بخشی از مقاله
خلاصه
هدف از انجام این مقاله تاثیر سیاست پولی براقتصاد ایران میباشد. توزیع غیر عادلانه درآمد و به وجود آمدن فقر در اثر آن اقتصاددانان رابیشتر از ثروت نگران کرده است. پس به همین دلیل در این مقاله اقتصاددانان تاثیرسیاست پولی رادر توزیع درآمد مورد بررسی قرارداده اند با توجه به تحولاتی که در عرصه اقتصاد کلان در چند دهه اخیر رخ داده است تاثیر و جهت اثر گذاری سیاست های پولی بر اقتصاد ایران توسط اقتصاددانان مورد بحث و اختلاف نظر قرار گرفته است.
یک سیاست پولی از طریق ابراز سیاست گذاری باعث ایجاد عواملی چون افزایش تولیدکل، مصرف و سرمایه گذاری بخش خصوصی و... که باعث رفاه و رونق اقتصادی خواهد شد. درباره اثر نامتقارن سیاست های پولی مطالعات نظری و تجربی بسیاری صورت گرفته است که بعضی از اقتصاددانان کنیزی معتقد اند و بررسی نموده اند که سیاست پولی نامتقارن ودر تولید ناخالص داخلی در اقتصاد ایران تاثیر دارد.
.1 مقدمه
بازار پول و به تبع آن تقاضای پول از مباحثی است که به سبب اهمیت آن مورد توجه کثیری از محققان قرار دارد و مطالعات بسیاری به آن میپردازد. اکثر مکاتب اقتصادی برای مهار تورم، از سیاست های پولی به وسیله کنترل حجم پول استفاده می کنند. - ایزدی، - 1391 هدف از اعمال سیاستهای پولی و مالی، دستیابی به ثبات نسبی در روند فعالیتهای اقتصادی هرکشوری است؛ هرچند به دلیل ساختار اقتصاد جوامع و نحوهی اعمال سیاستها، نه تنها همیشه هدف فوق محقق نمیشود، بلکه زمینهی ایجاد بیثباتی متغیرهای کلان اقتصادی را نیز به همراه خواهد داشت. به طور کلی، بانک مرکزی سیاستهای پولی را به منظور رسیدن به تعادل اشتغال کامل، رشد سریع اقتصادی، ثبات قیمتی و تعادل خارجی اعمال مینماید. گفتنی است که سیاستهای پولی مکمل سیاستهای دولت برای برنامههای تعدیل ساختاری و به طور عام در جهت استراتژیهای توسعهی کشور است.
- محمدزاده، - 1389 با توجه به نتایج بدست امده در تحقیقی تحت عنوان " اثرات شوکهای سیاست های پولی و مالی بر متغیرهای بازار مسکن در ایران"، اولاً سیاستهای پولی ومالی در کوتاه مدت ابزارهای مناسبی برای کنترل قیمت مسکن نمی باشند، اما در بلندمدت دولت قادر خواهد بود از طریق کنترل عرضه پول و مخارج خود حباب قیمت مسکن را به طور مؤثرکنترل نماید. ثانًی سیاستهای مالی ابزارهای مناسبی برای کنترل سرمایه گذاری مسکونی و تعداد واحدهای مسکونی شروع به ساخت نمی باشند ابزارهای سیاست پولی در کنترل این متغیرها میتوانند مؤثر واقع شوند. - شهبازی، - 1391 در تحقیقی دیگر که آثار نامتقارن سیاست های پولی بر تولید در اقتصاد ایران را مورد بررسی قرار می دهد، نتایج زیر حاصل شد:
- طی دوره مورد مطالعه اثربخشی سیاست های پولی بر تولید ناخالص داخلی در وضعیت های بالا و پایین رشد درآمد نفتی متفاوت بوده است. در ضمن، سیاست پولی انبساطی تولید را در وضعیت پایین رشد درآمد نفتی بیش از وضعیت بالای رشد درآمد نفتی افزایش داده است. - فرزین وش، - 1391
- اثر تغییرات سرمایه گذاری بخش خصوصی و مخارج دولتی و درآمد نفتی و مقادیر با وقفه تولید در وضعیت های بالا و پایین رشد درآمد نفتی بر تولید ناخالص داخلی متفاوت است. این متغیرها تولید را در وضعیت پایین رشد درآمد نفتی بیش از وضعیت بالای رشد درآمد نفتی افزایش داده اند. - فرزین وش، - 1391
.2 اهداف اصلی سیاست پولی
الف - تسریع رشد اقتصادی؛ رشد اقتصادی، غالبا به افزایش تولید ناخالص ملی تعبیر میشود. گاهی جمعیت نیز درآن لحاظ می شود؛ در نتیجه، ملاک رشد یک کشور را میزان تولید یا درآمد سرانه آن کشور میدانند.
ب - ایجاد اشتغال کامل؛ منظور از اشتغال کامل، جلوگیری از بیکاری و تأمین اشتغال کامل برای همه عوامل تولید، بهویژه نیروی انسانی یا جمعیت فعال و جوینده کار است.
ج - تثبیت سطح عمومی قیمتها؛ در شرایطی که فشارهایتورّمی و روند فزاینده سطح قیمتها وجود دارد، استفاده از یک سیاست مالی انقباضیموجب، کاسته شدن تورّم میشود.
د - ایجاد تعادل در تراز پرداختها؛ منظور از تعادل در تراز پرداختها، ایجاد تعادل میان دریافتها و پرداختهای خارجی و نیز تثبیت نرخ ارز است. - آریا، - 1385
.3 ابزار و سیاستهای پولی
بر اساس فرایند انتقال پولی، سیاستگذاران پولی معمولا ابزارهای سیاستی خود مستقیما به اهداف نهایی مرتبط نمیکنند آثار عملیات پولی در طول زمان نامعلوم است و در رابطه با اثربخشی سیاستهای پولی نااطمینانی وجود دارد. سیاستگذاران از هدفگذاری میانی استفاده میکنند. در سیاست پولی یک فرایند سه مرحله ای وجود دارد. - نمودار - 1 در مرحله اول، بانک مرکزی ابزار و امکاناتی دارد که توسط آنها احتمالا میتواند اهداف خود را تحقق بخشد.
در مرحله دوم کاربرد این ابزار بر اهداف میانی اثر میگذارند. واژه اهداف میانی از این جهت انتخاب شده است که رسیدن به آنها به خودی خود بیانگر رفاه و رضایت خاطر عمومی جامعه نیست. مرحله سوم فرض بر این است که اهداف میانی در جهت مطلوب، اقتصاد را بسوی اهداف نهایی مانند سطح خاصی از تورم، رشد اقتصادی، ثبات نسبی و نرخ بهره هدایت خواهد نمود. - ختایی، - 1385 سیاست پولی در دنیای اقتصاد آزاد به سود سیاست های عمل گرایانه و نرخ بهره انعطاف پذیر مولد فرضیه ای محکم است. استدلال ما بر این است که این نتیجه گیری بیشتر وابسته به دو فرضیه متداول است.
اول اینکه ارزش اسمی کالا انعطاف پذیر نیست و دوم اینکه صاحبان پول اقتصاد را خوب می شناسند. در حالی که منبع انعطاف ناپذیری قیمت ها در دستمزدها نهفته است و سیاست های پولی بر اساس قانون اطلاعات کمتر دنبال می شود به عنوان مثال قانون نرخ بهره استاندارد، سیاست هایی که پشتوانه پولی را تثبیت می کنند یا نرخ برابری در عرض های بهتر اداره می شود. - - Dellas,2006
4. ابزار سیاستهای پولی:
4.1. ابزارهای سنتی: باوجود اینکه به دلیل تحولات بازارهای مالی، ابزارهای سنتی مورد استفاده بانک همچون نرخ ذخیره قانونی، نرخ تنزیل مجدد، اعتبارات بسیار کوتاه مدت بانک مرکزی به موسسات مالی، عملیات بازار باز و تغییر در نسبتهای مالی بانکها - نسبتهای نقدینگی و سرمایه - به جهت محدودیتهای خود کمتر مورد استفاده قرار میگیرد. در مقابل آن ابزارهای جدید مالی در بازار پول و توسط بانک مرکزی مورد استفاده قرار گرفته تا اهداف مورد نظر مثل تامین نقدینگی در سطح لازم و از طریق آن نرخ بهره خاص تحقق یابد. درحالی که مکانیزم بازار تامین کننده نقدینگی و نرخ بهره است، بانک مرکزی بدون دخالت های دستوری، هدف مورد نظر خود را تامین میکند. - مجتهد، احمد؛ حسنزاده، علی، - 1384
4.2. بازار شبانه: در بازار پول با توسل به ابزارهای خاص، منابع مالی از نوع کوتاه ترین سررسید یعنی فقط حداکثر به طول یک روز کاری توسط موسسات مالی بزرگ - بانکها - زیر نظر بانک مرکزی عرضه و تقاضا میشود. سررسید این منابع تا زمان روزکاری بعد است. ساعات کاری این بازار پول ساعاتی قبل از شروع روزکاری تا ساعاتی بعد از پایان روز کاری است. با توجه به اینکه بخشی از اعمال سیاست پولی از طریق این بازار است، دامنه تغییرات نرخ بهره در این بازار به جهت سقف و کف آن معمولا توسط بانکهای مرکزی اعلام و اعمال میشود، علاوه بر آن ممکن ممکن است بانک مرکزی، نرخ بهره هدف برای بازار پول شبانه اعلام کند. عملا نرخ بهره شبانه نرخ بهره ای است که بانک مرکزی میتواند بر آن اعلام نفوذ بیشتری داشته باشد. اعلام دامنه تغییرات ابزاری است که از طریق آن فعالان بازار پول از موضع مقامات پولی به جهت نرخ بهره مطلع میشود. - فرزین وش، - 1391
4.3. اسناد خزانه: اسناد خزانه اوراق بهاداری است که مبین میزان معینی از بدهی دولت است. قیمت زمان انتشار آن از طریق حراج میان موسسسات مالی مشخص میشود و برای آن نرخ بهره ای پیش بینی نشده است. در مقابل این اوراق به قیمت تخفیفی یعنی کمتر از قیمت روی برگ - قیمت اسمی - فروخته میشود. تفاوت قیمت روی برگ و قیمت تخفیفی مبین بازده و نرخ بهره اسناد خزانه است. عمر این اوراق بین 30 روز تا یکسال است. نوع معمول آن بیشتر 90 روزه است. در اقتصاد ایران پیش از انقلاب این اسناد در سطح محدودی در جریان بوده است. - ختایی، - 1385
5. آسیب شناسی سیاستهای پولی در اقتصاد ایران
ارزیابی سیاستهای پولی از ابعاد مختلفی قابل انجام می باشد. در این بخش برای دستیابی به چارچوبی مشخص عملکردسیاست های پولی از سه بعد مختلف مورد آسیب شناسی قرار می گیرد که عبارتنداز: قاعده مندی سیاستگذاری پولی، عملکردکلی بسته های سیاستی - نظارتی که به عنوان نماد اجرا یی سیاست های پو لی - است و نقش حاکمیت - دولت وسیاستگذار پولی - در عملکرد سیاست پولی به عنوان سازوکار تصمیم سازی و مدیریت بخش پولی کشور. - مزینی، - 1391
. 1.5 بررسی قاعده مندی سیاستگذاری پولی در اقتصاد ایران
بانک مرکزی در کشورهای مختلف سیاستهایی را از خود نشان میدهد که در نتیجه این سیاست ها سبب هدف اکثر این بانکها: کنترل تورم، ایجاد شرایط مناسب برای رساندن تولید و اشتغال به سطح بالقوه و حفظ ارزش پول ملی میباشد. - همتی، - 1391 اهداف اعلام شده سیاست پولی در کشور ما با هدفهای مشخص شده بانکهای مرکزی سایر کشورها تفاوت چندانی ندارد، اما اولویت های سیاستی آن معین شده نیست. سوالی که در بخش به وجود می آید این است که چه درجه ای از تطابق بین اهداف در اسناد بالادستی و عملکرد سیاستگذاری پولی در دهه گذشته وجود دارد؟ اثر سیاستگذار پولی بر مسائل اقتصادی چگونه است؟
