بخشی از مقاله
-1 مقدمه
برای اینکه یک پروژه موفق باشد و به اهداف سه گانه زمان، هزینه و کیفیت خود دست یابد، دو عامل اساسی و بسیار مهم داشتن مدیران پروژه شایسته و قابلیت بلوغ و مدیریت پروژه سازمانی در آن دخیل هستند. این دو عامل لازم و ملزوم یکدیگرند. در واقع یک مدیر پروژه شایسته به تنهایی نمیتواند موفقیت پروژه را تضمین نماید. انجمن مدیریت پروژه معتقد است موفقیت پروژه مستلزم شایستگی مدیر پروژه و همچنین قابلیت و بلوغ مدیریت پروژه سازمانی میباشد. به عبارت دیگر داشتن مدیر پروژهای که شایستگیهای مناسبی در اختیار دارد، نمیتواند موفقیت پروژه را تضمین نماید.[1]
حال با توجه به این که دو عامل فوق در موفقیت پروژهها حیاتی محسوب میشوند، میبایست در زمینه این دو عامل تلاش گستردهای صورت پذیرد. از آن جا که در زمینه عامل بلوغ مدیریت پروژه سازمانی مطالعات جامعی صورت پذیرفته است، لازم است تا همراستا با این عامل، عامل اول یعنی داشتن مدیران پروژه شایسته نیز رشد یابد. به این منظورمطالعات متعدی صورت پذیرفته و استانداردهای گوناگونی نیز تدوین شده است.
در این مطالعه تلاش شده است ضمن بررسی استانداردهای مختلف تدوین شده در حوزه شایستگی مدیران پروژه، چارچوبی جهت شناسایی صلاحیتها و شایستگیهای مورد نیاز مدیران پروژه در سازمانهای فنی و مهندسی ارائه شود. به این منظور ابتدا به تعریف شایستگی پرداخته و پس از آن برخی از استانداردهای معتبر در این زمینه مورد بررسی قرار میگیرند.
-2 تعریف شایستگی
در ابتدا شایستگی به توانایی و قابلیت انجام یک نقش توسط یک فرد در یک کار اطلاق میگردید.[2] اما با گذشت زمان مفاهیم دیگری نیز در این زمینه مطرح گردید که بسیار فراتر از داشتن قابلیت و توانایی انجام کار میباشد .
هومبی - 1989 - ، شایستگی را مجموعهای از دانش، مهارتها، صفات و ویژگیهای رفتار و خصوصیات شخصی تعریف میکند. آرمسترانگ شایستگی را مجموعه دانش، مهارتها، خصوصیات شخصیتی، علایق، تجربهها و توانمندیهای مرتبط با شغل میداند که دارنده آنها را قادرمیسازد در سطحی بالاتر از حد متوسط به ایفای مسئولیت بپردازد.[1] در واقع شایستگی الگویی را ارائه میکند که نشاندهنده فرد یا عملکرد برتر در شغل محوله است. در همه سازمانها مهمترین رکنی که برای رسیدن به اهداف سازمانی تاثیرگذار است، مدیریت میباشد. اثربخشی مدیران نیز اساسا به مهارتها، سطح دانش، نگرش ، توانایی و بالاخره شایستگیهای آنها بستگی دارد.
در حال حاضر شایستگی به اصطلاح چند منظورهای تبدیل شده است که با معانی مختلف در زمینههای علمی گوناگونی مورد استفاده قرار میگیرد. در ادبیات موجود تعاریف مختلفی درباره شایستگی وجود دارد. همه تعاریف مذکور بسیار شبیه هم هستند و در آنها بر نقشها و مسئولیتهای شغلی تاکید میشود. اما با بررسی آنها نتیجه میگیریم تعریف واحد و اصطلاحشناسی معینی درباره شایستگی وجود ندارد. در ادامه برخی از تعاریف شایستگی آورده شده است:
به اعتقاد سانچز شایستگی مجموعهای از دانش، خصوصیات، نگرشها و مهارتهای مرتبط به هم تعریف میشوند که تاثیر فراوانی بر شغل افراد دارند. شایستگیها با عملکرد افراد همبستگی داشته، میتوانند با استانداردهای قابل قبول ارزیابی شوند و از طریق آموزش و توسعه بهبود یابند.[1]
شایستگیها فرد را قادر میسازد تا کار را ماهرانه - نظیر تصمیمهای درست و انجام کارهای اثربخش - در موقعیتهای پیچیده و نامعین انجام دهد، مانند کار حرفهای، تعهدات اجتماعی و زندگی شخصی.
شایستگی، عملکرد کاملا موثر درون یک حرفه است که ممکن است در دامنهای از کارایی با بیشترین میزان برتری قرار گیرد. بارترام شایستگیها را مجموعهای از رفتارها تعریف میکند که ابزاری برای دست یابی به نتایج یا برونداد هستند.
برنامه استانداردهای بینالمللی برای آموزش و تعلیم عملکرد، شایستگی را دانش، مهارت یا نگرشی تعریف میکند که فرد را توانمند کرده تا به طور موثر فعالیتهای یک شغل یا وظیفه را با استانداردهای مورد انتظار شغل انجام دهد.
انجمن بینالمللی مدیریت پروژه، شایستگی را مجموعهای از دانش، نگرشهای شخصی، مهارتها و تجارب مرتبط مورد نیاز جهت موفقیت در یک فعالیت معین تعریف میکند که شامل شایستگی فنی، رفتاری و مفهومی میشود.
-3 استانداردهای شایستگی مدیریت پروژه از آن جایی که یکی از مهمترین موارد جهت تبیین الگوی شایستگی مدیریت پروژه، بررسی استانداردهای برتر در این زمینه است، در ادامه به معرفی و بررسی اجمالی برخی از این استانداردها پرداخته شده است.
موسسه مدیریت پروژه1 آمریکا چارچوب توسعه شایستگی مدیریت پروژه - PMCDF2 - را بر اساس پیکره دانش مدیریت پروژه ایجاد کرد. این الگو شامل همه دانشها، مهارتها، نگرشها و رفتارهایی است که مدیر پروژه برای مدیریت اثربخش پروژهها ملزم به داشتن آنها است. شایستگی-های مدیر پروژه در این استاندارد به سه دسته شایستگیهای دانشی، شایستگیهای عملکردی و شاستگیهای شخصی یا رفتاری تقسیم شده است. شکل 1 نمای کلی چارچوب توسعه شایستگیهای مدیریت پروژه و نیز معیارهای مرتبط با هر یک را نشان میدهد.
معیارهای شایستگیهای دانشی/ عملکردی عبارت است از: مدیریت یکپارچگی، مدیریت محدوده، مدیریت زمان، مدیریت کیفیت، مدیریت تدارکات، مدیریت منابع انسانی، مدیریت ارتباطات، مدیریت ریسک و مدیریت هزینه. این معیارها همان حوزههای نه گانه استاندارد پیکره دانش مدیریت پروژه - PMBOK ,2008 - هستند. هر کدام از این معیارهای شایستگی در هر یک از مراحل ابتدایی، برنامهریزی، اجرا، کنترل و پایان پروژه دارای زیر معیارهایی جهت ارزیابی شایستگی مدیر پروژه هستند.
شایستگیهای شخصی عبارت است از: موفقیت و اقدام، حمایت از کارکنان، تاثیر و نفوذ، مهارتهای مدیریتی، مهارتهای ادراکی و مهارت-های شناختی.
شکل:1 چارچوب توسعه شایستگی مدیریت پروژه
نماد چشم برای ارتباط دادن سه بعد شایستگی در این استاندارد بیانگر یکپارچگی در تمامی اجزای مدیریت پروژه از دید مدیر پروژه به هنگام ارزیابی موقعیتهای مختلف است. همچنین بصیرت و نگرش فراگیر و همزمان به همه معیارها را نشان میدهد.[7]
شکل :2 چشم شایستگی استاندارد ICB
این استاندارد نشاندهنده چهار سطح شایستگی است:
سطح یک: راهبر پروژه: باید ابعاد شایستگی را با موفقیت برای هماهنگی طرحها و یا سبد پروژهها بهکارگیرد و نقش مهمی در توسعه حرفه مدیریت پروژه ایفا نماید.
سطح دو: مدیر ارشد پروژه: باید تجربه بهکارگیری موفقیتآمیز ابعاد شایستگی مدیریت پروژه را در موقعیتهای پیچیده داشته باشد.
سطح سه: مدیرپروژه: باید تجربه بهکارگیری موفقیتآمیز ابعاد شایستگی در موقعیتهای پروژه با پیچیدگی کم را داشته باشد.
سطح چهار: دستیار مدیر پروژه: فقط داشتن دانش در بعد فنی از ابعاد شایستگی کافی است.
دراین استاندارد ابعاد شایستگی مدیریت پروژه در سه دسته تخصصی، رفتاری و مفهومی تعریف شدهاست؛ هر کدام از این ابعاد دارای معیارهایی برای ارزیابی مدیر پروژه هستند.[8] این ابعاد به همراه معیارهای ارزیابی میزان شایستگی در جدول شماره 1 نشان داده شدهاست.
❖ بعد شایستگی تخصصی:×این بعد به توصیف اجزای بنیادی شایستگی مدیریت پروژه میپردازد و شامل بیست معیار است؟
❖ بعد شایستگی رفتاری: این بعد جنبههای فردی شایستگی مدیریت پروژه را توصیف میکند و به مهارتهای رفتاری مدیر پروژه در ارتباط با سایر افراد و گروههای درگیر در پروژه توجه میکند و شامل پانزده معیار است؟ ×
❖ بعد شایستگی مفهومی: این بعد به توصیف اجزایی از شایستگی مدیریت پروژه میپردازد که به محیط و مقتضیات پروژه مربوط می-شود. این بعد شامل شایستگی مدیران پروژه در مدیریت روابط با سازمان اجرایی و همچنین توانایی عملکرد در سازمانی پروژهمحور است و شامل یازده معیار میباشد.
یکی دیگر از استانداردهای مطرح شایستگی مدیریت پروژه، که در سال 2008 تدوین شد، چارچوب شایستگی انجمن مدیریت پروژه انگلیس است.[2] این استاندارد همانند شایستگی انجمن بینالمللی مدیریت پروژه چهار سطح شایستگی را تعریف کرده و بر اساس هفت بخش پیکره دانش انجمن مدیریت پروژه انگلیس - ساختار، برنامهریزی، اجرا، فنون، مدیریت تجاری، نیروی انسانی و اداره پروژه - این استاندارد 47 معیار برای شایستگی تعریف کرده است.
