بخشی از مقاله
چکیده
امروزه برخی کشورها توانمند سازی روستاییان و اقشار آسیب پذیر را کاملترین روش دستیابی به توسعه یافته اند .بنابراین اعتقاد برخی از برنامه ریزان هدف مندسازی یارانه ها به توانمد سازی اجتماعی همه اقشار به ویژه روستاییان تاثیر می گذارد.
تحقیق حاضر بر مبنای هدف از نوع کاربردی و از نظر روش، توصیفی -تحلیلی بوده و جمع آوری داده ها و اطلاعات نیز با استفاده از روش های اسنادی وکتابخانه ای و پیمایشی صورت گرفته است.ابزارجمع آوری داده ها پرسشنامه و مصاحبه حضوری بوده که در سطح روستا تکمیل گردیده است .جامعه آماری تحقیق شامل ساکنان دهستان درب قاضی بخش مرکزی شهرستان نیشابور است. بر اساس آزمون ریکاردو تعداد پرسش نامه ها 244 بود که با استفاده از نر افزاز SPSSتجزیه و تحلیل داده ها صورت گرفت
.یافته های تحقیق نشان می دهد که یارانه پرداختی به خانوارهای ساکن در روستاهای دهستان درب قاضی در توانمند سازی اقتصادی،کاهش رفاه اقتصادی و سطح سطح اشتغال و افزایش مهاجرت به شهرها را در پی داشته است .
مقدمه :
یکی از اساسی ترین اهداف استقرار دولتها فراهم ساختن رفاه و توسعه برای جامعه است .دولتها برای دستیابی به این اهداف از ابزارهای مختلف و متفاوتی استفاده میکنند که این موضوع در مورد دولت ایران نیز مصداق دارد - شاطریان و گنجی پور،1389 ، - 132اسلام، جامعه انسانی را نیازمند تحقّق رفاه فراگیر و ارتقا یافتن به کمال مطلق میداند تا در کنار شاخصههای مادّی و دنیایی، همچون درآمد ناخالص ملّی، سرانه آموزش، دستیابی به امکانات گوناگون زندگی، آزادی انتخاب، مشارکت سیاسی، و همانند آن ها، به ضرورتهای دیگر که در رشد و ارتقای شاخصه های معنوی، همچون ایمان و اخلاق و اعمالصالح متجلّی میشوند، نیز عنایت ورزد.
برای دگرگون سازی ساخت اجتماعی ، اقتصادی جامعه روستایی ، لازم است برنامه ریزی روستایی صورت گیرد، که در کشورهای در حال توسعه دولت و کارگزاران آن برای تجدید ساختمان جامعه به منظور هماهنگی بااهداف سیاسی تلاش می کنند
دلیل توجه خاص به توسعه روستایی به خاطر آن است که بالغ بر 32 درصد مواد غذایی مورد نیاز صنایع در بخش کشاورزی از روستاها تامین می شود برنامه ریزی توسعه روستایی زمانی به عنوان یک فرآیند بلند مدت و پیش رونده خواهد بود که دارای اهداف برنامه ریزی بلند مدت و برنامه های خاص کوتاه مدت و هماهنگ با یکدیگر بوده باشد
یکی از اهداف مهم و اساسی برنامه ریزی توسعه روستایی ، تلاش دربالا بردن سواد در نیروی انسانی است که خود موجب افزایش تولیدات کشاورزی و درآمد و رفاه خواهد بود - .وزارت کشاورزی ، 71 ، - 1373 اورین در کتاب معروف خود در سال 2111 میلادی چهار هدف برای برنامه ریزی روستایی مطرح کرده است- 1 ایجاد فرصت های اشتغال در رو ستا -2 بالابردن سطح زندگی در روستا. 3 -توجه به عقب ماندگی اقتصادی و اجتماعی- 4 جلوگیری از تخریب مناظر زیبای روستاها
به منظور دستیابی به توانمندسازی از ابزارهای مختلفی استفاده کرده و اقدامات متعددی را میتوان به مرحله اجرا درآورده است .از مواردی که بر توانمندسازی اقتصادی تاثیر میگذارد، هدفمندسازی یارانه ها میباشد .از جمله مهم ترین اهداف قانون هدفمندی یارانه ها :1 اجرای عدالت و رفع تبعیض در میان افراد یک جامعه است و :2 فرصت مدیریت درست و اصلاح قیمتها می باشد. در این زمینه، هدف اصلی این تحقیق بررسی اثرات اجرای طرح هدفمندسازی یارانه ها در توانمندسازی اقتصادی خانوارهای روستایی منطقه مورد مطالعه میباشد.
-1 مبانی نظری :
به رغم استفاده گسترده از یارانه به عنوان ابزار حمایت از بخشهای خاص تولیدی و اقشار آسیب پذیر، هم چنان تعریف واحدی برای آن وجود ندارد .با این حال، برخی از مهمترین تعاریف موجود در این خصوص را می توان به شرح موارد زیر برشمرد:د یدگاه WTO - سازمان تجارت جهانی - در مورد یارانه: دوعنصر اصلی در یارانه وجود دارد: -1 کمک مالی -2 نفع ؛ مطابق ماده یکم اگر دولت با یک رکن عمومی درون قلمرو یکی از اعضاء، اقدام به پرداخت کمک مالی به صنعتی بکند به نحوی که موجب نفع بردن صنعت از آن کمک مالی شود، یارانه اعطا شده است.
در تعریف دیگری یارانه یکی از ابزارهای حمایتی دولت در راستای حمایت از مصرف کنندگان و بخشهای خاص تولیدی است که از مهمترین اهداف آن ارتقاء عدالت اجتماعی، کاهش فقر وتوزیع مجدد ثروت به نفع طبقات فقیر می باشد یارانه ها را می توان از لحاظ هدف های دولت، مراحل پرداخت و چگونگی طبقه بندی در حساب های ملی، به پنج گروه به شرح ذیل دسته بندی کرد.
- جدول - 1 طبقه بندی یارانه ها در حساب های ملی -
اساس دسته بندی یارانه ها
انواع یارانه :
- بر اساس مراحل پرداخت : مصرفی، تولیدی، توزیعی، خدماتی و صادراتی
- بر اساس چگونگی طبقه بندی : مستقیم و غیرمستقیم
- بر اساس چگونگی انعکاس در حساب های ملی : آشکار و پنهان
- بر اساس هدف های دولت : اقتصادی، توسعه ای، اجتماعی، سیاسی و فرهنگی
- بر اساس چگونگی توزیع : یارانه باز، یارانه سرانه و یارانه هدفمند
دولت ها با سه هدف عمده مبادرت به پرداخت یارانه می نمایند - سیف الهی ؛1381؛ - 23 اول، بکارگیری صحیح منابع و امکانات کمیاب کشور؛ دوم، ثابت نگهداشتن یا جلوگیری از نوسان زیاد قیمتها و در نهایت،توزیع مناسب و عادلانه قیمتها
پرداخت یارانه ها به دوران مرکانتیلیسم باز می گردد که کشورها برای دستیابی به ذخائر طلا در سایر مناطق جهان می بایست کالاهایی تولید می کردند تا در تجارت خارجی مورد توجه قرار گیرد و برای این منظور به تشویق و حمایت از تولیداتی پرداختند که بازار مناسبی در مبادلات جهانی داشت.
با به وجود آمدن اندیشه سودگرایی و افزایش ذخایر طلا و کالاهای گران بها، کشورها به منظور دستیابی به ذخایر طلای سایر مناطق جهان، ناگزیر از تولید کالاهایی بودند که مورد توجه تجارت خارجی قرار گیرد، از این رو در داخل نسبت به تشویق و حمایت از تولیدات دارای بازار مناسب در معاملات جهانی اقدام کردند. به این ترتیب حمایت از تولیدات خاص به عنوان ابزار سیاسی از جانب دولت اعمال شد اما با ظهور مکتب کلاسیک و اعتقاد آنها به دست نامرئی بازار و تردید در خصوص مداخله دولت در فعالیت های اقتصادی، این سیاست ها کمرنگ شدند.
این وضعیت تا آغاز جنگ جهانی ادامه یافت اما پس از آن به دلیل شرایط به وجود آمده، دولت ها ناچار به دخالت بیشتر در امور اقتصادی شدند که یکی از موارد بارز آن سهمیه بندی و قیمت گذاری کالاها از جمله مواد غذایی بود.
شاید به توان اولین فکر شکل گرفته در خصوص پرداخت یارانه را در ایران به دوران صفویه نسبت داد که جهت حفظ قدرت خرید مردم از تخفیف مالیاتی استفاده گردید ، پس از آن و با حمایت از کشاورزان از طریق اعطاء رایگان نهاده های کشاورزی یارانه وارد بخش تولید گردید. انقلاب اسلامی پیام آورعدالت در تمام زمینه ها بود .
در جهت رسیدن به این هدف در سال های پس از پیروزی انقلاب، گرچه در تشکیلات اجرایی و چگونگی توزیع کالاهای یارانه ای تغییرهایی پدید آمد، اما هم چنان روند پرداخت یارانه تداوم یافت و تحول های اوایل انقلاب به طور طبیعی نظام پرداخت یارانه را در جهت توزیع عادلانه تر درآمدها سوق داد. هدفمند سازی بر این فرض استوار است که بخشی از جامعه برای دریافت کمک های انتقالی در اولویت بیشتری هستند و از آنجا که منابع محدود است باید در توزیع این کمک ها اولویت ها رعایت شوند
منظور از هدفمند سازی ، تعیین کسانی است که واجد شرایط دریافت کمک های انتقالی هستند، به نحوی که رفاه حاصل از پرداخت های انتقالی در اختیار فقرا قرار گیرد.
از آن جا که میزان رفاه اجتماعی خانوارها به میزان درآمد آنها نیز بستگی دارد و توزیع مناسب درآمد باعث افزایش سطح رفاه اجتماعی و اقتصادی در کل جامعه و برای اکثریت خانوارها میشود، بنابراین توزیع عادلانه درآمد یکی از اهداف مهم برنامه های توسعه کشورها به شمار می آید
-2 روش تحقیق:
تحقیق حاضر در زمره تحقیقات کاربردی و از نظر روش در چارچوب روش توصیفی -تحلیلی قرارمی گیرد .هم چنین جمع آوری اطلاعات به دو شیوه کتابخانه ای و میدانی بوده است .جامعه آماری تحقیق شامل 4 روستای نمونه در دهستان درب قاضی نیشابور است که با استفاده از فرمول ریکاردو تعداد 255 پرسش نامه برای این 4 روستا انتخاب گردید و سپس با مراجعه به روستاهای نمونه و با توجه به تعداد خانوار هر روستا، پرسشگری به صورت تصادفی ساده انجام شد. برای تجزیه و تحلیل یافته ها از نرم افزار SPSS استفاده شده است .
-1-3محدوده ی مورد مطالعه :
روستاهای مورد مطالعه در محدوده سیاسی دهستان درب قاضی از توابع بخش مرکزی شهرستان نیشابور واقع شده اند . این بخش از شهرستان در مختصات 58 درجه و 51 دقیقه طول شرقی و 36 درجه و 6 درجه عرض جغرافیایی قرار گرفته است و ارتفاع آن از سطح دریا 1150 می باشد .
