بخشی از مقاله
چکیده
اوقات فراغت از نظر کمی، امروزه از کار پیشی گرفته و از نظر کیفی نیز مهم تر از کار شده است. البته نباید فراموش کرد که این دو، رابطه تنگاتنگ با یکدیگر دارند. روند پیشرفت ها نشان از آن دارد که شاید این دو در آینده یک بار دیگر بهم نزدیک شوند. هدف از انجام این پژوهش شناسایی عوامل مؤثر در نحوه گذراندن اوقات فراغت فعال معلولان استان سیستان و بلوچستان بود. پژوهش حاضر از نوع تحقیقات توصیفی است و به روش پیمایشی انجام گرفت
جامعه آماری این پژوهش شامل کلیه جانبازان و معلولین استان سیستان و بلوچستان بود که با آمار از اداره بهزیستی در سال 1395 برابر با 680 نفر می باشد برای تعیین حجم نمونه با استفاده از یک مطالعه مقدماتی - پایلوت - وبرآورد واریانس جامعه به وسیله فرمول تعیین حجم نمونه کوکران 253 نفر انتخاب شدند. ابزار اندازه گیری شامل پرسشنامه استاندارد اوقات فراغت که شامل دو بخش بود، بخش اول مربوط به سوالات اوقات فراغت به تعداد 19 سؤال بود هر کدام از سوال های این بخش دارای گزینه های متفاوت از سوال دیگری بود.
بخش دوم پرسشنامه دارای35 سؤال بوده و شامل 5 مولفه - موقعیت شخصی و خانوادگی، موقعیت اجتماعی، طرز فکر و استنباط شخصی، دسترسی به امکانات مورد نیاز و نوع معلولیت - بود. مقیاس اندازهگیری سؤالات بخش دوم، مقیاس پنج ارزشی لیکرت میباشد. ضریب پایایی پرسشنامه از طریق محاسبه آلفای کرونباخ به مقدار0/83 گزارش شده است. جهت تجزیه و تحلیل داده ها از آزمون t تک نمونه ای استفاده گردید. نتایج نشان داد تفاوت معنی داری بین میانگین های فرضی و مشاهده شده مفهوم عوامل موثر در گذران اوقات فراغت فعال - t = 19/13, 3 0/001 - وجود دارد.
مقدمه
گذراندن اوقات فراغت یکی از پدیده های اجتماعی سال های اخیر در کشورهای در حال گذر یا توسعه یافته است. این پدیده دارای وجوه دوگانه کارکردی است. از یک طرف محلی برای بروز استعدادها و توانمندی ها و از طرف دیگر راهی برای شکل گیری برخی آسیب های اجتماعی است. فقدان نگرش های مطلوب و کارآفرینی در افراد و کمبود برنامه های تربیتی و پژوهشی برای استفاده بهینه از اوقات فراغت و کمبود برنامه های مورد توقع افراد می تواند زمینه مناسبی برای رشد آسیب های وارده بر این پدیده اجتماعی باشد. اوقات فراغت، فرصت و زمانی فارغ از دغدغه های تحصیلی و کاری است، و این امر می تواند وجوه دوگانه کارکردی آن را تقویت کند
اوقات فراغت به معنای گذراندن بیهوده وقت یا پرسه زدن بدون هدف نیست، و در دوران جوانی و حتی سال خوردگی افراد به چنین اوقاتی نیاز دارند تا فارغ از هر فعالیتی به اموری بپردازند که بدان علاقه دارند. کیفیت چگونگی اوقات فراغت و میزان آزادی موجود در آن به ویژگی های فرد و جامعه بستگی دارد.
اوقات فراغت مجموعه فعالیت هایی است که استراحت، تفریح و یا آموزش را در زمانی خاص و خارج از فعالیت های اجتماعی و خانوادگی در بر می گیرد، به این ترتیب اوقات فراغت صرف استراحت کردن و بدون فعالیت باقی ماندن نیست. در حالی که در برخی موارد بهترین و یا بیشترین فعالیت در همین زمان فراغت صورت می گیرد ولی آنچه اهمیت دارد شکل گذراندن اوقات فراغت است که یک مساله درونی و ذهنی است و الا به لحاظ ظاهری نمی توان اوقات فراغت را از اوقات کار جدا نمود.
اوقات فراغت نقطه مقابل اوقات کاری نیست بلکه معقوله ای است که مکمل آن است. اوقات فراغت به لحاظ محتوایی و ابعاد، بسیار گسترده است. گاه اوقات فراغت بعد فرهنگی می یابد و گاه بعد علمی و یا بعد هنری، بنابراین به صراحت می توان گفت اوقات فراغت امری پیچیده و در عین حال سازنده می باشد و در صورت عدم استفاده صحیح از این اوقات جامعه با انواع آسیب های فردی و اجتماعی همچون بزهکاری، اعتیاد، استرس، افسردگی، نا امیدی و بی تحرکی رو به رو می شود
محققان چهار ویژگی اساسی برای فراغت توصیف می کند. رها بودن از وظایف:فراغت نتیجه انتخاب آزاد است، البته این درست نیست که بگوییم وظایف ابداً در هیچ بخشی از فراغت وجود ندارد. فراغت رهایی از کار مزد گیرانه در محل کار است.
همچنین فراغت، آزادی از وظایف اساسی است که توسط دیگر اشکال اساسی سازمان های اجتماعی مانند خانواده، اجتماع و مذهب تعیین می شود. هدف و جهت مادی نداشتن: برخلاف وظایف شغلی، خانوادگی و سیاسی، فراغت هدف سودمندانه و مادی ندارد، اگر فراغت به وسیله اهداف تجاری، سودگرایانه یا ایدئولوژیکی کنترل شود، دیگر فراغت نیست، این چنین فراغتی تنها بخشی از ماهیت خود را حفظ می کند. رضایت و خوشنودی: آنچه فعالیتی را به عنوان فراغت مشخص می سازد، جستجوی حالتی از رضایت است که دارای ماهیت لذت جویی است، البته شادی صرفا موضوع فراغت نیست، چون فرد می تواند در حال انجام وظایف اساسی اجتماعی نیز شاد باشد، اما جستجو برای رضایت، خوشی و شادی یکی از ویژگی های اساسی فراغت در جامعه جدید است و شرط اولیه فراغت حالتی از رضایت است.
تحقق تواناییها و رشد استعدادها: فراغت بایستی با تحقق توانایی های بالقوه آدمی به صورتی آزادانه ارتباط داشته باشد. اوقات فراغت می تواند به گونه ای طراحی شود که باعث اعتلای فرهنگی جامعه، توام با یادگیری مهارتهای هنری و اجتماعی و دانش اندوزی باشد. از طرفی می تواند مانع بسیاری از هنجاریهای اجتماعی و روانی و اخلاقی شود. برخی از افراد اوقات فراغت را اوقات تلف شده و بی ارزش عمر تلقی می کنند و تنها ایامی را که در حال کار هستند ارزشمند تلقی می کنند . اما گروهی دیگر اوقات فراغت را دارای کارکردهای مثبت فراوانی می دانند و معتقدند اگر این ایام به خوبی سپری شود می تواند این کارکردهای مثبت را در بر داشته باشد.
در این مورد می توان به نظر دومازیه اشاره کرد، اوقات فراغت دارای سه کارکرد اصلی است: رفع خستگی و تامین استراحت: اوقات فراغت در جبران صدمات جسمی و روانی ناشی از هیجانات مداوم کار و انجام وظایف گوناگون موثر است.
تفریح و سرگرمی: اوقات فراغت می تواند به صورت تفریح و سرگرمی از رنج روزانه یک سری وظایف عادی و تکراری روزمره بکاهد. رشد و تعالی شخصیت: دومازیه معتقد است که فراغت، انسان را از کارهای روزمره و فعالیت های زاینده خودکاری و یا تخصصی شدن امور روزانه می رهاند، استعدادهای بدنی و ذهنی فرد و نظایر آن را پرورش می دهد که در شکل گیری شخصیت فرد بی تردید موثر خواهد بود
قریب ده درصد از افراد جامعه حاضر را جانبازان و معلولین تشکیل می دهد که به سبب دلایل متفاوتی از جمله جنگ، تصادفات، بیماری و عوامل مادر زادی دچار معلولیت شده اند و غالبا به دلیل نقص عضو مجبور به تغییر در سبک زندگی و به دلیل عدم قرار گرفتن در جایگاه مناسب اجتماعی دچار انزوا گردیده اند. در بسیاری از جوامع تلاش های قابل توجهی برای کمک به معلولان جسمی و ذهنی و رفع نیازهای آنان انجام داده اند. بخشی از این تلاش ها فراهم کردن برنامه های فراغت و تفریح ویژه این اشخاص است. معلولان جسمی شامل افرادی است که مبتلا به ناهنجاری های استخوانی، اختلالات عضلانی، فلج مغزی، اختلالات بینایی و شنوایی و سایر ناهنجاری ها و اختلالات جسمانی هستند. برنامه های تفریحی مناسب نه تنها به آن ها کمک می کند تا مهارت های حرکتی خود را بهبود بخشند، بلکه امکان تعاملات اجتماعی و تجربیات روحی و معنوی را نیز برای آن ها فراهم می سازد .
افراد مبتلا به معلولیت ذهنی، اغلب با چندین نوع هنجاری روبه رو هستند. این ناهنجاری ها شامل اختلال در مهارت های حرکتی، گفتاری، تکامل ذهنی، سازگاری اجتماعی و فرهنگی و برقراری روابط انسانی است. برای آن ها باید برنامه هایی تنظیم شود که با در نظر گرفتن مشکلات و مسایل آن ها، به رشد مهارت ها و عزت نفس آن ها کمک کند
در تحقیق علیزاده و قراخانلو - 1379 - تحت عنوان شناسایی چگونگی گذران اوقات فراغت جانبازان و معلولین - با تأکید بر نقش تربیت بدنی و ورزش - انجام دادند. این تحقیق از نوع شناسایی های موردی و زمینه ای بود که در اجرای آن از پرسشنامه و مصاحبه استفاده شده است. نتایج به دست آمده حاکی از آن است که شکل فعلی گذراندن اوقات فراغت مطلوب نیست و موجب نارضایتی قشر مورد مطالعه است. در این خصوص کمبود امکانات و وسایل و تنگناهای مالی و رواج روش های نامطلوب قابل توجه اند، همچنین کثرت ساعات فراغت جانبازان و معلولین نکته ی مهمی است.
روش ها و وسایل مطلوبی که مورد توجه افراد مورد مطالعه اند عبارتند از :تماشای تلویزیون، پرداختن به ورزش، فعالیت های آموزشی و علمی و حضور در گردشگاه ها و طبیعت که باید طی یک برنامه ی هدفمند مورد بهره برداری قرار بگیرند. تحلیل روابط میان متغیرهایی نظیر جانباز یا معلول بودن، ورزشکار بودن، محل سکونت، تأهل و نحوه گذران اقات فراغت نیز مبین یافته های قابل توجهی است که به بحث گذاشته شده است. این در حالی است که بیشتر جانبازان و معلولان علاقه ی فراوانی داشتند که اوقات فراغت خود را به صورت فعال به ویژه با ورزش کردن سپری کنند. بیشتر آنها مشکلات رفت و آمد، مشکلات جسمی، کمبود امکانات و مشکلات معماری شهری را به عنوان موانع اصلی شرکت نکردن خود در فعالیت های ورزشی بیان داشتند. در غیر این صورت بیشتر آنها تمایل داشتند که به ورزش بپردازند. یکی دیگر از موانع مهم در راه گذران اوقات فراغت به صورت دلخواه که از یافته های تحقیق یاد شده است، عدم تمکن مالی است.
اردستانی - 1380 - نگرش افراد معلول ورزشکار و غیر ورزشکار نسبت به خود از بعد اجتماعی را مقایسه کرده است. تعداد نمونه تحت بررسی 242 نفر بودند که از این تعداد، 109 ورزشکار و 133 غیر ورزشکار بودند و فقط افراد معلول جسمی - حرکتی مرد مورد تحقیق قرار گرفتند. نتایج نشان داد بین نگرش افراد معلول ورزشکار و غیر ورزشکار نسبت به خود از بعد اجتماعی تفاوت معناداری وجود نداشت.
مارتین - 2005 - طی تحقیقی در شمال غرب انگلستان طی دورهی 50 ساله، تاریخچهی فعالیت تفریحی ورزشی ناشنوایان از زمان جنگ جهانی دوم دریافت نوعی نارضایتی به دلیل کمبود امکانات در جهت پر کردن اوقات فراغت افراد وجود دارد.
بیر - 2009 - در تحقیقی با عنوان عوامل موثر بر شرکت در اوقات فراغت پس از یک ضربه مغزی به این نتیجه رسید که میزان مشارکت افراد پس از ضربه مغذی دچار اختلال میگردد؛ بطوریکه صدمات مغزی و وجود موانع اجتماعی در محیط به طور چشمگیری با مشارکت افراد در اوقات فراغت همراه بود. در سال 1358 که برای نخستین بار فدراسیون ورزش جانبازان و معلولان ایران راه اندازی شد، هیچ کارشناس ورزشی ایران تصور نمی کرد که آنها در مدت 30 سال فعالیت، به اندازه تاریخ ورزش ایران افتخار آفرینی و مدال کسب کنند.
با توجه به تحولات همه جانبه کشور، ضرورت بررسی و در صورت لزوم بازنگری الگوهای رایج ورزش معلولین و جانبازان ضروری به نظر می رسد. اگر چه این بررسی برای کلیه اقشار و گروه های اجتماعی یک نیاز اساسی است، اما چگونگی و میزان اشاعه اوقات فراغت در میان جانبازان و معلولین از اهمیت ویژه ای برخوردار است. تعداد جانبازان به دلیل حوادث و وقایع دوران انقلاب و بروز جنگ هشت ساله میان ایران و عراق از میزان قابل توجهی برخوردار است. این گروه با توجه به زمینه های اعتقادی و اختصاصات منحصر به فرد بازوی توانمند جامعه محسوب می شوند
