بخشی از مقاله
چکیده
رشد جمعیت شهرنشین در مقاطع تاریخی منجر به جابه جایی درگسترده جمعیت به مراکز شهرها و اسکان در بافت های فرسوده گشته است.که تراکم جمعیتی این فضا ها را بالا برده،که تبعات سوء اقتصادی و نا هنجاریهای اجتماعی را به دنبال دارد. روند فرسودگی بافت های فرسوده منجر به کاهش کیفیت اجتماعی و اقتصادی در فضاهای شهری گشته است.
لذا تحولات مذکور نیاز به خدمات گوناگون از جمله نیاز به زیرساخت های حمل و نقل، دسترسی به تأسیسات و تسهیلات و نظایر اینها را در بافت فرسوده اجتناب ناپذیر می کند. در آن سو منظر شهری از مهمترین مباحث و مسائل شهری است که مورد توجه معماران،طراحان و برنامه ریزان شهری و روانشناسان محیط قرار گرفته است.
یکی از مهمترین فضاهای منظر شهری بافت های کالبدی هستند زیرا تعاملات و پیوندهای متقابل میان مردم در آنها شکل می گیرد که در نتیجه منجر به حیات اجتماعی شهروندان می شود.این مقاله با توجه به اهمیت موضوع به بررسی تاثیر بافت های نامناسب و فرسوده شهری بر منظر شهری پرداخته است.محدوه مورد مطالعه محله ی آبکوه است که یکی از بافت های فرسوده شهر مشهد میباشد
مقدمه
منظر شهری ماهیتی است که به واسطه فعالیت های انسانی و همراه شدن آن با کالبد در طول تاریخ پدید می آید و در ذهن شهروندان تفسیر می شود این ابعاد ذهنی ممکن است فردی و یا جمعی باشد.منظر شهری در آغاز امری عینی است که به واسطه کیفیت ظهور عوامل فیزیکی شهر موجودیت می یابد و به سبب گذشت زمان و تکرار شدن به عنصر مشترک پیوند دهنده افراد جامعه بدل می گردد.منظر شهری،فهم شهروندان از شهر است که به واسطه ادراک نمادهای آن - ابعاد کالبدی شهر - و تداعی معانی مرتبط با آنها - ابعاد ذهنی و خاطره ای - صورت می گیرد.
در کل میتوان منظر شهری را به عنوان مقولهای مطرح در کیفیت و مطلوبیت شهرها دانست که حاصل مشاهده و درک مظاهر گوناگون و ملموس شهر اعم از بناها، فضاها، فعالیتها، صداها، بومها و هنگام مواجهه شهروند با پدیده شهر است. بسیاری از شهرهای کشور ما با پدیده فرسایش بافتهای شهری مواجه اند. نمود عینی این فرسایش افت سطح زندگی اجتماعی در این بافت هاست.
به علت کم بودن قیمت زمین ومسکن در این بافتها ، مساکن نامناسب و نابهنجار و نزول کیفیت های اجتماعی- اقتصادی پدیدار می شود. در پی تغییر نیاز به خدمات گوناگون و نیازهای حاصل از تحولات در طی زمان- از جمله نیاز به زیرساخت های حمل و نقل، دسترسی به تأسیسات و تسهیلات و نظایر اینها برای زندگی بافت های کهن و قدیمی شهری به دلیل وفق نیافتن با شرایط جدید، دچار چنین روندی می شوند. جلوگیری از گسترش این بافتها و از بین بردن معضلات در آنها ضرورتی شناخته شده و گریزناپذیر است.
درتطبیق شهرسازی ایران و جهان مشخص می شود که ایران دردوره معاصر - پهلوی اول به بعد - توجه و الگوپذیری بیشتری از تفکرات غربی داشته است.این تاثیرپذیری اغلب با چند دهه تاخیر وعموما به صورت ناقص وارد نظام شهری شده و همواره با ساخت و بافت بومی شهرهای ما در تعارض بوده است.دراین میان بافت هایی ازشهرها که معمولا سرعت تطبیق شان با مجموعه شهرکمتر از بقیه بوده،با مشکلاتی بس حادتر دست به گریبان و کانون بیشتر ناملایمات جسمی و روحی در شهرها شده اند که بدین سبب در مرکز توجهات قرار گرفته اند.اما به طور اخص بافت هایی که با معضلاتی متعدد در حوزه های اجتماعی-اقتصادی و کالبدی شناخته می شوند به لحاظ کمی در ساختار قانونی - در ایران - تنها با سه ویژگی کالبدی ریزدانگی،نفوذناپذیری و ناپایداری سنجش و بافت فرسوده نامیده می شوند.
اما به طور اخص بافت هایی که با معضلاتی متعدد در حوزه های اجتماعی-اقتصادی وکالبدی شناخته می شوندبه لحاظ کمی در ساختارقانونی - درایران - تنها با سه ویژگی کالبدی ریزدانگی،نفوذناپذیری و ناپایداری سنجش و بافت فرسوده نامیده می شوند.محدوده های نیازمند بهسازی و نوسازی فقط بر حسب سه معیارناپایداری بنا،نفوذناپذیری ناحیه و ریزدانگی قطعات زمین،درحدود یک پنجم تا یک چهارم مساحت دایر شهرها با جمعیتی در حدود 36درصد جمعیت کنونی شهری براورد می شود
این بافت ها به ویژه درشهرهای تاریخی ایرانی توان تطبیق با شیوه زندگی مطرح شده توسط مدرنیسم - بزرگترین جنبش مداخله گر در شهرها - را نداشته و کارایی لازم را ازدست داده اند.درحقیقت بافت های فرسوده بزرگترین اموزشگاهی است که دائما نیاز به خلاقیت و تفکری نوین در جهت نوسازی دارد
بافت های فرسوده به دلیل نداشتن مطلوبیت بصری همیشه تهدید برای شهرها از نظر منظر شهری بوده اند.این ضعف در تمام عناصر موجود در منظر شهری این بافت ها نمود دارد.
نمونه مورد بررسی محله آبکوه مشهد میباشد که با بررسی زمینه های متفاوت در منظر شهری میسنجیم که این بافت چه تاثیری از نظر منظر شهری بر ساکنین و عابرین آن منطقه دارد
سوال پژوهش
آیا رابطه ای بین بافت های فرسوده شهری و منظری نامطلوب شهری وجود دارد؟
میتوان با داشتن بافتی فرسوده یک منظر شهری مطلوب و با کیفیت داشت؟
فرضیه تحقیق
رابطه ی کالبد شهری با منظر شهری یک رابطه ی نزدیک و جدا نشدنی است.اینگونه به نظر میرسد که بافت نامناسب و فرسوده شهری برای شهر وساکنینش منظری نامطلوب از نظر بصری و ادراکی به ارمغان خواهد آورد.
روش تحقیق
هدف از انجام پژوهش بررسی رابطه بافت فرسوده شهری و تاثیر آن بر منظر مناسب شهری است ،لذا پژوهش حاضر از نوع کاربردی است ، روش انجام تحقیق توصیفی-تحلیلی و روش جمع آوری داده،میدانی – اسنادی می باشد،همچنین ابزار جمع آوری داده مشاهده است.
مبانی نظری
منظر و منظر شهری:
منظر از ریشه نظر است که نظر در فرهنگ دهخدا به معنای نگریستن ،نگریستن در چیزی به تامل مترقب حضور چیزی شدن،بینش،فکر و رای آمده است. با این توضیح که نظر همان فکر است - نقی زاده،1384،ص. - 44منظر شهری هنر یکپارچگی بخشیدن بصری و ساختاری به مجموعه ساختمان ها ،خیابان ها و مکان هایی است که محیط شهر را می سازد
منظر شهری کلیه اطلاعات موجود از فضاست که توسط حواس قابل دریافت بوده و در فرآیند ادراک پردازش می گردد.
اطلاعاتی از قبیل فرم،عملکرد و معنای فضا از ویژگی های اصلی مفهوم منظر شهری آن است که به عنوان یک پدیده - عینی-ذهنی - ، - انسانی-کالبدی - و یک ساختار - اجتماعی-فضایی - مطرح می گردد.همچنین گونه های اصلی منظر شهری شامل منظر گسترده،چشم انداز درونی،مناظر سیمای شهری،کریدورهای بصری نیز می باشد
• منظر شهر به عنوان مجموعهای از عناصرطبیعی و مصنوع اعم از کالبد و فضاهای شهر،انسانها،رفتارها، فعالیتهای آنها و... به عنوان نخستین جلوه از شهر، آینه تمامنمای ویژگیهای تاریخی، فرهنگی، اقتصادی و طبیعی شهرقلمداد میکنند
• منظر شهری،فهم شهروندان از شهر است که به واسطه ادراک نمادهای آن - ابعاد کالبدی شهر - و تداعی معانی مرتبط با آنها - ابعاد ذهنی و خاطره ای - صورت می گیرد.اهداف سه گانه منظر شهری .1:زیباشناختی .2فرهنگی-هویتی .3عملکردی است.
• "منظر شهری واقعیتی عینی است که در مشاهده هر فرد به دیده می آید،به عبارت دیگر منظر شهری توصیفی است از واقعیت موجود کالبد یک شهر که این توصیف،فارغ از تصویری است که به واسطه تجربیات فرد مشاهده کننده در ذهن او نقش می بندد" ویژگی های کلیدی در منظرشهری شامل پایداری،هویت،زیبایی و وحدت است
شاید یکی از موجزترین و در عین حال دقیق ترین عباراتی که در وصف اهمیت خیابان و منظر شهری ارایه شده عبارت جین جیکوبز باشد او می گوید:زمانی که به شهر می اندیشید چه چیز به خاطر می آورید؟خیابان های آن :هنگامی که خیابان های شهر زیبا و جذاب باشد آن شهر سرزنده ،و زمانی که خیابان های شهر زشت و خسته کننده باشد آن شهر ملال آور به خاطر آورده می شود.
اساسا منظر شهری سطح تماس انسان و پدیده شهر است و از این رو بخش قابل توجهی از دانش،عواطف و رفتار محیطی شهروندان تحت تاثیر آن شکل می گیرد .اهمیت منظر شهری به عنوان واسطه میان انسان و پدیده شهر به اندازه ای است که برخی اوقات در تعریف طراحی شهری گفته اند طراحی شهری مدیریت منظر شهری - منظر عینی و ذهنی - است
سرزندگی
کوین لینچ - 1981 - سرزندگی را به مفهوم امکان بقای زیست شناختی و جامعه شناسی انسان در محیط شهر تعریف نموده و آن را به عنوان یک معیار کلیدی در حصول کیفیت مناسب طراحی شهری و به تبع ارتقای کیفیت زندگی برمی شمرد
