بخشی از مقاله
چکیده
پایداری اجتماعی یکی از ابعاد توسعه پایدار در زمینه معماری است که در مقایسه با سایر ابعاد ان کمتر مورد توجه قرار گرفته است. از انجا که کودکان اینده سازان جوامع هستند توجه به رشد مهارت های اجتماعی انان برای دست یافتن به پایداری اجتماعی اجتماعات اینده ضروری به نظر می رسد. این مقاله به بررسی تاثیر محیط فیزیکی بر رفتار ها و مهارت های اجتماعی کودکان می پردازد. بر اساس نظریه ویگوتسکی بازی عاملی برای ارتباط کودک با هم سالان و در نتیجه رشد اجتماعی است.
بنابراین محیط هایی که موجب تحریک کودکان برای شرکت در بازی ها و فعالیت ها می شوند، می توانند در رشد مهارت های اجتماعی کودکان تاثیر گذار باشند. در این مقاله بر اساس مطالعات کتابخانه ای و مشاهده رفتار کودکان در مهد کودک ها، نیاز های محیطی کودکان و ویژگی های محیط فیزیکی مهد کودک که در افزایش تمایل کودکان برای شرکت در فعالیت ها و بازی ها موثر می باشد، جستجو شدند.
در ادامه راه حل ها و نکته های طراحی مرا کز مهد کودک که در ارتقاء مهارت های اجتماعی کودکان تاثیر گذار است ارائه شدند. نتایج حاصل از این مطالعه بیان می کنند که سازمان دهی فضای مهد کودک، شکل دهنده جریان بازی و تعاملات میان کودکان در محیط است. بنابراین نحوه سازمان دهی فضای مهد کودک و فعالیت های ان موجب حضور بیشتر کودکان در فعالیت ها و بازی ها می شود که این مسئله خود موجب افزایش تعاملات میان کودکان و رشد مهارت های اجتماعی انان می گردد.
واژه های کلیدی: کودک، بازی، مهد کودک، مهارت اجتماعی، محیط فیزیکی، معماری پایدار
مقدمه
پایداری اجتماعی یکی از ابعاد توسعه پایدار در زمینه معماری است که در مقایسه با سایر ابعاد ان کمتر مورد توجه قرار گرفته است. در طراحی پایدار باید به پایداری اجتماعی و اقتصادی به اندازه مصرف انرژی و تاثیر محیطی ساختمان ها و شهرها اهمیت داده شود. اگر کالبد روندی پایدار نباشد هیچ جامعه ای نخواهد توانست به توسعه پایدار دست یابد. این امر در باره محیط های کودکان اهمیت بیشتری دارد چرا که کودکان بیشتر از بزرگ سالان از ویژگی های کالبدی محیط تاثیر می پذیرند و همچنین سنین کودکی زمان شکل گیری بنیان های شخصیت، سیستم باورها و روش نگرش فرد است که بر پایداری اجتماعات اینده تاثیر به سزایی خواهند داشت.
از انجا که سنین کودکی دوره رشد سریع مهارت های فیزیکی، شناختی، اجتماعی و عاطفی است بنابراین تعاملات کودکان با محیط فیزیکی می تواند تاثیرات بلند مدتی داشته باشد. اگاهی از نقاط عطف رشد کودک و ارتباط انها با محیط فیزیکی کودک، پایه ای برای خلق فضاهایی است که به وجود اورنده فرصت هایی برای رشد و شکوفایی کودکان حتی در سال های بعدی زندگی انان است .
تاثیر محیط فیزیکی بر رشد و رفتار کودک
نقش محیط در رشد و یادگیری کودک را می توان بر اساس تئوری شناختی پیاژه شرح داد. بر طبق نظریه پیاژه، کودک دانش خود را به واسطه کار با مواد موجود در محیط می سازد. پیاژه همچنین به اهمیت تعامل کودک با محیط نیز تاکید می کند. کودکان به واسطه تعامل با رویداد ها و مواد موجود در محیط شان به شناختی از خودشان دست می یابند . - Piaget, 1962 - در مقایسه با بزرگترها کودکان نسبت به محیط اطرافشان حساسیت بیشتری دارند و در نتیجه تاثیر پذیری انها از محیط بیشتر است.
تمایل به تعامل برقرار کردن با محیط از ویژگی های ذاتی کودکان است ولی کیفیت تعاملات بستگی به میزان ترغیب محیط برای ایجاد این تعاملات دارد . بنابراین برای دست یابی به بهترین منافع برای کودکان، محیط ساخته شده باید دارای ویژگی هایی باشد که کودک را به رفتار و زندگی سالم ترغیب کند.مطالعات زیادی به بررسی تاثیر محیط بر رفتار انجام شده است. در رابطه با اندازه کلی یک مرکز کودک، مطالعات بیان می کنند که هرچه اندازه مرکز کوچکتر باشد کیفیت اموزش و رشد کودک بهتر است .
در مراکزی که دارای تعداد کودکان بیشتر از 60 تا 75 کودک باشند بیشتر بازی ها نیازمند به راهنمایی و مدیریت مربی دارند، فضاهای بازی دارای سطح پایینی از سازمان دهی هستند، تنوع و تعداد فعالیت ها به ازای هر کودک کم است و در نتیجه اشتیاق و تمایل کودک برای شرکت در فعالیت ها کمتر است همچنین گروه بندی کودکان در گروه های کوچک برای هر کلاس تاثیر بهتری بر رشد کودکان دارد برای مثال کلاس های دارای 14 کودک و یا کمتر، رفتارهای کلامی و انعکاسی بهتری دارند و همچنین تمرکز کودکان بر فعالیت هایشان بیشتر است .
این نتایج می توانند بر اندازه کلی یک مرکز و تعداد کلاس ها و شمار مراکز فعالیت تاثیر بگذارند. تعداد کودکان نسبت به فضا تاثیر قابل ملاحظه ای بر رفتار های اجتماعی کودکان دارد. هرچه تراکم کودکان بیشتر باشد رفتارهای خشن و مخرب بیشتر صورت می گیرد. همچنین ویژگی های تکنیکی یک محیط مانند شرایط اکوستیک، اسایش حرارتی، میزان نور و نوع و رنگ مصالح استفاده شده در سطوح ساختمان می تواند نتایج مثبتی در رشد و رفتار های کودکان داشته باشد . به عنوان مثال تغییرات ارتفاع در سقف و رنگ دیوارها می تواند در رفتارهای مشارکتی کودکان تاثیر گذار باشد .
محیط هایی که فعالیت های ان به خوبی تعریف شده و دارای پلان باز هستند رشد شناختی و اجتماعی کودک را افزایش می دهند همچنین بین نوع پلان مراکز کودک با رفتارهای شناختی و اجتماعی کودکان ارتباط مستقیمی وجود دارد، در مراکزی که دارای پلان باز اصلاح شده - حالت بینا بین پلان باز و پلان بسته - رفتار های اجتماعی بیشتری در کودکان مشاهده شده است . نحوه ارایش فضا به وسیله مبلمان و دیگر عناصر معماری نیز افزایش همکاری و مکالمات اجتماعی میان کودکان را منجر می شود. چیدمان اتاق بازی بر کمیت و کیفیت تعاملات اجتماعی کودکان تاثیر دارد. مطالعه ای در رابطه با نسبت تعداد کودکان به تعداد فضاهای فعالیت موجود در کلاس، نشان داد افزایش این نسبت افزایش زمان بی فعالیتی کودک را در پی دارد .
تاثیر بازی بر رشد اجتماعی کودک
تئوریسین های رشد از جمله ویگوتسکی درباره اهمیت بازی بسیار صحبت کرده اند. ویگوتسکی معتقد است که انسان ها برای قرار گرفتن در محیط اجتماعی از ابزارهای فرهنگی مانند صحبت کردن و نوشتن استفاده می کنند. کودکان به طور ذاتی از این ابزارها برای عملکرد های اجتماعی در جهت نیازهای ارتباطی بهره می برند و درونی کردن این ابزارها منجر به دست یافتن به مهارت های فکری بالاتری می شود. از جمله این ابزار ها برای کودکان، هم سالان و بازی های کودکان هستند. کودکان از بازی به عنوان وسیله ای برای رشد اجتماعی استفاده می کنند.
در بازی انها با دیگران برخورد می کنند و یاد می گیرند چگونه با استفاده از زبان و نقش بازی کردن به تعامل با دیگران بپردازند . - vygotsky, 1978 - با توجه به نکات مطرح شده در تئوری ویگوتسکی، بازی و همکاری میان هم سالان مانند ابزاری برای تعامل و رشد اجتماعی کودکان است. با ابزار بازی کودکان انچه را که برای رسیدن به مهارت های اجتماعی لازم دارند یاد می گیرند.رشد رفتارهای بازی در کودکان نیازمند تعاملات و تجربیاتی است که به واسطه شرایط فیزیکی محیط و وسایل مناسب فراهم می شوند . رفتارهای بازی در کودکان در نتیجه ویژگی های فیزیکی محیط به وجود می ایند ویژگی هایی که موجب ارتقا یا مانع تعاملات رفتاری/محیطی هستند .
بعضی از مهارت های اجتماعی که کودک به واسطه بازی به انها دست می یابد عبارتند از: توانایی کار کردن در جهت یک هدف مشترک، شروع و یا ادامه یک مکالمه در جریان و همکاری با همسالان. در بازی وابستگی ها به دیگر کودکان که علایق مشترک دارند فرم می گیرند و منجر به روابط دوستانه می شوند .
تعریف مسئله و اهداف تحقیق
ضرورت این مطالعه ابتدا اهمیت رشد مهارت های اجتماعی در سنین کودکی است و دوم عدم توجه به تاثیر محیط فیزیکی در طراحی محیط های کودکان برای رشد و ارتقاء مهارت های کودکان در کشور ما می باشد.براساس یافته های روان شناسی و علوم رفتاری، سال های پیش از دبستان در رشد و تربیت کودکان نقش اساسی و تعیین کننده ای دارد چرا که توانایی های آنان درجنبه های مختلف رشد شکوفا می شود و پایه های اصلی شخصیت آنها شکل می گیرد. سنین پیش دبستانی زمان مناسبی برای رشد عاطفی و اجتماعی کودک است چراکه بسیاری از مهارت های اجتماعی برای اولین بار در محیط مهد کودک و با هم سالان و مربیان شروع می شوند .
در کشور های پیشرفته در برنامه ریزی و طراحی مهد کودک ها، علاوه بر برنامه های اموزشی، بر تاثیر محیط فیزیکی نیز تاکید می کنند. برای مثال بیان می کند که در برنامه ریزی مهد کودک علاوه بر برنامه های اموزشی، توجه به محیط فیزیکی و ارایش فضایی نیز اهمیت دارد.
