بخشی از مقاله
چکیده
سیاست های پولی از سه طریق ممکن است توزیع درآمد و فقر را تحت تاثیر قرار دهند. مهمترین آن افزایش متوسط درآمد - اثر مستقیم بر فقر - می باشد. این نتیجه با قبول این فرض که در کوتاه مدت توزیع درآمد تغییر نمی کند، صحیح خواهد بود. تحت شرایطی که تغییرات توزیعی ثابت نیست این اثر لزوما به کاهش فقر نمی انجامد. مسیر دوم از طریق تغییر در دستمزد حقیقی، اشتغال گروه فقیر رابهبود می بخشد. بالاخره سیاست پولی از طریق تورم می تواند توزیع درآمد را به ضرر گروه های فقیر تغییر دهد. در این تحقیق با استفاده از روش VAR اثرات کوتاه مدت و بلندمدت سیاست های پولی بر نابرابری درآمد برای دوره زمانی 1344- 1392 بررسی شده است. نتایج تحقیق نشان می دهد که تاثیر سیاست پولی بر توزیع درآمد در ایران در کوتاه مدت، میان مدت و بلندمدت متفاوت است. به طوری که که با اعمال یک سیاست پولی انبساطی در پنج دوره ی اول، نابرابری تغییر چندانی نمی یابد. پس از آن و تاحدود دوره ی ششم و هفتم، شاهد کاهش نابرابری درآمدی بوده و سپس نابرابری افزایش می یابد و در نهایت در دو دوره آخر نابرابری کاهش می یابد.
واژگان کلیدی: سیاست های پولی، فقر، نابرابری درآمدی، تورم.
مقدمه
سیاست های پولی یکی از ابزارهای قوی در اختیار سیاست گزاران است که تأثیر آن بر متغیرهای اقتصادی گاهی غیرقابل انتظار و ناخواسته است. برای اعمال یک سیاست پولی مؤفقیت آمیز، لازم است مقامات پولی ارزیابی صحیحی از زمان و میزان تأثیر این سیاست بر متغیرهای اقتصادی داشته باشند. برای این منظور، درک و شناخت کافی ابزارها و مکانیزم هایی که از طریق آن سیاست پولی بر بخش های اقتصادی تأثیر می گذارد، ضروری است. در این راستا، در مطالعه حاضر تلاش شده است تا ضمن معرفی ابزارهای سیاست پولی در ایران، الگوی مناسبی برای بررسی اثرات آنها بر نابرابری درآمدی برآورد شود. الگوی مذکور این امکان را فراهم می کند که آثار برخی سیاست ها و یا تغییر شرایط اقتصادی بر متغیرهای مورد نظر قابل ارزیابی باشد - طاهری فرد و آزاد کسمایی، . - 2 :1387
توزیع درآمد به دلیل داشتن اثرات اقتصادی و اجتماعی همواره مورد توجه اقتصاددانان بوده است، در ایران نیز همچون تمامی کشورها، توزیع درآمد یکی از دغدغه های اصلی و مهم دولت می باشد و چونغالباً توزیع درآمد از دید مسایل عدالت اجتماعی و فقر مورد توجه قرار می گیرد، همین امر موجب شده است تا راه حل های کوتاهمدت برای رفع این مشکل توصیه شود؛ در حالی که پدیده نابرابری توزیع درآمد، به خاطر مقاومت نیروهای درونی پایداری از خود نشان می دهد و اجرای سیاست های کوتاه مدت و بدون شناخت عوامل تأثیرگذار، پیامدهای نامطلوبی بر توزیع درآمد و رشد اقتصادی به دنبال دارد بنابراین برای مقابله با مشکل توزیع ناعادلانه درآمد باید عوامل مؤثر بر آن را شناخت و با اتخاذ سیاست های مناسب، در راستای بهبود توزیع درآمد اقدام نمود ”دهمرده و همکاران، . - 27 :1389
در مطالعات اولیه، رابطه ی میان رشد اقتصادی و توزیع درآمد، مورد توجه نهادهای سیاست گذاری قرار داشت؛ زیرا سیاست گذار اقتصادی نمی تواند از برنامه ریزی برای دست یابی به اهداف مشخص برای این دو مؤلفه غافل بماند. برای سیاست گذار، همواره این دغدغه وجود دارد که آیا برای تسریع در رشد اقتصادی باید سطحی از نابرابری درآمد را پذیرفت و آیا برای بهبود در توزیع درآمد، باید به کند شدن رشد اقتصادی تن داد؟ بنابراین، تبیین نظری ارتباط متقابل بین رشد اقتصادی و توزیع درآمد می تواند پاسخ گوی یکی از پرسش های اساسی و بنیادین برنامه ریزان اقتصادی، به ویژه در کشورهای در حال توسعه باشد؛ زیرا کشورهای مزبور، همواره از سطح پایین درآمد سرانه و نیز گستردگی شکا ف های درآمدی در رنج بوده اند. شاید بتوان گفت، ریشه کن کردن فقر و تعدیل نابرابری درآمد، وقتی همراه با رشد اقتصادی در نظر گرفته شود، به بزرگترین هدف و دشوارترین وظیفه ی سیاست گذاران اقتصادی در کشورهای در حال توسعه تبدیل می شود.
شایان ذکر است که نظریه های کلاسیک در این خصوص - نابرابری درآمد، انگیزه ی لازم را برای انباشت سرمایه و رشد اقتصادی فراهم می کند - برای سال های طولانی در عرصه ی اقتصادیمسّلط بوده و به عنوان یک واقعیت مسلم در برنامه های توسعه ی اقتصادی کشورهای در حال توسعه تلقی می گردد. یکی از عوامل مؤثر دیگر بر توزیع درآمد شاخص سیاست پولی است زیرا مطالعات اقتصادی و پولی نشان می دهند که عملکرد مناسب سیستم های پولی و مالی می تواند عامل بالقوه ای برای افزایش انباشت سرمایه فیزیکی، افزایش کارآیی اقتصادی و در نتیجه رشد اقتصادی بلندمدت باشد. زیرا سیستم پولی کارا باعث می شود سرمایه اضافی به بهترین مسیر استفاده اش، هدایت شود - باتو و همکاران،2010،َ“؟
مبانی نظری توزیع درآمد
به نظر عدهای از محققان شرایط اقتصادی هر فرد - گروه - را میتوان برحسب درآمد وی مشخص کرد؛ بنابراین با مقایسه نحوه توزیع درآمد میتوان تفاوتها را درک نمود. بر این اسا نابرابری، عبارت از تفاوت در شرایط اقتصادی اشخاص و گروههای مختلف است - خداداد کاشی و حیدری، . - 154 :1388متداولترین شاخص نابرابری درآمد ضریب جینی است. از نظر آماری، ضریب جینی عبارت است از نسبت اندازه نابرابری توزیع درآمد در جامعه به حداکثر اندازه نابرابری درآمدی ممکن در یک توزیع درآمد کاملاً ناعادلانه. این ضریب بین صفر و یک متغیر است و هر چه اعداد به دست آمده به صفر نزدیکتر باشند، یعنی توزیع ثروت عادلانهتر و هر چه به یک نزدیکتر باشند، یعنی ثروت در دست اقشار ثروتمند محدود شده است و توزیع درآمد به سمت نابرابری بیشتر سوق پیدا میکند. به عبارت دیگر، ضریب جینی کوچک نشان میدهد که تمام افراد جامعه تقریباً از سطح درآمد یا ثروت یکسانی برخوردار هستند، در حالی که ضریب یک نشان میدهد یک نفر تمام ثروت را در اختیار دارد و سهم مابقی از ثروت تقریباً صفر است - عصاری و همکاران، . - 5 : 1390
معیارهای نابرابری
شاخص هایی که در توزیع مقداری درآمدی کاربرد دارند بر اساس اینکه در تابع رفاه فردی و اجتماعی توجیه داشته و یا اینکه صرفا ابزاری بر مبنای اندازه گیری میزان پراکندگی درآمد افراد جامعه باشند، به دو دسته عمده ذهنی و عینی تقسیم می شوند. شاخص های ذهنی بطور مستقیم و صریح از رفاه اجتماعی و قضاوت های ارزشی بحث می کنند. این شاخص ها متکی بر مقایسه حداکثر رفاه اجتماعی که ناشی از توزیع عادلانه درآمدها بر مبنای رجحان های جامعه است و میزان از دست دادن بخشی از این رفاه اجتماعی، که نتیجه توزیع ناعادلانه درآمدها است می باشد.
شاخص های عینی ، شاخص هایی هستند که به طور مستقیم و صریح از مفهوم رفاه اجتماعی و قضاوت های ارزشی مبتنی بر آن استفاده نمی کنند و بیشتر ابزارها و معیارهای آماری هستند که برای اندازه گیری صفت مورد مطالعه بین افراد جامعه بکار گرفته می شوند .از شاخص های عینی می توان به مقایسه گروه های درآمد، سطح درآمد، منحنی لورنز، ضریب جینی، شاخص تایل و از شاخص های ذهنی می توان به شاخص اتکینسون و سن اشاره نمود که در این تحقیق از ضریب جینی استفاده گردیده است - سلیمی فر و همکاران، . - 10 :1387
ضریب جینی
ضریب جینی یک مقیاس اندازه گیری نابرابری در سطح کل اقتصاد می باشد و عبارت است از نسبت متوسط مجموع قدرمطلق تفاوت بین کلیه جفت درآمدها و حداکثر اندازه ممکن این تفاوت که مقدار آن بین دو حد صفر و یک قرار دارد. اگرمنحنی لورنز منطبق بر خط 45 درجه باشد ، ضریب معادل صفر است و اگر ضریب معادل یک باشد ، نابرابری کامل در توزیع درآمد وجود دارد.
ضریب جینی معمولا از طریق فرمول میلر که به صورت زیر است محاسبه می گردد :
که در این فرمول G ضریب جینی ، = Xi نسبت تراکمی خانوار در گروه درآمد i، = نسبت تراکمی در گروه درآمدی i میباشد .
در محاسبه ضریب جینی غالباً درآمد سرانه خانوار مبنا قرار می گیرد و متکی بر این فرض است که بدون توجه به سن افراد، رفاه خانوار بستگی به درآمد - هزینه - دارد . لازم به ذکر است که از ضریب جینی در موارد زیر می توان استفاده کرد:
-1 مقایسه توزیع درآمد در سال های مختلف در چند کشور مختلف -2 معیاری بین اقشار مختلف یک جامعه برای روشن شدن درجه نابرابری توزیع درآمد - باتو و همکاران، - 13 :2010
تاثیر سیاست پولی
در ارتباط با تأثیر سیاست پولی بر بخش حقیقی اقتصاد،عموماً متغیرهای تولید و اشتغال بیش از سایر متغیرها مورد تاکید قرار می گیرند. در این راستا، متغیرهای تورم و نرخ بهره مهمترین عامل تغییر در متغیرهای اسمی و حقیقی ارزیابی می شوند. به طور کلی، راه های تأثیرگذاری سیاست پولی بر متغیرهای حقیقی را می توان به نرخ بهره، تغییر قیمت دارایی ها و اعتبارات بانکی تقسیم بندی کرد. با توجه به اهمیت آنها در فرایند تأثیرگذاری سیاست پولی بر متغیرهای اسمی و حقیقی اقتصاد ، هر یک به اختصار مورد بررسی قرار می گیرند:
نرخ بهره : طرفداران کینز، معتقدند که نرخ بهره نقش اساسی در انتقال سیاست پولی ایفا می کند، به طوری که این نرخ حلقه ارتباطی و انتقالی سیاست پولی به بخش واقعی اقتصاد محسوب می شود. این انتقال از سه طریق مخارج سرمایه گذاری، مخارج مصرفی کالاهای بادوام و حساب سرمایه امکان پذیر است. در انتقال از طریق مخارج سرمایه گذاری، اتخاذ
