بخشی از مقاله
چکیده
هدف از انجام پژوهش حاضر، بررسی تأثیر متغیرهای اقتصادی بر فقر جوامع شهری ایران - با تأکید بر سیاستهای پولی - است. برای این منظور، از آمار سری زمانی 1362-93 و الگوی خود رگرسیون برداری - VAR - به همراه توابع عکس العمل آنی، تجزیه
واریانس و آزمون علیت گرنجر ا ستفاده شده ا ست. نتایج حا صل از برآورد ن شان داد که تکانه های وارده بر سیا ست پولی، ارزش افزوده بخش کشاورزی و صنعت اثر قابل توجهی بر فقر جوامع شهری خواهند داشت. تجزیه واریانس نشان داده است که حجم پول بیش ترین سهم اثرگذاری بر فقر را در بین متغیرهای منتخب دارا می باشد، هم چنین آزمون علیت گرنجر نیز بیان می کند که سیاست پولی می تواند علت فقر جوامع شهری باشد.
واژگان کلیدی
فقر جوامع شهری، سیاستهای پولی، اقتصاد ایران.
-1 مقدمه
فقر یکی از مهمترین م سائل در اقت صاد هر ک شوری ا ست که در ارتباط دو سویه با ر شد و تو سعه اقت صادی قرار دارد. بهطوری که پایین بودن رشد اقتصادی، یکی از دلایل ایجاد فقر بوده و وجود فقر در جامعه، از طریق کاهش سطح شاخصهای رشد و توسعه، تقاضا، سلامت و به تبع آن ایجاد بیثباتیهای اجتماعی و اقتصادی، موجب کاهش رشد اقتصادی خواهد شد. توجه به مسأله فقر و فقرزدایی، قدمتی طولانی در کشورهای مختلف، به ویژه کشورهای در حال توسعه دارد.
با صنعتی شدن ک شورها به نظر میآمد که مع ضل فقر برطرف شود، اما به دنبال انقلاب صنعتی و مهاجرت از رو ستاها به مناطق شهری و صنعتی، فقر و نابرابری بهطور بیسابقهای افزایش یافت و زمینهی ناآرامی و بیثباتیهای اجتماعی و سیاسی را فراهم آورد. در سالهای اخیر، فقر و نابرابری در بی شتر ک شورهای جهان افزایش یافته ا ست. به همین علت، این م ساله یک بار دیگر در کانون توجه جوامع بشری و به ویژه کشورهای در حال توسعه، قرار گرفته است از اواخر دهه 70 و به ویژه با شروع دهه 80، به دلیل پذیرش برنامه اصلاح ساختاری، آزادسازی و خصوصیسازی توسط بسیاری از کشورهای جهان، فقر و حمایت از گروههای آسیبپذیر با شدت بیشتری مورد توجه قرار گرفت. در چنین وضعیتی و به منظور جلوگیری از توسعه فقر، نهادهای بینالمللی و منطقهای اقدامات نمادین و عملی را در پیش گرفتند، برای مثال 1997 را دههی ریشهکنی فقر نام نهادند
در ایران نیز، پس از پیروزی انقلاب ا سلامی، اقدامات حمایتی ب سیاری جهت مقابله با فقر انجام گرفت. خدمات عمرانی ارائه شده تو سط جهاد سازندگی، طرحهای آبادی و عمران رو ستاها، تأمین آب آ شامیدنی و ارائه خدمات آموز شی و بهدا شتی از جمله اقدامات انجام گرفته در این زمینهاند. علاوه بر آن، در برنامههای عمرانی و تو سعه ک شور نیز توجه خا صی به مو ضوع فقر، کاهش آن و افزایش عدالت اجتماعی مبذول شده است. به طور مثال، ماده 95 قانون برنامه چهارم توسعه، به تهیه و اجرای برنامههای جامع فقرزدایی در کشور اشاره دارد.
در عین حال، طی دهههای گذ شته، اقت صاد ایران با م شکلات اقت صادی مختلفی در سطح کلان اقت صادی از جمله، افزایش تورم، بیکاری، کسری تراز پرداختها و آثار و عواقب آن بر فقر و توزیع درآمد مواجه بوده است. در این میان، رشد جمعیت و به تبع آن افزایش سطح مصرف، منابع مالی بیشتری را برای انجام تعهدات رفاهی دولت طلب مینماید
با توجه به ارتباط دو سویه فقر با متغیرهای کلان اقت صادی و اجتماعی و جایگاه ویژهی آن در ادبیات اقت صادی و تو سعه، برر سی عوامل مؤثر در ایجاد یا تشدید این معضل اقتصادی و اجتماعی، از اهمیت بالایی برخوردار است. از آنجا که سیاستهای دولت به ویژه سیا ستهای پولی، به دلیل تأثیرگذاری بر طرف تقا ضای اقت صاد، میتوانند تأثیر به سزایی بر پدیدهی فقر دا شته با شند، در پژوهش حاضر، با تأکید بر نقش سیاستهای پولی، عوامل مؤثر در ایجاد و یا تشدید فقر در جوامع شهری مورد بررسی قرار میگیرد.
پر سش ا صلی در پژوهش حا ضر این ا ست که آیا در اقت صاد ایران سیا ستهای پولی بر فقر جوامع شهری اثرگذار بوده و آن را خواهند افزود؟ علاوه بر آن، تأثیرگذاری مهمترین متغیرهای اقتصادی تأثیرگذار بر فقر مورد بررسی قرار میگیرد. بدین منظور، از الگوی خود رگرسیون برداری - VAR - 1 و دادههای سری زمانی 1363-1393 بهره گرفته می شود. درصورتی که ضریب متغیر سیاست پولی مثبت برآورد شود، میتوان گفت سیاستهای پولی فقر جوامع شهری را افزایش میدهد و در غیر اینصورت، سیاست پولی میتواند به عنوان سیاست کاهش فقر در جوامع شهری به کار گرفته شود.
-2 ادبیات موضوع
از جمله مهمترین متغیرهای اقت صادی که در مطالعات مختلف اثربخ شی آن بر فقر و توزیع درآمد مورد برر سی قرار گرفته ا ست، میتوان به رشد اقتصادی، سیاستهای کلان اقتصادی، نرخ ارز و نوسانات نرخ ارز اشاره کرد. رشد اقتصادی یکی از شاخصهای مهم در ارزیابی عملکرد اقت صادی جوامع مح سوب می شود. از دلایل این امر دامنهی و سیع اثرگذاری و اثرپذیری ر شد اقت صادی و متغیرهایی همچون، تورم، توزیع درآمد، م صرف، سرمایهگذاری و رفاه ا ست. نقش به سزای ارزش افزوده در محا سبه و تعیین تولید ناخالص ملی، موجب میشود تا ارزش افزوده به یک متغیر مهم در ادبیات اقتصادی تبدیل گردد. به همین دلیل، در پژوهش حاضر، اثربخشی متغیرهای نقدینگی - به عنوان نمایندهی سیا ست پولی - ، ارزش افزوده بخشهای ک شاورزی، صنعت و خدمات - به عنوان تعیین کننده های رشد اقتصادی - ، نرخ ارز و نوسانات نرخ ارز - به عنوان عامل بیثباتی اقتصادی - بر فقر جوامع شهری مورد بررسی قرار میگیرد. به منظور دستیابی به هدف پژوهش، اثربخشی متغیرهای کلان، از کانال اثرگذاری بر تولید - و رشد اقتصادی - و به دنبال آن، بر توزیع مجدد درآمد و فقر مورد بررسی قرار میگیرد.
بحث پیرامون توزیع درآمد و رشد اقتصادی و همچنین تأثیر متغیرهای کلان اقتصادی بر آنها را میتوان با بررسی نظریههای کوزنتس - 1955 - 1 آغاز کرد. طبق این نظریه، نابرابری درآمدی طی اولین مراحل رشد اقتصادی رو به افزایش میگذارد و سپس هم تراز می شود و بالاخره طی مراحل بعدی کاهش مییابد. از طرفی دیگر، توزیع مجدد درآمد منوط به ح ضور دولت ا ست. امروزه اهمیت نقش دولت در مسألهی توزیع درآمد به حدی است که تقریباً تمامی اقتصاددانان یکی از اهداف و وظایف عمدهی دولت را توزیع درآمد ذکر میکنند. دولتها هم برای ایفای نقش در امور اقتصادی با توجه به وضعیت خاص اقتصادی، سیاسی و اجتماعی کشور، از سیاست های اقتصادی مختلفی استفاده میکنند. یکی از عمدهترین سیاستهای اقتصادی دولت سیاستهای پولی هستند که البته با دخالت بانک مرکزی و از طریق تغییر در تقاضای کل، اثرات خود را به اقتصاد منتقل میکنند
سیاستهای مناسب کلان اقتصادی از مسیرهای مختلفی بر فقر و توزیع درآمد تأثیرگذارند و اگر منجر به رشد پایدار گردد، سطح ا شتغال و تولید حقیقی را تحت تأثیر قرار میدهد. این امر هم از سمت درآمدها و هم از سمت بهبود توزیع آن فقر را بهبود میبخ شد. از آنجا که سیاستهای پولی نقش کلیدی در ساختار اقتصاد ایران دارند، آثار این سیاستها اگر بتواند به ایجاد سرمایه کافی، اشتغال و در عین حال به حفظ قدرت خرید جامعه بینجامد، شرط لازم برای کاهش فقر را فراهم خواهد کرد. هر چند که در اقتصاد ایران سیا ستهای بودجهای به دلیل تکیه بر درآمدهای نفتی، تاکنون نقش م سلط را دا شتهاند، اما این امر از اهمیت سیا ستهای پولی و اعتباری نکاسته است. هم در بلندمدت و هم در کوتاهمدت این سیاستها حداقل از پنج مسیر شرایط فقر و نابرابری توزیع را تحت تأثیر قرار میدهند.
بازار کار رشد اقتصادی در قالب افزایش درآمد سرانه
تغییر در قیمتهای نسبی - تغییر قدرت خرید - فرآیند سرمایهگذاری
تغییر در ارزش دارایی خانوار
یکی از عارضهای مهم سیاست پولی انبساطی، تورم است که اثرات منفی آن بر توزیع درآمد تقریباً در تمامی تحقیقات تأیید شده است. یکی از نظریات غالب در زمینه ارتباط رشد پول و سطح عمومی قیمتها، نظریه مقداری پول 2 است که به عنوان یک قانون قابل ا ستناد ابتدا تو سط اقت صاددانان کلا سیک، از جمله دیوید ریکاردو 3، در قرن نوزدهم مطرح شد. بر ا ساس این نظریه، متنا سب با حجم پول، سطح عمومی قیمتها نیز تغییر میکند. بررسی رفتار تورم و رشد پول در بسیاری از کشورهای جهان حاکی از این است که تجربه
