بخشی از مقاله
چکیده
ریزگرد تودهای از ذرات جامد ریز غبار و گاه دود است که در جو پخش شده و دید افقی را تا حد 1 و 2 کیلومتر محدود میکند و برای بیماران تنفسی بسیار زیانآور است. در ایران سرچشمه اصلی ریزگرد،باد شُمال است. این باد که از خرداد تا شهریور فعال است، در شمال خاورمیانه شکل میگیرد و با گذر از کوههای ترکیه و شمال عراق، مانند قیفی به بیابانهای عراق و سوریه سرازیر میشود و تا خلیج فارس و رسیدن به آبهای آزاد پیش میرود.
طی چند دهه اخیر بین کشور عراق و ترکیه کشمکش فراوانی بر سر به دست آوردن منابع آب وجود دارد زیرا ترکیه با ساختن چندین سد به روی رود دجله باعث کاهش شدید آب این رودخانه گردیده است. توقف چند ساله عملیات مالچ پاشی باعث شده با کمترین وزش باد که متاسفانه جهت آن همیشه از سمت عراق به ایران است، غبار بزرگی بلند شود که امروزه حتی تا نواحی مرکزی ایران هم می رسد.
برای حل مسئله گرد و غبار در ایران و تثبیت خاک بیابانها، پاشیدن ریگ را به جای مالچ پیشنهاد می شود که هم هزینه کمتری دارد و هم آلودگی جدیدی ایجاد نمی کند و راهکاری مناسب و همیشگی خواهد بود. برای پیشگیری از بروز عوارض نامطلوب آلودگی هوا نباید در معرض هوای آلوده قرار بگیریم و از ورزش کردن در این هوا جدا خودداری شود چون فعالیت ورزشی باعث افزایش ضربان قلب و دستگاه تنفسی و متعاقب آن افزایش ورود هوای آلوده به ریه میشود. همچنین در صورت وقوع پدیده ریزگرد استفاده از ماسک بسیار ضرورت دارد.
مقدمه
در مریخریزگرد رویدادی تقریباً همیشگی است که گاه تا ارتفاع 30 کیلومتری - بیش از 5 برابر ارتفاع کوه دماوند از سطح دریا - بالا میرود و در فصل تابستان شدت گرفته و توفانهای شدیدی را ایجاد میکند. یکی از دلایل بسیاری از انقراضهای بزرگ تاریخ از جمله انقراض دایناسورها پدیده ریزگرد است، زیرا این پدیده در موارد بحرانی با جلوگیری از تابش نور خورشید به زمین موجب زمستان جهانی میشود.
سه کشور عربستان، عراق و سوریه به واسطه داشتن بیابان های زیاد و سرزمین های خشک، بیشتر از ایران در معرض پدیده ریزگرد هستند. تغییرات اقلیمی بسیاری که در سالهای اخیر در منطقه رخ داده و ایران نیز از آن متاثر شده است ، پدیده ریزگرد را به سطح وسیع تری از ایران هم گسترش داده است. اگر روزگاری این فقط شهرهای کویری ایران و یا درحاشیه آن بودند که با این پدیده زیست محیطی روبرو می شدند، امروز حتی پایتخت کشور نیز تحت تاثیر پدیده کشنده ریزگرد قرار گرفته است و گاه برای حفظ سلامت عمومی موجب تعطیلی مدارس می گردد
. - 1 - ریزگرد در مناطق شهری و صنعتی پدیدهای است که از ترکیب ذرات ریز گرد و غبار با آلایندهها به وجود میآید و این ترکیب برای بیماران تنفسی بسیار مضر است. اما منشاء اصلی این پدیده که به تازگی در کشورمان شایع شده است کویرها و باتلاقهای در حال خشکشدن عراق است.
در گذشته سه کشور ایران، عراق و عربستان به صورت مشترک هزینههای مالچپاشی این اراضی را تأمین و تمام اراضی در فصل خاصی از سال مالچپاشی میشد. مالچ ماده چسبنده گرفته شده از مواد نفتی است که برای تثبت شنهای روان در اراضی بیابانی استفاده میشود. بهعلت بروز برخی مشکلات و تغییر رویه دولتها در این ارتباط، این اقدام درسالهای اخیر صورت نگرفت و پدیده ریزگرد بهصورت گسترده بخشهایی از کشور را مورد هجوم قرار داد - . - 2
با افزایش گرد و غبار موسوم به ریزگرد یا غبار عربی در بسیاری از شهرهای کشور از جمله تهران، متخصصان توصیه میکنند که افراد سالمند و خردسال و مبتلایان به بیماریهای قلبی و ریوی در خانه بمانند و یا از ماسکهای مخصوص استفاده کنند. استنشاق هوای آلوده به ذرات معلق و گرد وغبار سبب نفوذ ذرات ریز به کیسههای هوایی میشود و آثار سوء این ذرات بهصورت بینظمی در ضربان قلب - آریتمی - و ایجاد حملات قلبی برای افرادی با بیماریهای زمینهای قلب تظاهر میکند
منشا ریزگردهای موجود در ایران
درباره علت افزایش ریزگردهای اخیر همچنان نظر یکسان یا فراگیری وجود ندارد. برخی آن را همچنان شدت یافته پدیده - شمال یا شمل - می دانند، برخی آن را به فرایند بیابان زایی در عراق مربوط دانسته و شدت یافته بدلیل مرداب زدایی در اثر دخالت و جنگ امریکا در عراق دانسته و دیگران آن را به شکل گیری پدیده های جوی دیگر در خاورمیانه نسبت می دهند.
وجود مواد رادیو اکتیو در ریزگرد همچنان تایید نشده اما شواهد غیر رسمی از آن خبر می دهند. جریانهای خشک هوای عربستان و عدم توجه به محیط زیست و بیابانزدایی در عراق باعث خشکشدن بسیاری از باتلاقهای عراق و ایجاد نواحی غبارساز شدهاست.
با توجه به عدم انجام درست فعالیت های مالچ پاشی به منظور تثبیت شنهای روان در بیابانهای عراق و تغییر دولت ها زمینه افزایش ریزگرد در خوزستان، غرب ایران و سرانجام تقریباً در سراسر ایران فراهم شده است - 1و. - 3 دلیل اصلی خشک شدن زمینهای عراق، آبگیری سدهایی چون سد آتاترک در کشور ترکیه است. به عبارتی آب رودخانههای دجله و فرات به واسطه سد سازی های ترکیه کم شده و دشت بینالنهرین رطوبت خود را از دست داده و به منبعی برای تولید گرد
و غبار تبدیل شدهاست. دولت عراق در زمان صدام با کانال کشی و انتقال آب رود دجله موجب کاهش شدید آب این رود شد و در نتیجه تعدادی از تالاب های منطقه دچار آسیب و خشکی و بیابان های عراق رشد فراوانی نمودند. عدم پایبندی ترکیه به معاهدات بینالمللی و تسلط این کشور بر دجله و فرات نه تنها باعث ایجاد پدیده ریزگرد در خاورمیانه شده، بلکه بهرهکشی بیرویه از منابع طبیعی و مدیریت نامناسب و یکسونگرانه براین منابع باعث شده ایران امروز درگیر معضلاتی چون خشکسالی، سیلاب و گرد و غبار باشد و به از دست رفتن 90 درصد تالابهای کشور عراق بیانجامد. از سوی دیگر کشور
عربستان که در رویای تبدیل شدن به بزرگترین صادر کننده گندم جهان بود شروع به استخراج آب های فسیلی از عمق 1000 متری زمین کرد که پس از مدتی با تمام شدن منابع آب این رویا ناتمام ماند اما تاثیر بدی در سفره های آب زیر زمینی داشت که خود عامل افزایش بیابان بود. همچنین توقف چند ساله عملیات مالچ پاشی باعث شده با کمترین وزش باد که متاسفانه جهت آن همیشه از سمت عراق به ایران است، غبار بزرگی بلند شود که امروزه حتی تا نواحی مرکزی ایران هم می رسد. بادهای آلوده به ریزگردها از خرداد تا شهریور میوزد و از شمال غربی خاورمیانه شکل میگیرد و تا خلیج فارس و رسیدن به سطح آبهای آزاد پیش میرود. جنگ عراق موجب فراموشی انجام مالچ پاشی و در نتیجه افزایش توفانهای غبار در خوزستان،غرب ایران و سرانجام تقریباً در همه ایران شد - . - 4
راهحل مقابله با ریزگردها
پرویز کردوانی پدر علم کویرشناسی ایران برای حل مسئله گرد و غبار در ایران و تثبیت خاک بیابانها، پاشیدن ریگ را به جای مالچ پیشنهاد میکند. مشکل مالچ آن است که بو دارد، زمین را سیاه میکند، ضریب حرارتی را بالا میبرد و تمام منطقه را گرمتر میکند، حتی گیاهان را ممکن است بکشد و موجودات زنده را از بین ببرد. همچنین وقتی مالچ پاشیده شد،
نمیتوان روی آن رفت و آمد کرد. هزینه مالچ بالاست و به تکنولوژی پیشرفته نیاز دارد. برای تولید مالچ ابتدا باید از نفت قیر تهیه کرد و بعد قیر را به مالچ تبدیل کرد. تبدیل قیر به مالچ هم بسیار سخت است، چون قیر در آب حل نمیشود. باید 50
درصد آب، 48 درصد قیر و 2 درصد هم مادهای که ترکیب آنها را تسهیل کند، با یکدیگر ترکیب شوند. همچنین ماشینهای مالچپاش به تکنولوژی خاصی نیاز دارند. تازه بر فرض که مالچ پاشیدیم، پنج سال بعد اثری از آن نیست. پس اگر 25 یا 30 سال دیگر نفت ما تمام شد و باز هم خواستیم از این روش استفاده کنیم، چه باید کرد؟ پیشنهاد آن است که باید از طبیعت درس بگیریم. از یزد تا بافق و از نائین تا انارک، دشتهایی هست که ریگیست و شدیدترین باد و باران نمیتواند در آن فرسایشی ایجاد کند.
این بیابانها را طبیعت با پاشیدن ریگ تثبیت کردهاست. از مزایای ریگ آن است که ارزان بهدست میآید و در همه جا هست. باید در بیابانهایی که خاک آنها در حال کنده شدن و فرسایش است، ریگ بریزیم .میتوان سالی صد تا دویست هکتار را ریگپاشی کرد و در این صورت خاک تثبیت میشود. هشت تا ده سانت ریگ میریزیم و میتوان روی آن رفتوآمد هم کرد، چه انسان چه ماشین میتوانند روی آن حرکت کنند و اصلاً بهتر است روی آن غلتک هم برود. این کار یک بار برای همیشه انجام میشود. حتی میتوان آنجا درختکاری هم کرد و نیمکت هم گذاشت و برای گردهماییهای بزرگ از آنها استفاده کرد. پاشیدن ریگ هم بسیار آسان
ریگ هم بپاشند - . - 2
مشکلات ریزگردها
نفوذ گرد وغبار از مرزهای غربی و جنوب غرب کشور میزان آلودگی هوا را به چندین برابر حد مجاز رسانده که آثار سوئی روی دستگاههای قلبی و تنفسی دارد. آثار آلودگی هوا به دو صورت کوتاه مدت و بلند مدت تقسیم می شوند. آثار سریع و کوتاه مدت آلودگی هوا به صورت اختلال در ضربان قلب - آریتمی - و حملات قلبی - برای افرادی با بیماری زمینهای قلب - و در نهایت مرگ بروز میکند. در بلند مدت، ذرات ریز چند میکرونی گرد و غبار که وارد دستگاه تنفسی و خون شده، در جدار عروق رسوب کرده و با ایجاد التهاب، شرایط را برای بروز تصلب شرایین و تنگی عروق فراهم میکند. همه افراد ناگزیر به استنشاق هوا هستند. از اینرو برای پیشگیری از بروز عوارض نامطلوب آلودگی هوا نباید در معرض هوای آلوده
