بخشی از مقاله
چکیده:
توسعه گردشگری یک ضرورت اقتصادی است.تمام کشور های حتی نقاطی که از حداقل ظرفیت جذب گردشگر برخوردار هستند تلاش ویژه ای در این ضمینه انجام می دهند.نوع اقلیم، طبیعت، میراث فرهنگی و تاریخی شگفت انگیز و بی نظیر ایران می طلبد که تلاش ویژه ای در ضمینه توسعه گردشگری در ایران و جذب گردشکر انجام گیرد. می توان گفت بافت تاریخی شهر یزد دارای ارزش های والای فرهنگی با قابلیت ها و توان های بالقوه به عنوان یک منبع اقتصادی و جزئی از هویت اجتماعی و شناسنامه ملی مردم یزد است.
این کالبد قدیمی به عنوان یادگاری از گذشته و پیشینه اقوام این شهر مانند گنجبنه ای گرانبها و گرانقدر باید محفوظ بماند. اما اهدافی نظیر : بازگرداندن هویت اصیل و محلی به بافت از طریق پتانسیل های خود مجموعه -معاصرسازی این بافت قدیمی و تاریخی متناسب با نیاز های مردم - بهره گیری از قابلیت ها و ظرفیت های موجود به منظور توسعه گردشگری و ساماندهی محلات تاریخی در شهر یزد مد نظر قرار گرفته است.محدوده مورد بررسی در این تحقیق محله قدیمی شهر یزد ، محله فهادان است.
مقدمه
می توان گفت بافت تاریخی و قدیمی شهر یزد از ارزشمندترین بافت های شهری است که به عنوان یک» اثر با ارزش« مطرح است .لزوم حفظ ارزشهای این بافت در کنار تداوم جریان حیات در آن - انطباق با زندگی امروزین - چندان آسان نبوده و نیازمند مطالعه و بررسی از نوعی دیگر می باشد. گسترش فضایی بی رویه و بدون برنامه شهرهای بزرگ و متوسط کشور در چند دهه گذشته، باعث شکل گیری بافت های جدید شهری در مجاورت شهرها و جابجایی ساکنان و کاربری های شهری به نواحی جدید گردیده است. در نتیجه این جابجایی، به تدریج بافت های قدیمی شهرها کارکرد و حیات اجتماعی - اقتصادی خود را از دست داده اند .همچنین محله تاریخی و قدیمی شهر یزد ، فهادان که به عنوان منطقه مورد مطالعه این تحقیق انتخاب شده است ، از قاعده فوق مستثنی نیست.
دلیل انتخاب این محدوده:
.1 پتانسیل قابل توجه این محله در جذب گردشگر
2. افزایش رونق اقتصادی
3. توسعه صنعت گردشگری که یک ضرورت اقتصادی است و تمام کشور ها تلاش ویژه ای در این ضمینه انجام می دهند. این تحقیق در جهت حفظ وساماندهی مفاهیم ارزشی معماری و شهر سازی و همچنین بناهای با ارزش تاریخی در الگوی رشد و توسعه شهر »راسته پیاده مرکزی شهر« را پیشنهاد کرده همچنین تلاش دارد عوامل تأثیر گذار بر رشد و توسعه صنعت گردشگری در ایران و به ویژه شهر یزد را بررسی کرده و راهکارهای لازم را ارائه دهد.
-1 مفاهیم و مبانی نظری:
-1-1 تعریف و مفهوم ساماندهی:
ساماندهی به مفهوم سرو سامان دادن و به نظم در آوردن ساختاری و عملکردی اجزای یک سیستم، به گونه ای است که بهبود عمومی آن سیستم را در پی داشته باشد. مفهوم ساماندهی به طور عام عبارت است از اصلاح روابط موجود و ایجاد نظم و ترتیب بهینه در میان اجزای یک سیستم به گونه ای که در نهایت نیز کل نظام، به سوی اهداف از پیش تعین شده هدایت می شود . - قریب ، فریدون ، - 1386
-2-1 تعریف و مفهوم بافت تاریخی:
می توان گفت بافت تاریخی تنها مسئله ای کالبدی نیست، بلکه مسائل اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی را نیز در بر می گیرد. ویژگی اساسی کالبدی بافت تاریخی شکل گیری هماهنگ، مداوم، پیوسته و یکپارچه ی آن در طول تاریخ است. به عبارتی در طی زمان و بر اساس تجارب گذشتگان، روند تکاملی خود را طی کرده است.این گونه بافت ها، ابنیه و فضاهایی را شامل می شود که قبل از سال - 1300ه. ش - شکل گرفته و به ثبت آثار ملی رسیده یا قابلیت ثبت شدن را دارا می باشند و تماماً واجد ارزش فرهنگی -تاریخی هستند. - حبیبی و مقصودی، - 1381
-3-1 تعریف گردشگر و توسعه گردشگری:
گردش : اسم مصدر گردیدن به معنی دور زدن ، حرکت کردن برای هوا خوری و به جایی رفتن همراه باتفریح وتماشا است. گردشگری از لحاظ لغوی به معنی سفر کردن به جاهای مختلف وکشور های دیگر برای دیدن وتماشا کردن وتفریح است. اما توسعه گردشگری به عنوان یکی از منابع درآمد و ایجاد اشتغال در سطح ملی می تواند یافتن راهی برای توسعه اقتصادی در قلمرو ملی باشد .توسعه گردشگری به خصوص در زمانی که سود فعالیتهای دیگر بخش های اقتصادی در حال کاهش باشد ، جایگزین مناسبی برای آنها و راهبردی برای توسعه است . بر این مبنا دلیل اصلی توسعه گردشگری غلبه بر پایین بودن سطح درآمد و ارائه فرصتهای جدید شغلی و تحولات اجتماعی در جامعه محلی است. و می تواند امیدهایی را برای کاهش فقر به خصوص در نواحی ای که به نحوی دچار رکود اقتصادی شده اند فراهم آورد.
-4-1 ارتباط توسعه صنعت گردشگری و ساماندهی بافت های تاریخی:
نواحی شهری به علت دارا بودن جاذبههای گردشگری متنوع، در اکثر موارد، مقاصد گردشگری مهمی محسوب میشوند . موزهها، بناهای یادبود، سالنهای تئاتر، استادیومهای ورزشی، پارکها، شهر بازی، مراکز خرید، مناطقی با معماری تاریخی و مکانهایی مربوط به رویدادهای مهم و ... را میتوان از جمله این جاذبهها برشمرد. می توان گفت مرکز تاریخی شهر، محل تبلور فرهنگهای بومی شکلگیری مرکز تاریخی هر شهر و ساختار کلی آن در واقع حاصل شکل زندگی شهروندان و محصول تعاملات اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی آنان در بستر شهر است لذا بیشترین نمود آن در این مکان ظهور مییابد. بر این اساس بافت تاریخی شهر مناسبترین مکان برای درک وجوه مختلف فرهنگ بومی و محلی و جذب گردشگر و چگونگی تاثیر آن بر جنبههای مختلف زندگی شهری است و طبیعتا این امر از شهری به شهر دیگر و از فرهنگی به فرهنگ دیگر متفاوت خواهد بود.
-2 مفاهیم و مبانی تجربی :
-1-2 تجارب داخلی
-1-1-2ساماندهی بافت تاریخی اصفهان در جهت توسعه صنعت گردشگری :
پهنه های تاریخی شهر اصفهان جلوه گاه حضور فعالیت های رسمی و غیر رسمی متعددی است. اما در نگاه اول متضاد و ناهمخوان بنظر می آیند. ولی به مرور زمان و با تغییرات ساختار کالبدی، سازمان مناسبی یافته همچنین مشکل و محتوای آن در تلفیق با یکدیگر خواستگاه بهترین نمونه های فضای شهری ایرانی شده است.آنچه این محلات را به گره های مساله دار بدل کرده فرسودگی شکل - کالبد - که بر اثر گذر زمان و آسیب پذیری مصالح آنها بوجود آمده است.
بنابراین به منظور حفظ بافت بصورت زنده و خود جوش و جذب گردشگر حضور ساکنین محلی ضروری است . اما متاسفانه به علت فقدان تسهیلات زندگی در بافت و معاصر نشدن آن خانوار های اصیل و قدیمی مهاجرت کرده اند و افرادی بیگانه با محل و بدون آگاهی و بینش تنها به علل اقتصادی - ارزش پایین ملک و اجاره آنها - در آن ساکن شده اند و هیچ حس تعلقی به مکان و بی توجه به ارزشهای نهفته در آن هستند. اهداف و راهبرد ها در جهت ساماندهی بافت تاریخی در راستا توسعه صنعت گردشگری :
اهداف :
بازگرداندن هویت اصیل و محلی به بافت تاریخی در جهت جذب گردشگر حفاظت از بافت قدیم بعنوان ثروت ملی در جهت توسعه صنعت گردشگر
- ارتقای رفاه اجتماعی ساکنین
- مرمت خانه های قدیمی و فرسوده
- فعال کردن بازارچه ها و مراکز تولید صنایع دستی
- ماندگار کردن بیشتر گردشگر در شهر
- ایجاد جاذبه های مورد نیاز گردشگر در بافت و در شهر
- احیاء راسته های با ارزش از طریق نوسازی کالبدی و یا تزریق کاربری های خاص
راهبرد ها :
1. جلوگیری از تخلیه بافت از ساکنین قدیمی و اصیل آن.
2. استفاده از مشارکت خود جوش مردمی.
3. ایجاد زمینه های مناسب اشتغال.
2-1-2 -ساماندهی بافت تاریخی کرمان در جهت توسعه صنعت گردشگری :
بافت تاربخی کرمان به دلیل جاذبه های تاریخی و گردشگری که شامل بازار، مجموعه گنجعلی خان، مساجد جامع، امام،خانه های تاریخی، محله ها و ... است باعث شده به یکی از مناطق تاریخی-گردشگری برای گردشگران داخلی و خارجی تبدیل شود. می توان گفت وجود بافت تاریخی کرمان با جاذبه های گردشگری فراوان یک فرصت و مزیت تلقی می شود که ایجاد زیرساخت شهری یکی ازاین فرصت ها می باشد.
احیای شهر کرمان با بازگرداندن اعتبار بافت قدیم آن ممکن استکه در این صورت بازسازی و نوسازی بافت قدیم ،ساختن خانه های هماهنگ با ساختار و کالبد بافت تاریخی کرمان و توجه به منظر بیرونی بخش هایی از بافت تاریخی کرمان مانند کف سازی و بدنه سازی در مراکز محله ای علاوه بر احیای سنتی شهر، جاذبه های گردشگری کرمان را افزایش می دهد. همچنین یکی دیگر از راه های احیاء بافت قدیمی به منظور توسعه گردشگری حفظ نمونه هایی از بناهای تاریخی با ایجاد کاربری مناسب است. به این صورت که بافت قدیم را با دیدگاهی جدید باید مدیریت کرد.
-2-2 تجارب حهانی
-1-2-2پروژه توانبخشی شهر حلب -Aleppoسوریه در جهت جذب گردشگر
شهر حلب هم مانند دیگر شهرهای قدیمی ورود اتومبیل و جذابیت های آن تعدادی از ساکنان شهر قدیم را به سوی بیرون از این شهر قدیمی هدایت کرده و باعث توسعه بخش های جدید شهر در خارج از بافت تاریخی حلب گردید است. شهر قدیمی حلب از سوی بسیاری از متخصصان به عنوان یک شاهکار شهرسازی معرفی شده است .به خصوص بخشهای مسکونی آن با کوچه ها و بن بست های کم عرض که باعث نزدیکی هرچه بیشتر همسایگان و ساکنان بهم گردیده و حس امنیت در این پهنه های مسکون را تقویت نموده است.
تک تک خانه های مسکونی شهر قدیم حلب را می توان یک اثر هنری به شمار آورد. پروژه توانبخشی حلب با یک برآورد فیزیکی، اجتماعی و اقتصادی آغاز شد و در یک منطقه آزمایشی تکمیل گردید تا پس از آن برای کل شهر قدیم بسط داده شود. - مهدیزاده، جواد، 1385 ،" برنامه ریزی راهبردی توسعه شهر ی - اهداف و راهبرد ها در جهت توان بخشی بافت تاریخی حلب در راستا توسعه صنعت گردشگری :
اهداف :
- بالا بردن تسهیلات عمومی -حمایت ساکنان در بهبود محیط زندگی
-به روز سازی و معاصر سازی شهر قدیم متناسب با نیازهای امروزی
-در جهت جذب گردشگر
-جلوگیری از مهاجرت ساکنان شهر قدیمی به خارج از آن
-تبدیل شهر حلب به شهری مناسب برای جهانگردی و گردشگری
-جلب مشارکت مردمی
راهبرد :
1. توجه به کلیت بافت تاریخی و نه تک بنای ارزشمند.
2. جذب مناسب سرمایه گذاریهای داخلی و خارجی که متضمن اجرای پروژه از نظر اقتصادی است.
3. بهره برداری مناسب از حس تعلق ساکنان به بافت در راستای اهداف پروژه و سوق دادن آن به سوی مشارکت مردمی
4 .بهره گیری از الگوهای موجود در بافت.
5. تهیه مطالعات باززنده سازی بر پایه بررسی کالبدی، اجتماعی و اقتصادی برای تدوین برنامه ریزی کاربری اراضی و طرح توسعه
-3 تحلیل نمونه موردی - محله فهادان شهر یزد -
-1-3 معرفی محدوده مطالعاتی:
نقشه شماره -2 محدوده مورد مطالعه
محدوده مورد نظر محله فهادان بوده و مساحت این محدوده حدود 122 هکتار می باشد. ، این محله دارای عناصر با ارزش میراثی، بازارها ، گذرها ، عناصر مذهبی با ارزش و عناصر گردشگری هستند.دلیل انتخاب این محدوده با توجه به پتانسیل این محله ها در جذب گردشگر و افزایش رونق اقتصادی که تأثیر بسزایی می تواند در خود شهر یزد بگذارد انتخاب شده است. همچنین این محله به دلیل مرکزیت در دل بافت قدیم و همچنین وجود گذر های با ارزش و پتانسیل های گردشگری از اهمیت ویژه ای برخوردار هستند.
-2-3 شناخت عناصرتاریخی-گردشگری دراین محله: -1-2-3 قنات ها و خانه های قدیمی شهر یزد:
قنات های شهر قدیم، استخوان بندی استقرار فضاهای زیستی است که بر روی آن به نحوی معقول و منطقی مستقر شده اند همچنین بسیاری از خانه ها، مدارس علمیه، بازارها و مساجد از طریق عناصری به قنات مربوط می شوند.عناصر معماری موجود با وجود تنوع، دارای وحدت می باشند و به لحاظ منطق طراحی و ساخت، غنای اندیشه مصرف شده در آنها به گونه ای است که با ردیابی مفاهیم نهفته در آنها می توان تصوری از" مکتب معماری یزد " را در ذهن مجسم ساخت . به قول دکتر شیرازی" : شهر یزد یکی از نادرترین شهرهای ایران است که ازدواج تمدن اسلامی و تمدن ایرانی به بهترین نحو درآن محقق شده است و آثار باقی مانده در این خطه شاهد این مدعاست.
