بخشی از مقاله
چکیده
به منظور ارزیابی برخی صفات ارزن دمروباهی در رقابت با علفهرز تاجخروس در سطوح مختلف سایهدهی و نیتروژن، دو آزمایش مجزا بصورت کرتهاي خرد شده در قالب طرح پایه بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار در تابستان سال 1394 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزي دانشگاه بیرجند انجام گرفت. تیمارهاي آزمایش شامل سایهدهی به عنوان عامل اصلی - در سه سطح 0، 30 و 80 درصد سایهدهی - و تراکم تاجخروس به عنوان عامل فرعی - در سه سطح 0، 12 و 24 بوته در متر مربع - بودند که در دو آزمایش مجزا، یکی در شرایط کاربرد نیتروژن و دیگري در شرایط عدم کاربرد نیتروژن مورد بررسی قرار گرفتند.
نیتروژن تأثیر معنیداري بر ارتفاع، طول خوشه و عملکرد دانه ارزن داشت و کاربرد آن منجر به افزایش این صفات گردید. اثر سایه بر طول خوشه و عملکرد دانه ارزن معنیدار بود. سایهدهی در سطح 80 درصد منجر به کاهش بیوماس و عملکرد دانه ارزن گردید. تأثیر تراکم تاجخروس نیز بر ارتفاع و عملکرد دانه معنیدار بود و در بالاترین سطح منجر به کاهش 21 درصدي عملکرد دانه ارزن در مقایسه با شاهد گردید. بر اساس نتایج کمبود تشعشع، باعث کاهش تمامی صفات مورد بررسی به جزء ارتفاع در ارزن دمروباهی گردید. استراتژيهاي مدیریتی براي فراهم آوردن شرایط براي بسته شدن هرچه سریعتر کانوپی - سایهدهی - ، میتواند یک ابزار مدیریتی مفید براي مقابله با گونههاي علفهرزي باشد.
واژههاي کلیدي: تداخل، سایهدهی، صفات مورفولوژیک، عملکرد
مقدمه
مقدار نیتروژن خاك میتواند بر رقابت گیاه زراعی- علفهرز تاثیرگذار باشد. بعضی از تحقیقات گزارش کردهاند که افزودن نیتروژن قدرت رقابت علفهايهرز را نسبت به گیاه زراعی افزایش میدهد و عملکرد گیاه زراعی تغییر نکرده یا کاهش می یابد که این موضوع شاید به علت افزایش توانایی علفهايهرز در جذب این عناصر باشد . واکنش به نیتروژن در گیاهان در حال رقابت میتواند تحت تاثیر دسترسی تشعشعات فعال فتوسنتزي و حداکثر سرعت رشد پتانسیل قرار بگیرد که نیاز به نیتروژن را تعیین میکند .
بسیاري از علفهايهرز هنگامی که از نور زیاد به سایه منتقل میشوند، مانند آنچه که در یک کانوپی بسته رخ میدهد، سازگاريهایی را اتخاذ میکنند که اثرات محدود کنندگی سایه را کاهش میدهد. هنگامی که گیاهان در معرض سایه قرار میگیرند، معمولاً واکنشهایی مانند افزایش ارتفاع و نسبت سطح برگ در آنها صورت میگیرد . از جمله پیامدهاي ناشی از حضور علفهايهرز در جامعه گیاهی، کاهش تشعشع رسیده به درون تاج پوشش گیاهی میباشد.
سازگاري گیاه زراعی و علفهايهرز به تراکم عموماً به صورت افزایش ارتفاع بوته، حجم پوشش گیاهی، شاخص سطح برگ، کاهش تولید غده، تخصیص ماده خشک بیشتر به لایههاي بالایی تاج پوشش و تغییر در فنولوژي گیاه نمایان میشود. استراتژيهاي مدیریتی براي فراهم آوردن شرایط براي بسته شدن هرچه سریعتر کانوپی - سایهدهی - ، میتواند یک ابزار مدیریتی مفید براي این گونههاي علفهرزي باشد. بنابراین، هدف از این تحقیق، بررسی اثرات سایهدهی و مصرف نیتروژن بر خصوصیات رشدي ارزن دمروباهی در رقابت با تاجخروس بوده است.
مواد و روشها
به منظور ارزیابی برخی صفات زراعی ارزن دمروباهی در رقابت با علفهرز چهارکربنه تاجخروس در سطوح مختلف تشعشع و نیتروژن، دو آزمایش مجزا بصورت کرتهاي خرد شده در قالب طرح پایه بلوكهاي کامل تصادفی با سه تکرار در تابستان سال 1394 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزي دانشگاه بیرجند انجام شد. سایهدهی به عنوان عامل اصلی در سه سطح 0 - ، 30 و 80 درصد سایهدهی - و تراکم تاجخروس به عنوان عامل فرعی در سه سطح 0 - ، 12 و 24 بوته در متر مربع - بود که در دو آزمایش مجزا، یکی در شرایط کاربرد 150 کیلوگرم در هکتار کود نیتروژن از منبع اوره و دیگري در شرایط عدم مصرف کود نیتروژن، انجام شد.
خاك محل آزمایش داراي بافت لومی، اسیدیته 8/16 و هدایت الکتریکی 5/26 دسیزیمنس بر متر بود. کوددهی براساس نیاز پس از تسطیح زمین صورت گرفت و روش آبیاري به صورت جوي و پشته و بر اساس نیاز آبی گیاه انجام شد. هر کرت شامل 4 ردیف به طول 4 متر با فاصله ردیفهاي کاشت 50 سانتیمتر بود. فاصله بین کرتهاي اصلی 2 متر، فاصله بین کرتهاي فرعی از یکدیگر 0/5 متر، فاصله بین تکرارها 2 متر و فاصله دو آزمایش از یکدیگر 3 متر در نظر گرفته شد.
رقم ارزن مورد استفاده در این آزمایش، رقم باستان و تراکم کشت 60 بوته در متر مربع بود. کاشت علفهرز تاجخروس بطور همزمان با ارزن انجام شد و با فاصله 15 سانتیمتر از یکدیگر و در طرفین پشته کشت شدند. کود نیتروژن در سه مرحله - کاشت، پنجهزنی و پیش از ظهور خوشه - به آزمایش دوم - کاربرد 150 کیلوگرم در هکتار نیتروژن - داده شد. سایهدهی با استفاده از توريهاي سایبان - از جنس فیبر و داراي پوشش پلی اتیلن به همراه هأ - اعمال شد.
میزان نور عبوري از توريها در طی فصل نیز با اندازهگیري تشعشع در بالا و پایین توري با استفاده از دستگاه لAب سنج پایش گردید. تعداد 12 داربست به ابعاد 4/5 در 7/5 متر به ارتفاع 2 متر روي بلوكهاي مورد نظر در هر تکرار قرار داده شدند و تعداد 6 داربست با توري 30 درصد سایهدهی و 6 داربست نیز با توري 80 درصد سایه دهی پوشانده شدند. قبل از برداشت ارزن ارتفاع بوته، طول خوشه، طول پدانکل و پس از برداشت عملکرد دانه و بیوماس اندازهگیري شدند. در پایان پس از اطمینان از همگن بودن واریانس خطاي دو آزمایش از طریق آزمون بارتلت، تجزیه مرکب به کمک نرم افزار و مقایسه میانگینها نیز بر اساس آزمون خحع حفاظت شده در سطح احتمال %5 انجام شد.
نتایج و بحث
نتایج تجزیه واریانس دادهها نشان داد که کاربرد نیتروژن، تأثیر معنیداري در سطح %5 بر ارتفاع، طول خوشه و عملکرد دانهي ارزن دمروباهی داشت. نتایج مقایسه میانگینها نشان داد که بیشترین ارتفاع بوته در شرایط مصرف کود نیتروژن، با میانگین 127/2 سانتیمتر بدست آمد که نسبت به عدم مصرف آن 7 درصد افزایش نشان داد این افزایش در ارتفاع با مصرف نیتروژن در ارزن قابل انتظار است، زیرا نیتروژن باعث افزایش رشد رویشی بوتههاي ارزن خواهد شد.
با افزایش مقدار نیتروژن از صفر به 150 کیلوگرم در هکتار، میانگین عملکرد دانه ارزن از 2/55 به 3/03 تن در هکتار افزایش پیدا کرد اثر سایهدهی در سطح %1 بر طول خوشه و عملکرد دانهي ارزن معنیدار بود بیشترین طول خوشه در تیمار عدم سایهدهی با میانگین 14/7 سانتیمتر بدست آمد؛ در حالیکه در تیمار 80 درصد سایهدهی میانگین طول خوشه به 11/6 سانتی متر کاهش یافت احتمالاً دلیل این کاهش در نتیجه بروز برخی تغییرات در دوره گلدهی بوده که شاید مهمترین آن، تاثیر مستقیم بر اندازه تخمدان و همچنین کاهش منابع تولید اسیمیلات باشد.
بین تیمارهاي عدم سایهدهی 3/70 - تن در هکتار - و 30 درصد سایهدهی 3/24 - تن در هکتار - اختلاف آماري معنیداري از نظر عملکرد دانه مشاهده نگردید اما با افزایش شدت سایهدهی به میزان 80 درصد، به طور معنیداري و معادل 61/1 درصد از عملکرد دانه ارزن در مقایسه با تیمار شاهد کاسته شد.به طور کلی میتوان گفت که سایه اندازي به دلیل کاهش سنتز کلروفیل، سبب کاهش فتوسنتز در گیاه شده و در نتیجه چنین کاهشی در قدرت منبع، مواد فتوسنتزي کمتري به دانهها انتقال یافته و کاهش تولید ماده خشک، کاهش وزن دانه و در نهایت کاهش عملکرد دانه را به دنبال دارد.
