطه سلامت روان و هوشمعنوي با تاب آوري در دانشجویان دانشگاه علوم پزشکی نتایج نشان داد که بین هوش معنوي و تاب آوري نیز رابطه مثبت معناداري ت تزقلقبوجود دارد - حمید، کیخسروانی و مولود، . - 1391
همچنین نتایج پژوهشی با عنوان رابطه هوش معنوي با تاب آوري در برابر استرس نشان داد که ارتباط مثبت معناداري بین تاب آوري و هوش هیجانی وجود دارد - خدا بخشی، حیدري و خوش کنش، . - 1392 بنابراین با توجه به ویژگی هاي دانش آموزان استثنایی و مشکلات و مسایلی که معلمان در پیگیري هاي آموزشی و پرورشی با این دانش آموزان رو به رو هستند و با توجه به اینکه هوش معنوي در معنا دادن به فعالیت هاي افراد تاثیر به سزایی دارد و اینکه تعامل با این افراد نیاز به صبر و تمرکز دارد در این پژوهش رابطه تاب آوري با هوش معنوي در معلمان دانش آموزان استثنایی مورد مطالعه قرار گرفته است.
روش
جامعه پژوهش حاضر کلیه معلمان زن شاغل در مدارس استثنایی - کم توان ذهنی - سال تحصیلی 93 – 94 که از میان آنها تعداد 100 نفر به روش نمونه گیري تصادفی طبقه ایی انتخاب شدند و به تکمیل پرسشنامه ها اقدام نمودند.براي سنجش تاب آوري از مقیاس تاب آوري کونور و دیوید سون - 2003 - 1 ،CD-RIS استفاده شده است. پرسش نامه تاب آوري کونور و دیوید سون 25 گویه دارد که در یک مقیاس لیکرتی بین صفر وکاملاً - نادرست - تا پنج - همیشه درست - نمره گذاري می شود. این مقیاس در ایران توسط محمدي - - 1384 هنجاریابی شده است . براي تعیین روایی این مقیاس نخست همبستگی هر گویه با نمره کل مقوله محاسبه و سپس از روش تحلیل عاملی بهره گرفته شد. محاسبه همبستگی هر نمره بانمره کل به جز گویه 3 ، ضریب هاي بین 41درصد تا 64درصد را نشان داد.سپس گویه هاي مقیاس به روش مؤلفه هاي اصلی مورد تحلیل عاملی قرار گرفتند. پیش از استخراج عوامل برپایی ماتریس همبستگی گویه ها،دو شاخص KMO و آزمون کرویت بارتلت محاسبه شدند . مقدار KMO برابر 87 درصد و مقدار فی دو در آزمون بارتلت برابر 28/556 بود که هر دو شاخص کفایت شواهد براي انجام تحلیل عامل را نشان دادند . براي تعیین پایایی مقیاس خودتاب آوري کونور و دیوید سون از روش هاي آلفاي کرونباخ بهره گرفته شد و طریق پایایی 84 درصد به دست آمد - محمدي، . - 1384
پرسشنامه هوش معنوي: این پرسش نامه توسط عبداله زاده و همکاران - - 1388 ساخته شد که داراي29 گویه است. در این مقیاس پاسخ هر گویه با استفاده از مقیاس پنج درجهاي لیکرت نمره گذاري میشود. نمره هر مقیاس با جمع کردن نمره گویههاي سازنده آن مقیاس بدست می آید آزمودنی هر چه نمره آزمودنی در یک مقیاس بیشتر باشد، به میزان بیشتري داراي آن ویژگی است. اعتبار کل پرسشنامه را با روش آلفاي کرونباخ 0/89 گزارش کردند. همچنین علاوه بر روایی ،صوري که با نظر متخصصان تأیید شد، همبستگی همه سؤال 0/3ها بالاي بودند - عبداله زاده و همکاران ،. - 1388
