بخشی از مقاله
چکیده
تناسب رفتار مدیران با ارزشهای دینی و اعتقادی جامعه مهم ترین عامل اثربخشی آنان است و بیانگر این امر است که رفتار مدیران سازمانهای دولتی جامعه ما تابع مکتب و نظام ارزشی اسلام است که مبتنی و برگرفته از اعتقاد آنان به توحید، نبوت و معاد و سخنان راهنمایان معصوم می باشد. با الهام از فرمایشات معصومین، مدیران با برخورداری از شایستگی های دینی و اخلاقی سعی در تقویت بنیه و استعداد نهفته انسانی و رشد و کمال نیروهای انسانی گام برمی دارند.شایستگی های دینی و اخلاقی مدیران دولتی سرمشق و الگوی نیروهای انسانی قرار گرفته و آنها را تحت تاثیر قرار می دهد و اثربخشی مدیران را به همراه خواهد داشت. این مقاله قصد دارد این شایستگی ها را توضیح داده و تاثیر آنها را بر اثربخشی مدیران بررسی نماید.
واژگان کلیدی: شایستگی های دینی و اخلاقی، اثربخشی مدیران دولتی
در تعیین اهداف سازمانی. نوع اهداف انتخابی، نگرشهای مدیران سازمان و برنامه ریزان نقش اساسی و حیاتی دارد. اهدافی که مدیران برای سازمان خود تعیین می کنند. شدیدا تحت تاثیر افکار، عقاید و ارزشهای حاکم بر آنهاست. در جامعه اسلامی که مدیران سازمانهای دولتی آن دارای نگرش ها و ارزشهای اسلامی می باشند یقینا ارزشهای حاکم بر آنها و اهداف عالیه و آرمانی آنها بر نوع هدفهای انتخابی آنها برای سازمانها تاثیر خواهد داشت. از جمله مهم ترین مواردی که بر هدف گذاری مدیران مسلمان تاثیر خواهد داشت، اهداف عالیه پیامبران الهی می باشد، پیامبران در واقع الگوی مدیران جامعه اسلامی به شمار می آیند و اهداف مشترک آنان، هدف تعیین شده برای اداره جامعه توحیدی است.
بنابراین مدیران مسلمانی که با توجه به شرایط اجتماعی، سیاسی و اقتصادی هدف گذاری می کنند، باید اهداف خود را با هدفهای مقدس پیامبران الهی تطبیق دهند.به عنوان مثال، بسط و گسترش روحیه توحیدی و تعلیم و تربیت افراد جامعه، دو هدف مهم انبیاء الهی است که مدیران مسلمان نیز باید سعی کنند در برنامه ریزی های خود زمینه بسط و گسترش آن را فراهم کنند و از طریق بها دادن به دانش و بالا بردن منزلت اجتماعی عالمان و ترویج فرهنگ ارتباط با خدا و عبودیت و مانند آن، زمینه های گسترش آن را مهیا سازند.
با الهام از فرمایشات معصومین مدیران با اخلاق انسانی و کردارهای والا بدنبال رشد و کمال نیروهای انسانی هستند و به عنوان مجموعه ای که دارای دو بعد مادی و معنوی هستند با حفظ برتری و تاکید بیشتر بر جنبه های معنوی در اداره صحیح آنان اهتمام می ورزند.کمالات و شایستگی های دینی و اخلاقی مدیران به پرسنل خود موجب برجستگی آنان است. الگوگیری و الگودهی از شایستگی های دینی و اخلاقی و رفتاری مدیران موفق و اثربخش می باشد و از این طریق موجبات اصل رفتار کارکنان را فراهم آورده اند چرا که نیروی انسانی در سازمان آن میل و ذاتیات را ابتدا در مدیر جستجو می کند و اگر در او بیابند الگوی خودشان قرار می دهند لذا شایستگی های دینی و اخلاقی مدیران است که سرمشق واقع شده و آنان را تحت تاثیر قرار می دهد. همین کردار و رفتار مدیران است که قابل ادراک و الگوگیری می باشد. این مقاله قصد دارد شایستگی های دینی و اخلاقی را شرح داده و تاثیر آنها را بر اثربخشی مدیران مطالعه نماید.
-1تقوا
در بیان شرع تقوا عبارت است از حفظ نفس از آنچه موج گناه می شود و با ترک محرمات و با ترک برخی امور مباح کامل می گردد - سیدی، سید حسین، مدیریت و نظام اداری از دیدگاه امام علی - ع - ، 0831،ص65انسان با تقوا کسی است که در قبال نفس و هواهای نفسانی مقاومت کند و از آلوده شدن به گناه و معصیت پرهیز نماید. تقوا به عنوان یک عامل درونی، اعمال و رفتار و نیت های انسان راتحت مراقبت شدید قرار می دهد و بر انجام دستورات خداوند متعال تاکید می کند و انسان را از آلوده شدن به گناه و سرپیچی از اوامر الهی باز می دارد. تقوا ضمن اینکه بازدارنده و محافظت کننده مدیر از کشش و تمایل او به طرف گناه و خطا و انواع پلیدی هاست و نیرویی است که باعث قوام و پایداری و استواری مدیریت در کلیه فراز و نشیب ها و پیشامدها و سختی می گردد، مایه تمیز و تشخیص و روشن بینی نیر می باشدو مورد دیگر از آثار تقوا، حل شدن مشکلات و آسان شدن کارها و بیرون آمدن از تنگناها برای مدیریت است. - آقا پیروز و همکاران، علی، مدیریت در اسلام، 0831، ص - 286
»ای اهل ایمان ، تقوا پیشه کنید و از راه تقوا و جهاد وسیله و اسباب رسیدن به هر سعادت را طلب نمایید«0
»ای اهل ایمان اگر خدا ترس و پرهیزکار باشید خدا به شما فرقان - دیده بصیرت - می بخشد«2
-2سوره انفال آیه 22»هرکس تقوای الهی داشته باشد، خداوند یک نوع آسانی در کار او قرار می دهد«8
ویژگی های تقوا پیشگان از دیدگاه حضرت علی - ع - چنین است:1
سخنانشان راست، راه رفتنشان با تواضع و فروتنی است، چشمان خود را بر آنچه خدا حرام کرده می پوشانند، نفس شان عفیف و دامن شان پاک است، از اعمال اندک خود خوشنود نیستند و اعمال زیاد خود را بسیار نمی شمارند، در جستجوی کسب حلال هستند، شهوتش در حرام مرده و خشمش فرو خورده است، مردم به خیرش امیدوار و از آزارش در امانند، ستمکار خود را عفو می کند و به آنکه محرومش ساخته می بخشد، به آن کس که با او بریده می پیوندند، از سخن زشت دور و گفتارش نرم است، بدی های او پنهان و کار نیکش آشکار است، در سختی ها آرام و در ناگواری ها بردبار و در خوشی ها سپاس گذار است. پیش از آنکه بر ضد او گواهی دهند به حق اعتراف می کند و آنچه را به او سپرده اند ضایع نمی سازد و آنچه را به او تذکر داده اند فراموش نمی کند. مردم را با لقب های زشت نمی خواند، در مصیبت های دیگران شاد نمی شود، در کار ناروا دخالت نمی کند و از محدوده حق خارج نمی شود و مردم را به رفاه و آسایش می رساند.تقوا و پرهیزکاری یکی از عوامل اصلی و مهمی است که در نفوذ و تاثیرگذاری مدیر نقش اساسی دارد.
-1نهج البلاغه خطبه همام
اینک به تبیین رابطه میان تقوا و نفوذ و تاثیر مدیر می پردازیم . شاید در ابتدا پذیرش این مسئله که میان تقوا و نفوذ مدیر رابطه ای وجود دارد سخت باشد و چنین به نظر برسد که تقوا و پرهیزکاری یک مسئله معنوی و رابطه ای است میان انسان و خدا، بنابراین هیچ ربطی به مسئله مدیریت و رهبری در سازمان ندارد و نمی توان آن را به عنوان یکی از عواملی که در میزان نفوذ و تاثیرگذاری مدیر بر کارکنان نقش دارند، پذیرفت. اما با یک نگاه عمیق و تحلیلی به مسئله تقوا و پرهیزکاری می توان نقش بسزای آن را در میزان نفوذ و تاثیرگذاری مدیریت و رهبری سازمان روشن کرد و به رابطه عمیق آن پی برد. در توضیح مطالب باید گفت که تقوا و پرهیزکاری باعث می شود که انسان در میان مردم، از عزت و احترام بیشتری برخوردار باشد و محبوب دل های آنان گردد و هر کس که از عزت و احترام بیشتری در میان مردم برخوردار باشد و مردم او را دوست داشته باشند، نفوذ و تاثیر بیشتری بر آنان خواهد داشت و بهتر از دیگران می تواند بر مردم تاثیر گذار باشد.
امام حسن مجتبی - ع - در تبیین یکی از اثار مثبت و برکات معنوی تقوا و پرهیزکاری می فرماید:»اگر می خواهی بدون داشتن عشیره و طایفه، عزت و احترام داشته باشی و بدون برخورداری از سلطنت و مقام، شکوه و هیبت داشته باشی از ذلت معصیت خدا به سوی عزت اطاعت الهی حرکت کن.«6
امام مجتبی - ع - در این سخن نورانی، رابطه عمیق میان تقوا و اطاعت الهی از یک طرف و برخوردار شدن از عزت، احترام و هیبت در میان مردم از طرف دیگر را تبیین می کند و این حقیقت را بیان می دارد که تقوای الهی پیشه کردن باعث می شود که موقعیت اجتماعی فرد تغییر کند و انسان از پایگاه اجتماعی بهتر و والاتری برخوردار شود. آن گاه که فرد پایگاه اجتماعی قوی تر و بهتری در میان مردم داشته باشد و مردم داشته باشد و مردم برای او عزت، احترام و شکوه ویژه ای قائل شوند، آن فرد به راحتی می تواند در مردم نفوذ کند و بر اعمال و رفتار آنان تاثیرگذار باشد. بنابراین می توان گفت که تقوا و پرهیزکاری یکی از ویژگی های مدیران اثربخش و یکی از عوامل موثر در میزان نفوذ و تاثیرگذاری مدیر بر زیردستان خود می باشد.
